Westerse politieke kringen en onze media schenken weinig aandacht aan de ‘Shanghai Cooperation Organisation’. De kans bestaat dat dit enigszins zal veranderen naarmate dat deze SCO invloedrijker wordt in de globale wereldpolitiek.
SCO?
De SCO kwam er door de nauwere samenwerking van Rusland met China en drie voormalige Sovjetrepublieken, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan. De groep kwam voor het eerst bijeen in Sjanghai en werd toen de ‘Sjanghai Five’ genoemd. Het concrete doel was om onopgeloste grensgeschillen na de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991 aan te pakken.
In 2001 besloten de bovenvermelde landen een permanente nieuwe internationale organisatie op te richten: SCO, de ‘Shanghai Cooperation Organisation’. Oezbekistan vervoegde datzelfde jaar de SCO. De organisatie neemt haar beslissingen bij consensus en alle lidstaten moeten zich houden aan de kernbeginselen van niet-agressie en niet-inmenging in de interne aangelegenheden van andere lidstaten.
veiligheid
Nadat ze een akkoord afsloten over de afgebakende grenzen zijn de SCO-lidstaten verdergegaan met het aanpakken van een reeks zaken gerelateerd aan hun gemeenschappelijke veiligheid, zoals terrorismebestrijding, het delen van inlichtingen en militaire samenwerking.
Naast de ervaringen van Rusland in Tsjetsjenië en de poging van China om de rusteloze moslimbevolking in de westelijke provincie Xijiang onder controle te houden, maken de Centraal-Aziatische staten zich ook zorgen over het terrorisme door verschillende radicaalislamistische groepen. Het SCO-hoofdkwartier is in Peking gevestigd is, het regionale antiterroristische centrum in Tasjkent Oezbekistan.
De SCO-landen maken zich zorgen over de onrust in het naburige Afghanistan die overslaat naar hun land. Sommige waarnemers hebben echter de veiligheidsinspanningen van de SCO geïnterpreteerd als een autoritaire verplichting om te voorkomen dat meer ‘kleurenrevoluties’ zoals de rozenrevolutie in Georgië van 2003, de revolutie van de Oekraïne in 2004 zouden uitbarsten in de lidstaten.
uitbreiding
In 2004 en 2005 traden Mongolië, Pakistan en India toe tot de SCO als waarnemers. Maar in 2017 werden ze formeel als lid met stemrecht opgenomen. Met de komst van India en Pakistan vertegenwoordigen de acht volwaardige leden van de SCO nu 20 procent van het wereld bbp, 40 procent van de wereldbevolking. De SCO omvat ook staten met een nucleaire wapencapaciteit.
Momenteel heeft de SCO vier niet stemgerechtigde waarnemersstaten, Afghanistan, Wit-Rusland, Iran, Mongolië en zes dialoogpartners Turkije, Azerbeidzjan, Armenië, Cambodja, Nepal en Sri Lanka.
zijderoute
Hoewel de oorspronkelijke focus van de SCO vooral het coördineren was van de strijd tegen het terrorisme, extremisme en separatisme in de regio, is de SCO zicht recent beginnen wijden aan de economische integratie tussen de lidstaten. Dit werd vooral onderstreept door China’s ‘One Belt Road’ initiatief, dat ongeveer al 1 miljard US$ dollar omvat voor het bouwen van infrastructuur, wegen, spoorwegen, havens in Azië om China te verbinden met de oostelijke kustlijn van Zuid-Azië, Rusland en Europa. Het wordt beschouwd als een van de meest ambitieuze infrastructuurprojecten in de geschiedenis.
Het is mede als gevolg van de recente potentiële ontwikkelingen en maatschappelijke verandering dat de SCO op het punt staat om een grotere bekendheid te krijgen in het Westen.
Na de toetreding van Pakistan en India als volwaardige leden in juni, overweegt de SCO nu ook serieus Turkije, een Amerikaanse bondgenoot van de NAVO, en Iran, een grote Amerikaanse tegenstander, als volwaardige lidstaat te laten toetreden. Beide bewegingen zullen in het Westen zeker alarmbellen doen luiden.
In vele opzichten steunt de SCO hoofdzakelijk op een strategische overeenkomst tussen Rusland en China. Via samenwerking willen zij op hun manier hun wederzijdse militaire en economische belangen in Azië vergroten. Hoewel Rusland in Azië een kleinere regionale macht is, blijft het een belangrijke energie-exporteur met een sterke militaire en industriële basis. De militaire technologie van China ligt (nog) niet op een lijn met die van Rusland maar zijn economische bekwaamheid neemt zeker toe. In de grofste zin is de kern van de SCO een koopje. Rusland heeft de wapens en militaire capaciteit, China heeft het geld. Samen willen ze proberen een multipolaire wereld tot stand te brengen. Nu India en Pakistan aan boord zijn, Turkije en Iran in de coulissen zitten te wachten, kan de SCO uiteindelijk een macht worden waarmede het Westen rekening zal moeten houden.
Rusland-China
De overeenkomst tussen Rusland en China is gebaseerd op het samengaan van de Euraziatische Economisch Unie (EEU) en haar collectieve veiligheidsorganisatie (CSTO) met China’s financieel gewicht en de ambitieuze BRII-infrastructuurplannen om het continent economisch meer eenheid te geven.
De SCO heeft de toegenomen bilaterale handel en investeringen tussen twee Aziatische reuzen vergemakkelijkt en de militaire samenwerking opgedreven, waaronder gezamenlijke militaire manoeuvres van hun land-, lucht- en zeemachten.
Veel waarnemers zijn de mening toegedaan dat de Westerse economische sancties tegen Rusland en de uitsluiting uit de G8, bij Moskou de reactie uitlokken om de banden met Peking nauwer aan te halen.
Zo sloten beide landen een samenwerkingsovereenkomst ter waarde van 400 miljard dollar voor het bouwen van een 2.500 km lange gaspijplijn van Rusland naar de Chinese provincie Heilongjiang, die jaarlijks 30 miljard barrel (bcm) zal leveren aan China vanaf 2019. Meer recent werd een nieuwe deal gesloten om een tweede gaspijplijn te bouwen van West-Siberië naar de Chinese provincie Xingjiang die 30 miljard bcm gas gedurende 30 jaar zal leveren. Als beide gaspijplijnen operationeel zullen zijn levert Rusland 68 miljard bcm aan China. In de nieuwe door China en Rusland gepromote zijderoute drijft vooral China de nieuwe infrastructuur aan.
Rusland wil zijn invloed als veiligheidswaarborg in de regio behouden en zijn militaire aanwezigheid in Centraal-Azië handhaven, zijn wapenovereenkomsten opdrijven en blijven leiding geven aan de Collective Security Treaty Organzation (CSTO), een collectief veiligheidsstructuur van een deel van de voormalige Sovjet-Unie.
De belangrijkste onderliggende dynamiek bij de toetreding van Inda en Pakistan is de noodzaak voor SCO om eindelijk een politieke regeling tot stand te brengen voor Afghanistan. De belangrijkste langetermijndoelstellingen voor het beveiligen van de SCO-economie zijn een infrastructuur te bouwen en de handel soepel te laten stromen door een gebied dat al lang een broeinest van instabiliteit is. Uiteindelijk kunnen de SCO-landen gezamenlijk besluiten om Afghanistan als volwaardig lid te aanvaarden en dan te vragen dat de Amerikaanse en NAVO-troepen vertrekken.
Iran
Iran heeft sinds 2005 en waarnemingsstatus in de SCO. De SCO zelf hoopt op een volledig lidmaatschap maar dat werd lange tijd geblokkeerd door de opgelegde internationale sancties voor Irans nucleaire activiteiten. Met het nucleair akkoord en de opheffing van de sancties zijn zowel Rusland als China begonnen het Iraanse lidmaatschap van SCO te steunen. China ondertekende met Iran in 2016 een strategische overeenkomst voor 25 jaar die een nauwe band tussen defensie en inlichtingen beoogt, inclusief inspanningen om de Iraanse marine capaciteit in de Indische Oceaan te versterken. Rusland heeft zijn militaire coördinatie met Iran opgevoerd om zo ook het Syrische Assad regime te ondersteunen.
Vanwege de enorme voorraden aan gas en olie zou de toetreding van Iran tot de SCO een belangrijke stap zijn om de machtspositie op de internationale energiemarkt te versterken.
In 2012 kreeg Turkije, een lid van de NAVO, de status ‘dialoogpartner’ in de SCO. Turkije doet sinds jaren formele pogingen om lid te worden van de EU, Ankara zou in de toekomst dit streven kunnen verlaten en in de plaats kiezen om volwaardig lidmaatschap van de SCO te verkrijgen. Als dit gebeurt is het noodzakelijk gevolg wellicht dat Turkije afstand doet van het NAVO-lidmaatschap.
aardverschuiving
Zo zijn we aangekomen bij het omslagpunt in de internationale politiek. In een tijd waarin Groot-Brittannië op weg is om een verzwakte EU te verlaten en de NAVO zichzelf feliciteert met het piepkleine Macedonië aan zijn alliantie toe te voegen, maakt het SCO een historische vooruitgang door India en Pakistan als volwaardige leden toe te voegen en dreigt nu ook Iran en Turkije aan haar ledenlijst toe te voegen.
Hoewel de SCO geen militaire alliantie is zoals de NAVO, is het niet onmogelijk dat Rusland en China zullen reageren op een Amerikaanse inzet van raketafweersystemen in Zuid-Korea, door hun samenwerking op te voeren om voor een SCO gezamenlijk gebaseerd antirakettensysteem.
Maar de opkomst van SCO die een grotere controle op de geostrategische en economisch wereldbühne uitoefent, weerspiegelt het feit dat tektonische verschuivingen gaande zijn in de wereldpolitiek. In termen van relatieve macht geraakt de VS meer en meer gemarginaliseerd. Dat is misschien de reden waarom zo weinig burgers in het Westen en onze media zo weinig van de SCO horen. Maar alle tekenen wijzen erop dat dit zal veranderen.
