Het duo Vladimir Poetin en Dimitri Medvedev is een zegen voor Rusland. Dat is tenminste het oordeel van patriarch Alexis van de Russisch-orthodoxe kerk. Die kerk maakt deel uit van Poetins bouwwerk voor een “stabiel Rusland”. Stabiel in de betekenis dat aan de enorme voorrechten van de elite niet kan geraakt worden. Het ‘poetinisme’ staat boven de klassen, een term die trouwens niet past in het patriottisch dis cours. Maar af en toe steekt die klassenstrijd toch weer de kop op, zoals in de Fordfabriek bij Sint-Petersburg.
Poetin won met glans de parlementsverkiezingen van 2 december en is klaar om in maart volgend jaar met evenveel glans de presidentsverkiezingen te winnen. Deze keer niet meer als kandidaat, maar met zijn trouwe medewerker Dimitri Medvedev als zijn aangewezen opvolger. Deze laatste wordt meestal voorgesteld als een “liberaal”. In tegenstelling tot de meeste andere naaste medewerkers van Poetin komt hij niet uit de geheime diensten of speciale politie, hij is een jurist. En liberaal is hij in economische zin, hij is voor het kapitalisme, dat wel. Maar het betekent dus niet dat Poetin of het ‘poetinisme’ met deze keuze een grote wending maakt, want Medvedev heeft zijn carrière gemaakt aan de zijde van Poetin.
Intimidatie
Veel concurrentie had Rusland Eén niet. Drie andere partijen hebben nog voldoende inplanting om in het parlement te gerake: de Communistische Partij, de zogenaamde Liberaal-Democraten (uiterst-rechts) en ‘Eerlijk Rusland’, een aanhangsel van Rusland Eén. Geen van die partijen voert echt oppositie. Het is opvallend dat ze alle drie een al even patriottische campagne voerden. De zogenaamde liberale partijen (Jabloko, Unie van rechts) komen er niet aan te pas, ook omdat ze onpopulair zijn omdat ze gezien worden als verdedigers van de privatiseringen die de oligarchen zo rijk maakten. Dat Kasparov zich terugtrekt als kandidaat voor de presidentsverkiezingen is ook geen denderend nieuws, diens aanhang is verwaarloosbaar.
De omvangrijke zege in de parlementsverkiezingen van “Rusland Eén” is niet aan regelrechte fraude te danken. Er was wel manipulatie en intimidatie. In sommige districten verliep de stemming niet anoniem – open stemhokjes bij voorbeeld. Ook zijn er aanwijzingen dat de opkomstcijfers (60%) zijn opgeblazen. Van de 43 miljoen stemmen die Rusland Eén officieel haalde, komt een vierde uit regio’s waar alleen het Kremlin controle uitoefent, met als uitloper Tsjetsjenië: daar haalt Rusland Eén 99%. In Sint-Petersburg daarentegen 50%, in Moskou 54%.
De fraude zat hem echter vooral in het verloop van de kiescampagne; andere partijen dan die van de president kregen in de media heel weinig plaats. Als ze al wat plaats kregen was het voor negatieve “berichtgeving”. Ze konden hoe dan ook niet op tegen de pletwals van propaganda die al jaren de persoon van Poetin in alle toonaarden, ook in de allergekste, bezingt. Poetin werd het voorbije jaar zelfs afgeschilderd als een bovenaards wezen. De Russisch-orthodoxe kerkleiding stak een handje toe door hem als redder van het vaderland af te schilderen. Diezelfde leiding heeft het nu over hen heilzame duo Poetin-Medvedev “dat een zegen is voor Rusland”.
Waardigheid
Er zijn echter wel andere redenen waarom Poetin op bijval van de kiezers kan rekenen. Onder die redenen is er het feit dat hij in de ogen van de Russen Ruslands waardigheid in de wereld wist te herstellen na de rampzalige periode van wijlen Boris Jeltsin. Toen hadden veel Russen de indruk dat Rusland plat op de buik ging voor een Westers aaitje. Poetin biedt daarentegen weerwerk tegenover de westerse politiek van ‘roll back’ – Ruslands invloed in zijn eigen omgeving indijken. Poetin mag in onze ogen dan wel een hyperpatriottische toon aanslaan, bij veel Russen komt dat zeer goed over. Zij vinden dat Poetin een einde maakt aan de vernedering. Dankzij hem is Rusland in hun optiek niet teruggedrongen tot de rol van leverancier van energie en grondstoffen, maar telt het echt mee.
Daarvoor heeft hij ook op binnenlands vlak een beleid gevoerd om het gezag van de staat te herstellen. Een stabiele politieke meerderheid was daartoe een van de middelen, samen met het herwinnen van controle over de opbrengsten van de bodemrijkdommen, het herstel van de industrie en het herstel van het centraal gezag in de regio’s.
Een van de zwakten van Jeltsins bewind was het ontbreken van een eigen politiek machtsblok. De president ging ervan uit dat hij zijn mandaat rechtstreeks van het volk had gekregen en dat politieke partijen daar maar rekening moesten mee houden. Poetin achtte zich oorspronkelijk ook boven de partijen verheven, maar kwam snel tot de conclusie dat de controle over een eigen partij die een feitelijk monopolie heeft, de machthebber veel meer garanties biedt op controle over de organen van de wetgevende macht.
Poetin had ook gezien hoe lokale machthebbers onder Jeltsin autonome machtsposities, met alle materiële voordelen vandien, uitbouwden. Hij had zelf carrière gemaakt in Sint-Petersburg waar burgemeester Anatoly Sobtsjak bijna oppermachtig regeerde – en er zich ook danig mee verrijkte. Poetin maakte al snel een einde aan die toestand door eerst enkele supergouverneurs te benoemen en vervolgens ook de gouverneurs aan zijn gezag te onderwerpen. (cfr België waar noch het staatshoofd noch de gouverneurs worden verkozen).
Kapitalistisch
Deze centralisatie betekent niet dat het oude Sovjetsysteem stilaan terugkeert. Er is geen sprake van grootscheepse verstaatsing, Ruslands economie blijft ook onder Poetin door en door kapitalistisch. Alleen wil het Kremlin enkele hefbomen van economische macht in handen houden – niet alleen Rusland doet dat: Washington belette recent dat Amerikaanse havens in handen van Arabische emirs kwamen en dat een Amerikaans oliebedrijf door een Chinese firma zou worden overgenomen. De Franse regering waakt er al evenzeer over dat de economische juwelen overwegend in “nationale handen” blijven.
In Rusland zitten die economische hefbomen bijna uitsluitend in de energiesector. Vandaar ook het enorme belang van Gazprom, de gigant van het aardgas waarvan de leiding wordt voorgezeten door Dimitri Medvedev. Er waren ook speculaties dat Poetin na de presidentsverkiezingen baas van Gazprom zou worden. Dat wil toch wel wat zeggen over de plaats van dat bedrijf waarvan net iets meer dan de helft van de aandelen in staatshanden is.
Een van de gevolgen van Poetins aanpak is dat de schatkist over veel meer middelen beschikt. Gedaan de tijd dat de oligarchen (de zakenlui die rijk werden met de plundering van de rijkdommen in de jaren 1990) geen belastingen betaalden en al hun winsten naar het buitenland versasten. Poetin had hen in juli 2000 bij zich geroepen en gezegd: we vegen de spons over jullie roof in de jaren 1990, maar dan moeten jullie bijdragen aan het economisch herstel en u vooral ver van de politiek houden. Wie dat niet begreep moest het land uit (Berezosvky, Goesinsky) of belandde in de gevangenis (Chodorkovsky).
Poetin haalde daarop zijn vrienden naar het Kremlin, de ‘siloviki’, de kopstukken van politie en geheime diensten waaruit hijzelf kwam. Het is opvallend hoeveel personen uit de machtsclan evenals Poetin uit Sint-Petersburg komen. Veel van hen maakten net als de president carrière in de periode dat Anatoly Sobtsjak, ooit genoemd als een goede kandidaat om president van het land te worden, burgemeester van die stad was. Ook Medvedev was daar jarenlang een van de ‘coming men’. Wat vaak vergeten wordt te vermelden is dat het bestuur van Sobtsjak versmachtte in een reeks zeer omvangrijke corruptieschandalen en dat Sobtsjak zelf de vlucht naar de VS nam.
Herstel
Het beleid van Poetin heeft hoe dan ook tastbare resultaten opgeleverd. Zeker, de enorm gestegen prijzen voor olie en aardgas hebben het hunne bijgedragen om de staatskas te spijzen. Het economisch herstel is er, maar is dan ook niet zo denderend: pas nu heeft Ruslands economie weer het peil bereikt van 1989.
Het Kremlin heeft het nieuwe geld ook gebruikt voor sociale projecten. Na de periode van Jeltsin was dat dringend nodig. Want zaken als gezondheidszorg en onderwijs waren erg in verval geraakt, alleen wie rijk was kon zich (de beste) gezondheidszorgen veroorloven en zijn kinderen naar dure privé-scholen sturen. Medvedev was de man die de voorbije twee jaar instond voor programma’s als gezondheid, onderwijs en woningbouw en daar ook werk van maakte. Met die staat van dienst kan hij zich nu bij de kiezers melden. De propagandamachine zal er wel voor zorgen dat hij snel in Poetins populariteit kan delen.
Stakingen
Maar is dan alles peis en vree in de Russische Federatie? Niet helemaal. Er zijn niet alleen enkele regionale conflicten zoals in Tsjetsjenië en de rest van de noordelijke Kaukasus. De jongste tijd zijn er meer en meer tekenen van sociale onrust.
Die waren er ook ten tijde van Jeltsin wel, toen onder meer mijnwerkers de sporen blokkeerden. Arbeiders kwamen soms massaal op straat omdat hun lonen al maanden niet meer waren uitbetaald. Onder Poetin gebeurt zoiets niet meer. Maar er is andere onrust omdat veel Russen gaan beseffen hoe laag hun lonen wel zijn. In Rusland schommelt het aandeel van de lonen in de bedrijfsuitgaven tussen 3 en 10 procent. Vandaar dat er de jongste tijd, zeker met de economische heropleving, meer en meer looneisen worden gesteld. Die eisen komen zelden van de “Federatie van onafhankelijke vakbonden”, ingekapseld in het systeem, maar van nieuwe vakbonden die arbeiders in de bedrijven zelf vormen en die onderling gaan samenwerken.
Dat gebeurde onder meer twee jaar geleden bij de Fordfabriek van Vsevolojsk, bij Sint-Petersburg, waar arbeiders een nieuwe vakbondscomité oprichtten. Door zijn acties wordt dat comité door de meeste arbeiders nu beschouwd als hun vertegenwoordiger. Het comité organiseerde in maart een stakingsactie voor hogere lonen, betere arbeidsvoorwaarden, een beter pensioenstelsel.
Begin november was er een waarschuwingsstaking voor die eisen, waaronder een loonsverhoging van 35 % – het loon van een Fordarbeider schommelt er tussen 400 en 550 euro per maand. De directie wou slechts 11% toestaan, lager dan het inflatieritme. Eind november legden de arbeiders opnieuw het werk neer, nu voor onbepaalde tijd. Het is er tot een zware confrontatie gekomen, met de directie die elders personeel gaan zoeken is om de staking te breken.
Dit is nog geen golf van sociale ontevredenheid. Maar misschien komt op langere termijn de grootste bedreiging voor het Kremlin van een groter wordend ongenoegen over de enorme ongelijkheden in de samenleving die onder Poetin zeker niet kleiner zijn geworden.
(Uitpers, nr. 93, 9de jg., januari 2008)
