Washington is officieel bezorgd om een mogelijke instorting van elk staatsgezag in Pakistan en Mexico. Onbemande Amerikaanse toestellen bombarderen nu al maanden gebieden in het verre Pakistan. Wat met buurstaat Mexico dat een 3200 km lange grens met de VS heeft? Vooral nu het maffiageweld massaal overslaat naar de VS zelf, is Washington zeer ongerust.
VS-minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton is in Mexico alvast een deel van de schuld voor het probleem op de VS gaan nemen: de drugskartels halen 90% van hun wapens in de VS, ze zijn al ingeplant in 230 steden van de VS en de drugs zijn voor de Amerikaanse markt. Obama trekt half april ook naar Mexico met bovenaan de agenda de situatie in Mexico zelf.
In een rapport van het Pentagon, het Amerikaans ministerie van Defensie, stond begin dit jaar dat de Verenigde Staten desnoods militair in Pakistan en Mexico moeten optreden als de staatsinstellingen daar op korte termijn instorten. Die alarmerende toon weerspiegelt de bezorgdheid van Washington over de groeiende macht van de narcomaffia’s in het zuidelijke buurland. Grote gebieden ontsnappen er aan de controle van elke vorm van staatsgezag. En het wordt met de dag erger. Eind 2006 kondigde de rechtse Mexicaanse president Felipe Calderon een oorlog tegen die kartels aan. Maar voorlopig ziet het er naar uit dat die louter militaire aanpak weinig vruchten afwerpt.
Cocaïne
Enkele dagen vóór hij president werd, ontving Barack Obama zijn toekomstige collega Calderon. Het was meer dan een beleefdheidsbezoek. “Hoe veiliger Mexico is, hoe veiliger de Verenigde Staten zijn”, onderstreepte Calderon. Hij moest Obama niet overtuigen, die besefte maar al te goed hoe gevaarlijk de ontsporing van de toestand in Mexico wel is voor de VS. Via Mexico brengen maffiabenden massaal cocaïne en synthetische drugs binnen. Maar Calderon legde de vinger op een andere wonde, hij vroeg de nieuwe regering ook op te treden tegen de omvangrijke wapensmokkel vanuit de VS naar Mexico. Het ‘ijzeren hekken’ dat de VS langs een deel van de grens hebben opgetrokken, houdt die smokkel in beide richtingen niet tegen.
Washington heeft alle redenen tot uiterste bezorgdheid. In verscheidene regio’s, ook bij de grens met de VS, hebben de leiders van de narcokartels het meer en meer voor het zeggen. Maar ook over de grens, want aan beide zijden ontvoeren en moorden de drugskartels om zo de smokkelroutes open te houden. In samenwerking met VS-benden zitten de Mexicaanse kartels al in 230 steden van de VS.
Calderon had van bij zijn aantreden, eind 2006, een ongenadige globale strijd tegen die misdaadkartels afgekondigd. Op middelen werd niet gekeken, politie en leger – 45.000 militairen – werden ingezet om gewapenderhand de macht van die kartels te breken. Maar Calderon had blijkbaar onderschat hoe stevig die kartels in sommige gebieden én sectoren van de maatschappij wortel hadden geschoten.
‘Plata o plomo’
De narcokartels haalden bovendien ook de grote middelen boven met hun sterkste wapens: geld en lood. Ze moorden op grote schaal en op gruwelijke wijze – met folteringen en onthoofdingen – politiemannen en militairen uit, al meer dan 800 in twee jaar. Elke week worden er wel ergens enkele onthoofde lichamen of hoofden zelf gevonden. De maffiabenden vermoorden iedereen die in hun weg loopt, in de eerste plaats concurrenten van andere benden. In enkele steden gaan ze zo driest te werk tot de stedelijke autoriteiten er zich bij neerleggen dat de maffiabazen hun zeg hebben in het aanduiden van een nieuwe politiechef. In Ciudad Juarez, een miljoenenstad bij de grens met Texas, hingen de benden begin dit jaar overal in de stad affiches uit dat om de twee dagen een politieofficier zou gedood worden, als de politiechef niet aftrad. Hij trad af. Tenslotte waren er alleen al in die stad enkele tientallen agenten vermoord.
Veel manschappen van de politie vragen zich af waarom zij hun leven zouden riskeren in een oorlog die ze toch niet kunnen winnen. De maffiabenden stellen hen in feite voor de keuze ‘plata o plomo’, geld of een loden kogel. Velen hebben de rekening snel gemaakt: aan de ene kant het risico op een gruwelijke dood voor een onderbetaalde job, aan de andere kant geld en andere voordelen. In mei 2008 gingen 900 politiemannen in de miljoenenstad Monterrey in staking omdat ze al meer dan zes maanden niet betaald waren. “De onderwereld betaalt zijn mensen wel stipt. Moeten we dan maar naar de vijand overlopen?” zei een gemaskerde woordvoerder van de stakers.
Die wees er ook op dat de politiemannen nog altijd geen kogelvrije vesten of degelijke vuurwapens hadden, terwijl de maffiakartels steeds zwaardere wapens gebruiken. Ze hebben granaatmortieren, antitankraketten, vuurwapens speciaal voor operaties in de duisternis, luchtdoelraketten, de modernste communicatietechnologie waarmee ze ook alle communicatie van leger en politie kunnen afluisteren…
Ook de politietop blijft niet onberoerd voor de lokroep van de ‘plata’, zoals enkele affaires aan het licht brachten. In november 2008 werd Noe Ramirez, de procureur van de speciale eenheid drugsbestrijding, opgepakt omdat hij per maand een half miljoen dollar kreeg van het kartel van Sinaloa om inlichtingen door te spelen. In januari werd in Cancun de politiechef opgepakt omdat hij voor het drugskartel van de Golf werkte. Bij een raid op een zeer luxueus buitenverblijf arresteerden ze 15 personen op een feest georganiseerd door de Colombiaanse drugsbaron Harold Poveda, bijgenaamd El Conejo (het “konijn”). Naast enkele narcobazen waren er ook lui uit de showbusiness die echter snel vrij kwamen. Later bleek dat ze dit te danken hadden aan Victor Garay, hoofd van de Mexicaanse Federale Preventiepolitie die in feite voor narcobaron Beltran Leyva werkte.
Kartels
De meeste doden (ca 12.000 in zeven jaar) vallen wel in oorlogen tussen de verschillende kartels. Maar schijn bedriegt soms. In de toeristenstad Acapulco lokte de politie een konvooi van een narcobende in de val. Uit beelden bleek later dat de agenten gewonde bendeleden koelbloedig neerschoten. Toen kwam ook aan het licht dat die politie betaald was door een concurrerende bende om die rivale uit te schakelen!
Het beruchtste kartel is dat van de staat Sinaloa, aan de kust van de Stille Oceaan. Het is in die regio dat de drugsbusiness tijdens de Tweede Wereldoorlog van de grond kwam. De Amerikanen vreesden dat ze morfine zouden tekort komen omdat de Japanners de toevoer uit Azië hadden afgesneden. Ze vonden de regio Sinaloa uiterst geschikt voor de papaverteelt. Ze stuurden Chinezen naar daar om de Mexicanen te helpen bij die teelt. In geen tijd hadden de papavers de maïs verdrongen en dat is nog altijd zo. Uit die teelt groeide ook het eerste grote narcokartel.
Nu spreekt men van drie grote kartels. Naast dat van Sinaloa is er het kartel van Tijuana, bij de grens met de VS, en dat van de Golf (vooral rond Vera Cruz). Elk kartel heeft zijn militaire organisatie, zoals de “Zetas” voor de Golf en de “Pelones” voor Sinaloa. Die benden hebben uniformen en wapens waarmee ze leger en politie de baas kunnen.
Inplanting
Naast die wapens is geld hun voornaamste wapen. Met hun vele geld kopen ze niet alleen politici, magistraten, militairen en politie maar ook grote delen van de maatschappij. Dat geld komt vooral van de doorvoer van cocaïne uit Colombia. Naar schatting 30 procent van alle Colombiaanse cocaïne gaat via Mexico naar de Noord-Amerikaanse markten. Bovendien hebben de kartels zich ook op de zeer winstgevende productie van amfetamines en andere chemische drugs gestort om er de lokale en buitenlandse markten mee te bevoorraden.
Daarnaast halen die narcokartels ook inkomsten uit de mensensmokkel; miljoenen mensen uit Centraal- en Zuid-Amerika denken in de VS het eldorado te vinden en hebben er alles voor over om de grens tussen Mexico en de VS over te steken. Vaak hebben hun families alles verkocht om de smokkelaars te betalen, in de hoop dat ze later vanuit de VS veel geld naar de familie zullen kunnen sturen.
De maffiabenden buiten dat op grote schaal uit. Veel migranten overleven de tochten niet, tienduizenden worden onderweg of zelfs na aankomst van hun laatste hebben en houden beroofd.
Met de opbrengsten kopen de Mexicaanse kartels ook grote delen van de samenleving om. De jongste maanden kwamen in verscheidene steden duizenden burgers op straat tegen politie en leger. Meestal waren die betogingen georganiseerd door drugsbaronnen die er die burgers op wijzen dat zij voor werk en andere bronnen van inkomsten zorgen. Met hun fortuin krijgen ze toegang tot selecte privéclubs en kunnen hun kinderen naar de allerduurste scholen. Met hun geld steunen ze allerlei “sociale projecten”, zoals schoolmaaltijden voor kinderen uit arme gezinnen en geld voor het onderhoud van kerkgebouwen.
Militaire aanpak
Het is mede op aandringen van Washington dat president Calderon zijn militaire operaties tegen de narcokartels lanceerde. Na meer dan twee jaar heeft die aanpak erg weinig opgeleverd, de greep van die kartels is niet verzwakt, maar sterker geworden.
Vandaar de groeiende twijfel aan die louter militaire aanpak binnen de grenzen van Mexico. Moet men niet eerder tegelijk de maatschappelijke problemen aanpakken die de bloei van de kartels mogelijk maakten? De wijdverbreide corruptie is een van die problemen. Maar het grootste probleem is wel dat er met die narcobusiness onmetelijk veel geld te verdienen is. Vandaar de steeds luidere vraag of men drugsteelt en drugsgebruik niet beter zou legaliseren. Want zo zouden de maffiagroepen hun belangrijkste bron van inkomsten verliezen.
Het accent van de strijd tegen de kartels ligt zeer zwaar op het militaire, de sociale aspecten liggen de rechtse president niet nauw aan het hart. Maar in Ciudad Juarez gaat de helft van alle kinderen tussen 12 en 18 jaar niet naar school en heeft evenmin werk. De kartels hebben het dus zeer gemakkelijk om in die enorme massa te rekruteren, vooral omdat ze ook handig inspelen op de talrijke misstappen van de militairen tegenover de bevolking.
De aanwezigheid van 7000 militairen in die stad haalt weinig uit in de strijd tegen de narcokartels die bulken van het geld. Leger en politie hebben wel grote voorraden cocaïne kunnen buitmaken, maar het gevolg is dat de prijs van cocaïne in de VS en Canada is verdubbeld tot 50.000 dollar per kilo.
Bovendien heeft Mexico weinig rechtsmiddelen uitgebouwd om de economische macht van de kartels te breken. Die kunnen voor hun witwas bovendien op grote schaal gebruik maken van de vele fiscale paradijzen in de naburige Caribische Zee.
(Uitpers, nr. 108, 10de jg., april 2009)
