Naar aanleiding van 20 jaar Uitpers dat wij op 10 oktober vanaf 19 u. vieren in ‘De Markten’ (Oude Graanmarkt 5, Brussel ) – U komt toch ook ? – vertaalde Walter Lotens een artikel van onze Franse vrienden van Mediapart die in hun 11-jarig bestaan een belangrijke plaats hebben veroverd in het Franse alternatieve medialandschap. Uitpers bestaat langer, maar wij hebben, buiten de gratis inzet van enkele zeer sterke krachten, geen middelen. Het is goed om even naar het Mediapartverhaal te kijken. Niet alleen om ervan te dromen, maar om inspiratie op te doen.
Parijs, 2 juli 2019
‘Naast de geslaagde journalistieke formule voegt Mediapart er nu ook een kapitalistische aan toe door 100 procent van ons kapitaal te parkeren in een juridische structuur zonder winstoogmerk waardoor ons bedrijf onschendbaar, niet overdraagbaar en ook niet verkocht kan worden. Dat Fonds pour une presse libre wil in het algemeen belang de vrijheid, onafhankelijkheid en pluralisme van de pers verdedigen.
Sinds haar oprichting in 2008 is Mediapart een uitzondering in het medialandschap: een dagelijks digitale krant, volledig participatief en onafhankelijk. Mediapart leeft alleen van de steun van haar lezers en werd opgericht en gecontroleerd door journalisten. Het succes van deze formule, gebaseerd op de waarde van onze informatie – de professionele onderzoekwaarde, de democratische waarde van onafhankelijkheid maar ook de economische waarde van het abonnementsysteem – heeft geleid tot een hervonden vertrouwen tussen de journalistiek en het publiek.
De journalistieke kwaliteiten van Mediapart worden erkend, maar de economische dimensie van het project blijft onderbelicht. Mediapart is te midden van het dagelijkse aanbod van politieke en algemene informatie in Frankrijk het enige medium dat sinds haar ontstaan gecontroleerd werd door haar journalisten. Er bestaan bij ons geen belangenconflicten, geen vermenging van genres, geen enkele afhankelijkheid van milieus die vreemd zijn aan ons beroep van informatieverstrekking. Dat wordt gegarandeerd door onze geabonneerden. ‘Alleen onze lezers kunnen ons kopen’. Dat zeggen wij graag en die economische onafhankelijkheid contrasteert sterk met de rest van de media, die meestal in handen zijn van financiers of industriëlen die meer gericht zijn op de verdediging van de eigen belangen dan wel op het algemeen belang.
De economische onafhankelijkheid van Mediapart wordt op dit ogenblik gegarandeerd door de controle-opdracht van de vier stichters (François Bonnet, Laurent Mauduit, Edwy Plenel en Marie-Hélène Smiejan-Wanneroy, medeondertekenaars van dit artikel). Zij beheren 42,03 procent van het kapitaal; samen met een onafhankelijke pool bestaande uit stichters, plus een vereniging van loontrekkenden en een vereniging van vrienden en individuele vrienden komen zij aan 62 procent van het kapitaal. De rest hoort toe aan twee historische investeerders die al sinds 2008 aanwezig zijn, zijnde Doxa met 31, 81 procent (bedrijf geleid door Thierry Wilhelm die samen met Le Monde Diplomatique ook aandeelhouder is van Politis n.v.d.r.) ) en Ecofinance met 6, 32 procent. (bedrijf in handen van Jean-Louis Bouchard nauw verbonden met lokale collectieven n.v.d.r.)
Sinds de oprichting van Mediapart wordt de controle van de stichters mogelijk gemaakt door hun sterke aanwezigheid in het midden van de administratieve raad, waar alle belangrijke strategische beslissingen voor het bedrijf getroffen worden. Vier van de zeven administrators zijn de stichtende leden en de voorzitter van de raad van vrienden (Michel Broué) is de vijfde. De twee overige plaatsen zijn voorbehouden aan administratieve krachten van buitenaf die verkozen worden door de algemene raad van aandeelhouders (op dit ogenblik zijn dat Sébastien Sassolas en François Vitrani).
De vraag naar het voortbestaan van deze economische onafhankelijkheid, op langere termijn dan de aanwezigheid van de co-fondateurs, werd vanaf het begin gesteld. De oprichters hebben zich bereid verklaard om de controle op de krant door te geven aan het team van journalisten mits de voorwaarden voor het onafhankelijk verder bestaan van Mediapart gegarandeerd kan worden. Anders gezegd: er is nooit enige intentie van hun kant uit geweest om Mediapart te verkopen aan de meest biedende, over te laten aan gerechtigden of ermee naar de beurs te trekken.
Blijft natuurlijk de vraag of een inventieve en solide oplossing voor het doorgeven van de controle op Mediapart naar het team niet ten koste zal gaan van de duurzame bescherming van haar onafhankelijkheid. Het is die zoektocht die we gedurende drie jaar, samen met het team, gevoerd hebben. Hij is uitgemond in een onuitgegeven oplossing, voorgesteld door de medestichters, die goedgekeurd werd door de betaalde krachten van Mediapart én door hun vrienden aandeelhouders. Op 24 juni 2019 kregen wij 93, 43 procent van de teamleden achter dit voorstel. De al uitgeprobeerde scenario’s van een bezoldigd aandeelhouderschap (de vereniging van de redacteurs van Le Monde en van het personeel van Libération) werd niet weerhouden. Inderdaad, lessen uit het verleden (het finaal terugkopen van kranten vanuit privébelangen die volledig los staan van de professionele onderzoekwaarde) tonen aan dat ze bij financiële moeilijkheden niet aan druk van buitenaf kunnen weerstaan en dat ze bovendien de inzet kunnen worden van interne spanningen. Een gelijkaardige kritiek werd geleverd door coöperatieve ondernemingen als de SCOP (société coopérative participative) of de SCIC (société coopérative d’intérêt collectif ) wanneer het gaat over de dagelijkse pers met politieke en algemene informatie.
Deze uiteindelijke keuze kent slechts één precedent in een andere democratische cultuur – ‘liberaal’ in de angelsaksische betekenis van het woord – die contrasteert met de Franse logheid: de Scot Trust die, sinds 1936, de onafhankelijkheid garandeert van de Britse krant The Guardian. Mediapart gaat dus 100 procent van haar kapitaal onderbrengen in een juridische structuur die haar definitief niet kwetsbaar, niet verkoopbaar en niet speculatief zal maken.
Dat Fonds pour une presse libre (FPL) zal opgericht worden door de mede-oprichters van Mediapart en door de voorzitter van de huidige gemeenschap van loontrekkenden (Martine Oranje), samengebracht in een Association pour le droit de savoir (ADS). Het Fonds zal de economische toekomst en redactionele zelfstandigheid van Mediapart verzekeren door zijn kapitaal vast te zetten via een intermediaire structuur SPIM (la Société pour la protection de l’indépendence de Mediapart).
Wij willen het voortbestaan van Mediapart garanderen door in het kader van de bestaande Franse wetgeving een innovatieve verankering te voorzien waardoor de volle 100 procent van het kapitaal van Mediapart ondergebracht wordt in een fonds zonder winstoogmerk, die alle doorverkoop of overname door privéondernemingen onmogelijk zal maken. Op die manier wordt de onafhankelijkheid van Mediapart gegarandeerd.
Naast het veilig stellen van het kapitaal zal dat Fonds pour une presse libre een belangrijke rol spelen zowel voor het beroep van journalist als voor het publiek: promoten, helpen en verdedigen van de persvrijheid, waarborgen van het recht op kennis en de vrijheid van spreken, ondersteunen van het pluralisme en verdedigen van zijn onafhankelijkheid. Die doelstellingen sluiten aan bij de Franse grondwet en worden bevestigd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De bedoeling van het Fonds pour une presse libre is om een bijdrage te leveren aan de realisering van het project, maar ook aan het respect opbrengen en verdedigen van die democratische rechten op een ogenblik van ingrijpende veranderingen in het domein van de digitale pers. Het fonds moet erover waken dat de digitalisering het pluralisme in de perswereld niet zal aantasten en ook geen verlies van zelfstandigheid en afzwakking van de vrijheid van informatie met zich kan meebrengen. De oprichting daarvan is nu meer dan ooit noodzakelijk gezien de veelvuldige aanvallen tegen de persvrijheid in Frankrijk en dat tegen een internationale context die steeds meer begint te neigen naar autoritarisme.
Het Fonds zal giften mogen ontvangen die aftrekbaar zijn van de belastingen voor steunende bedrijven en particulieren Die giften zijn niet bedoeld voor Mediapart, maar mogen alleen ingezet worden om de algemene doelstellingen van het fonds te realiseren. In de toekomst zal Mediapart een commerciële onderneming blijven waarvan de enige inkomsten uit abonnementsgelden van haar lezers bestaan, maar ze zal gecontroleerd worden door een niet-kapitalistische structuur die wars is van winstsbejag en die alleen het algemeen belang nastreeft. Het Fonds pour une presse libre zal dus gecontroleerd worden door de Société pour la protection de l’indépendance de Mediapart ( SPIM), en zal zich niet mogen bemoeien met het dagelijks bestuur, noch met de redactionele politiek van Mediapart. De SPIM moet door het aanleggen van financiële reserves er vooral voor waken dat de toekomst van Mediapart gegarandeerd blijft. Gezien einde juni 2019 de aandeelhouders met een grote meerderheid hun steun hebben toegezegd, zal deze tweede oprichting van Mediapart tussen nu en einde september 2019 gerealiseerd worden volgens modaliteiten die op 2 juli 2019 op een persconferentie zullen meegedeeld worden en die in een te downloaden brochure te lezen zijn.[La conférence de presse du 2 juillet 2019 (pdf, 1.7 MB)]
In het clandestiene programma van de Nationale Raad van het Verzet, wordt de persvrijheid vermeld als een voorwaarde om ‘een brede democratie te kunnen vestigen’ en volgens deze raad betekende dat: ‘onafhankelijkheid ten opzichte van de geldmachten’.
‘Elke morele hervorming van de pers is vruchteloos wanneer ze niet vergezeld gaat van geëigende politieke maatregelen om aan kranten een reële onafhankelijkheid ten aanzien van het kapitaal te kunnen garanderen,’ schreef Albert Camus tijdens de bevrijding in 1944. Dat citaat hebben wij hernomen in het Manifest ‘Combat pour une presse libre’ dat Mediapart in 2009 lanceerde. Gedurende meer dan een halve eeuw stond deze eis centraal in de collectieve strijd van journalisten en redacties om de economische onafhankelijkheid van hun kranten te garanderen. Deze strijd hebben ze verloren want industriële en financiële belangen hebben zich meester gemaakt van praktisch alle privé media. Dat maakt het des te belangrijker om de fakkel terug over te nemen. Dat is de uitdaging die het team van Mediapart is aangegaan door dat Fonds voor een vrije pers te creëren dat niet alleen de eigen toekomst moet vrijwaren, maar ook zal deelnemen aan de strijd van heel de beroepsgroep voor een vrije pers en voor de onafhankelijkheid van de journalistiek. Het vertrouwen van het publiek zal toenemen naargelang de informatiewerving zich kan bevrijden van privé belangen en alleen nog maar ten dienste staat van het algemeen belang.
François Bonnet, Laurent Mauduit, Edwy Plenel en Marie-Hélène Smiejan-Wanneroy (In : Mediapart van 2 juli 2019)
