Een uitdagende titel voor een uitdagend boek. Zeker dan in de sector van het sociaal werk die daarmee ook een fameuze knuppel werpt in het genoegzame hoenderhok van de Vlaamse politieke wereld, want, ja, dit boek gaat zeker over politiek, maar dan niet over ‘het primaat van de (partij)politiek’, maar over het politieke.
Sterk Sociaal Werk
‘Politiek is meer dan het bestaande systeem van politieke partijen, het parlement of de regering. Politiek is meer dan waar politici mee bezig zijn. De samenleving zelf is politiek.’ Zo begint de inleiding van dit boek geschreven door Fred Dhont en Nele Vanderhulst. Zij vertegenwoordigen de initiatiefnemer, met name Socius, steunpunt socio-cultureel werk, die in het kader van het actieplan Sterk Sociaal Werk meer dan vijftig praktijkwerkers, opleiders en academici aan het werk hebben gezet voor de samenstelling van dit boek. Alleen al die zeer sterke en diverse vertegenwoordiging maakt ‘Publiek gaan!’ tot een heel bijzondere publicatie. Ik tel de namen van tien redactieleden, van 20 praktijkwerkers, van 15 auteurs en nog van vele andere onderzoekers, die aan onderdelen van dit boek hebben mee geschreven en daar een mooi gestructureerd geheel van hebben gemaakt, waarin op een goed uitgebalanceerde manier meer theoretische en meer praktisch gerichte bijdragen elkaar afwisselen en zeker ook aanvullen. Om dat te bereiken groepeerden de samenstellers alle bijdragen in verschillende rubrieken, gaande van ‘Opiniestukken’, ‘Op begrip’ (inhoudelijk ‘dragende’ stukken), ‘Aan de slag’ en ‘Focus op …’ (wonen, werken, duurzaamheid en migratie)
Tegenspraak en alternatieve praktijken
Om ‘ op begrip’ te komen opent het boek met drie stevige artikels van verscheidenen auteurs, die de theoretische onderbouwing brengen voor politiserend handelen in het sociaal werk. Het concept ‘politisering’ dekt vele ladingen en één veel verspreide opvatting ervan is dat sociaal werkers ‘niet aan politiek mogen doen’ (laat dat maar over aan ‘het primaat van de politiek’, want politici zijn toch de verkozenen van het volk). De auteurs kiezen voor een totaal andere insteek. Hun werkdefinitie luidt als volgt: ‘Politiseren gaat in de meest brede zin over alle praktijken die bijdragen aan het publieke meningsverschil over hoe we de samenleving inrichten’. Daarmee sluiten ze eerder aan bij het antagonistisch denken van de Belgische politicologe Chantal Mouffe dat sterk gericht is op het losmaken van een democratisch debat waar veel ruimte is voor tegengestelde meningen. Met andere woorden: tegenspraak moet mogelijk blijven maar dan tussen ‘tegenstanders’ in een gedeelte democratische ruimte.
Een ander kernbegrip van waaruit politiserend handelen benaderd wordt, is het concept van de ‘prefiguratieve politiek’. Prefiguratie verwijst naar experimenten die anticiperen op een toekomstige samenleving die nog niet kan worden gerealiseerd. ‘Door in de praktijk het doel te ‘voorafbeelden’, zo stelt antropoloog en Occupy-activist David Graeber, probeert men een beter beeld te vormen van hoe dat ideaal er concreet kan uitzien. Men creëert zo een grotere continuïteit tussen het politieke handelen en de uiteindelijke doelen.’ Zo stellen de onderzoekers Pascal Debruyne en Bart Van Bouchaute in sociaal.net. (1) ‘Het zijn de barsten in het neoliberale en bureaucratisch politieke systeem die opening bieden aan praktijken van verzet die de macht bedreigen, zelfs daar waar de bestaande orde ondoordringbaar lijkt.’ Die prefiguratieve strategie blijft ook vandaag praktijken in het sociaal werk inspireren. Zo worden heel wat alternatieve woonpraktijken ontwikkeld. Denk maar aan het Project Leeggoed van SAAMO Brussel in samenwerking met JES en Pigment: het kraken en tijdelijk collectief bezetten van woningen worden ingezet als aanklacht en direct alternatief voor het uitsluitende woonbeleid. In het boek worden als voorbeelden de vzw Stappen die kwalitatieve huisvesting voor jongeren wil realiseren, de vzw Homie die permanent en laagdrempelig werkt met jongeren in woonnood vermeld en ook Café Filtré dat experimenteert met tijdelijke invullingen van de publieke ruimte om de verkeersveiligheid en leefbaarheid voor kinderen te verhogen. Een mooi voorbeeld, niet vermeld in het boek, is de coöperatie Fair Ground Brussels. (2)
Met de megafoon uit de kast
Het koppelen van de theorie aan de praktijk, zowel op micro- en mesoniveau (zonder het macroniveau uit het oog te verliezen) en vertrekkende van het hic et nunc is zeker ook een van de sterke punten van dit boek. Gedegen onderzoek en analysekracht – zie de uitvoerige verwijzingen naar literatuur ter zake – komen dat geheel nog versterken om sterk sociaal werk af te leveren. Samen met het steengoede www.sociaal.net kan dit boek een belangrijke rol spelen om het politiserend handelen tot uitgangspunt te nemen voor sociaal werk dat, indien nodig, niet zal aarzelen om met de megafoon in de hand uit de kast te komen.
Tegenspraak en alternatieve praktijken. Dat klinkt goed én uitdagend als uitgangspunt. ‘Het boek nodigt elke sociaal werker en sociaalwerkorganisatie uit om in de eigen context te elke sociaal werker en sociaalwerkorganisatie uit om in de eigen context te onderzoeken hoe men kan bijdragen tot het publieke meningsverschil. Het nodigt beleidsmakers uit om de waarde van dit politiserend handelen te erkennen als onderdeel van een vitale democratie.’ Die ambitie lees ik op de achterflap van dit boek waarmee niet alleen de sociaal werker, maar ook de politicus (a) wordt aangesproken. Ik hoop dat ‘het primaat van de (partij)politiek’ in deze geen spelbreker zal worden.
(1)Pascal Debruyne, Bart Van Bouchaute, Als sociaal werk wil bouwen aan een betere wereld, mag ze het grotere plaatje niet vergeten, sociaal.net van 26 augustus 2021
(2)De coöperatie Fair Ground Brussels beijvert zich om betaalbare woningen aan te bieden aan mensen met een lager inkomen.door de eigendom van grond en gebouw uit elkaar te halen. Mede-oprichter Geert De Pauw: “Als wij een gebouw kopen of bouwen, dan is dat om daar voor altijd eigenaar van te blijven en die voor een sociaal doel te gebruiken. We kunnen die niet verkopen met winst. Dit garanderen wij door de grond in een stichting of een coöperatie te stoppen en in de statuten te zetten dat deze de grond dus nooit verkocht kan worden.”
De coöperatie Fair Ground Brussels is opgericht door de volgende 14 verenigingen, in alfabetische volgorde en met een link naar de website van elke vereniging: Angela D., Beweging.net, Community Land Trust Bruxelles (CLTB), Communa, Convivence-Samenleven, Credal, Les Petits Riens, L’Ilot, Logement pour tous, Mouvement ouvrier chrétien (MOC), Pro Renovassistance, Solidarité Logement, Terre-en-vue en Une maison en plus.
