Met Niger kantelt de Sahel

Parijs ontruimt via een luchtbrug 1500 Europese burgers uit Niger. Na zoveel andere verliezen, lijkt ook Niger nu voor de Fransen verloren. President Emmanuel Macron zit met de handen in het haar, een militair avontuur is te riskant. De coupleiders geven de’ indruk stevig in het zadel te zitten. Al heeft coupleider Abdourahamane Tiani tegenstand binnen de strijdkrachten en zet de West-Afrikaanse Gemeenschap Cédéao de putschisten sterk onder druk.

Tiani zou volgens aanhangers van president Bazoum met zijn coup hebben willen beletten dat hij zou worden afgezet als chef van de presidentiële garde. Hij zou gewoon munt slaan uit de anti-Franse gevoelens onder een deel van de bevolking om brede steun te vinden. En de voorbeelden van Mali en Burkina Faso, waar militairen hetzelfde deden, werken aanstekelijk. Voor Macron is dit het failliet van zij Frans-Afrikaanse droom.

Exit Barkhane

De coup tegen president Mohamed Bazoum schudt hoe dan ook de Sahel verder door elkaar. Sinds de Fransen tien jaar geleden samen met 5 Sahellanden (Mali, Burkina Faso, Niger, Tsjaad, Mauritanië) de operatie Serval, later Barkhane, startten, is de regio grondig veranderd. De gestage opmars van diverse jihadistische groepen, en de daarmee verbonden opeenvolgende militaire staatsgrepen, laten weinig over van de Franse – en Westerse – invloed.

Een jaar geleden drong het tot Macron door dat het er fout liep. Zijn generaals hadden al langer door dat de operatie Barkhane was mislukt. Een jaar geleden werd het formeel opgedoekt om plaats te maken voor een vage nieuwe anti-terreurbestrijding, terwijl de Franse militaire aanwezigheid – toen 5100 manschappen – werd teruggeschroefd.

Niger werd de belangrijkste pion van de nieuwe strategie. Daar was nog een gekozen president, Bazoum, die Parijs goed gezind was. Daar kon de kern van de nieuwe Franse strategie, 1500 manschappen, verder de Sahel bestrijken. Naast die Fransen zijn er ook 1100 VS-militairen in Niger.

Anti-Frans

Elders in die vijf landen liep het verder mis. In Mali hebben de militaire machthebbers een einde gemaakt aan de Franse militaire aanwezigheid, met duidelijk brede steun bij de bevolking. In Mali, Burkina Faso en andere landen geloven nogal wat mensen het verhaal dat de Franse militairen in feite de jihadisten van Al Qaeda, IS en aanverwante geholpen hebben om zo uit naam van terreurbestrijding in het land te kunnen blijven. Want hoe anders te verklaren dat die jihadisten zoveel terrein wonnen… Dat verhaal gaat voorbij aan het feit dat hun eigen militairen erg corrupt zijn en lokale deals sluiten met jihadistische groepen – bij voorbeeld om in bepaalde regio’s de sharia in te voeren.

Het imago van Frankrijk als oud-koloniale macht die de baas wil blijven spelen, heeft zich tot de ganse Sahel verspreid. In Mauritanië heeft Parijs ook te maken met de groeiende invloed van Marokko dat zich de jongste tijd vijandiger opstelt tegenover de Franse invloed. Ook de Turkse diplomatie en zakenwereld zijn erg actief in dat deel van Afrika. Maar vooral Rusland blaast de anti-Franse gevoelens aan, onder meer op de sociale media waar enkele bekende figuren erg bedrijvig zijn.

Dat talrijke militairen uit de regio, vooral Mali en Burkina Faso, hun opleiding kregen in Rusland en er nog steeds goede vrienden hebben speelt ook een rol.

Buren

De Malinese militairen kregen vorig jaar navolging in Burkina Faso waar er twee opeenvolgende staatsgrepen waren. Met telkens hetzelfde verwijt aan de Fransen en met groeiende Russische invloed, in beeld gebracht door Russische vlaggen en foto’s van Poetin in betogingen. Idem nu in Niger waar enkele manifestanten ook met een Russische vlag zwaaien en Poetins lof zingen.

De putschisten van Niger kregen onmiddellijk steun van hun collega’s in Mali en Burkina Faso. Die dreigden ermee zich te zullen terugtrekken uit de Cédéao (Economische Gemeenschap van de West-Afrikaanse Staten) waarvan de leiders waren samengekomen in Abuja (Nigeria). Die gaven de putschisten in Niamey een week om president Bazoum in zijn functie te herstellen, onder dreiging van een militaire tussenkomst.

In Tsjaad, tot vorig jaar nauw betrokken bij de gemeenschappelijke campagnes tegen het jihadisme, is ook een militaire junta aan de macht, maar daar heeft Parijs minder moeite mee. Blijkbaar probeert de Tsjaadse juntaleider, Mahamat Idriss Déby (zoon van de verongelukte president) in Niamey te bemiddelen, hij sprak er met zowel de afgezette president Bazoum als met juntaleider Tiani.

Straatarm

Niger (24 miljoen inwoners van wie de helft jonger dan 15, Niger heeft zowat het hoogste geboortecijfer ter wereld) is een van de armste landen van Afrika, en van de wereld. Toch heeft het strategisch en economisch belang voor Frankrijk en West-Europa. De Franse kernindustrie betrekt er onder meer een deel van zijn uraniumerts. Niger produceert 5 tot 7 % van de wereldproductie.

Na Frankrijk is China de grootste investeerder in Niger. Het Chinese CNNC investeertal 15 jaar in uraniumprojecten in Niger. Daarnaast heeft PetroChina ook belangen in de ontginning van olie en in de aanleg van een oliepijpleiding naar de kust van Benin.

Niger is ook belangrijk als transitland van talrijke migranten uit andere Afrikaanse landen, waaronder Soedan, die via Niger naar de kusten van Noord-Afrika trekken om van daaruit naar Europa over te steken. Vermoedelijk zijn sommige jihadistische groepen betrokken bij de mensensmokkel die daarmee gepaard gaat.