In opdracht van het Vlaams Parlement rapporteert de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) jaarlijks over mediaconcentratie in Vlaanderen. Als het van de VRM afhangt, ligt er nogal wat werk op de plank van de huidige en komende ministers van Media.
De conclusie van de VRM luidt: “Hoewel er niet één speler is die de hele Vlaamse mediasector domineert, blijken veel vormen van horizontale, verticale of crossmediale concentratie te bestaan in en tussen een aantal segmenten van verschillende Vlaamse mediavormen. Dit kan een risico inhouden voor de diversiteit van het aanbod.”
In de toegankelijke versie van het lijvige rapport legt de VRM uit wat de gevaren zijn van toenemende concentratie.
“Als burger maken we gebruik van de informatie die we via de media opvangen om onze politieke keuzes te maken. Mediaconcentratie kan er voor zorgen dat minder gunstig nieuws over politici onder de mat wordt geveegd, zodat de kiezers toch nog zullen kiezen voor zulke politici (bv. Fake news dat op Facebook de ronde deed in het kader van de verkiezing van Trump en de Brexit). Mediaconcentratie kan ook zorgen voor eenzijdige berichtgeving (bv. enkel de grote politieke partijen komen aan bod; kleine, nieuwe politieke partijen krijgen nauwelijks media-aandacht).
Informatie bepaalt onze economische keuzes (als consument of ondernemer) (bv. wanneer we in de pers vernemen dat de benzineprijs stijgt, zullen we nog snel de tank vullen. Als er goed weer aangekondigd wordt, zullen de slagers barbequevlees in promotie zetten.). Als de informatie door mediaconcentratie vertekend of achtergehouden wordt, zullen de consumenten en ondernemers niet meer de meest optimale beslissingen kunnen nemen, en is er welvaartsverlies. Tot slot leidt mediaconcentratie ook tot een grotere drempel voor nieuwe toetreders tot de markt, wat innovatie in de weg staat.”
Zeker op de krantenmarkt is de concentratie bijzonder hoog. Twee multinationals – Mediahuis en De Persgroep – controleren de hele markt. De cijfers slaan op 2017. De Tijd kwam ondertussen bij Roularta terecht. Maar dan nog controleren Mediahuis en De Persgroep 96,6 procent van de krantenmarkt.
Producten
Bovendien vormen De Persgroep en Medialaan, het bedrijf achter VTM en Q-music, vanaf 2009 één bedrijf. Alle redacties van die groep worden samengebracht in één gebouw aan het station van Antwerpen. De VRM waarschuwde jaren geleden al voor de “meervoudige recyclage van originele content”. U kent het fenomeen vast wel. Kranten uit dezelfde groep plukken uit een pool van artikels om hun krant te assembleren. Zo vind je op de site van De Morgen artikels uit de Volkskrant en Humo. De kranten en nieuwssites van Persgroep/Medialaan dreigen in de toekomst producten te worden die worden samengesteld op basis van de commerciële doelgroep waar het product zich op richt.
Kranten zijn immers niet alleen producten die verkocht worden aan lezers. Een groot deel van de inkomsten wordt ook gehaald uit advertenties. De VRM wijst op die dubbele rol.
“Op die manier wordt de aandacht van de lezer verkocht aan de adverteerder. De markt van de geschreven pers is immers een duidelijk voorbeeld van een tweezijdige markt. De uitgeverij ontvangt niet alleen inkomsten uit de verkoop van bladen, maar ook uit de verkoop van advertentieruimte. Ze biedt een platform aan waar lezers en adverteerders als het ware worden samengebracht. Dit wordt duidelijk gemaakt in de waardeketen waar enerzijds inhoud (content) aan de lezer te koop wordt aangeboden en anderzijds de aandacht van de lezer (eyeballs) aan de adverteerder wordt verkocht.”
Het rapport biedt ook een inkijk in de verkoopcijfers van de kranten. Die zijn niet bepaald rooskleurig te noemen. In 2017 werden er 35,6 procent minder gedrukte exemplaren van De Morgen verkocht dan in 2013. Dat verlies wordt – voor de drie ‘kwaliteitskranten’, niet voor de populaire kranten – gecompenseerd door het stijgende aantal digitale abonnees, maar het brengt wel het overleven van de papieren krant in gevaar.
Op de markt van de tijdschriften neemt de concentratie ook toe. In 2017 waren er nog vier spelers. Maar nu De Persgroep één van hen, Cascade, overneemt, blijven er nog maar drie over: De Persgroep, Roularta en Uitgeverij Halewijn. Twee eigenlijk want Halewijn moet het enkel hebben van Kerk&Leven.
Het rapport geeft ook enkele pistes aan om een evenwichtiger medialandschap te creëren. Zo merkt de VRM op dat digitale initiatieven 21 procent btw moeten aanrekenen, terwijl voor kranten het nultarief geldt.
De VRM wijst ook op de jaarlijkse miljoenenstroom naar de grote krantengroepen. De overheid betaalt een groot deel van de rekening van de distributie van kranten. In 2020 zou dat bedrag wel dalen tot 166 miljoen euro, maar het blijft een enorme som geld.
“Aangezien de distributiesteun en de btw-regeling federaal geregeld wordt, zal dit moeten gebeuren in overleg tussen verschillende niveaus. Een andere mogelijkheid is om op Vlaams niveau initiatieven op te zetten om de toegankelijkheid en de verspreiding van nieuwe digitale media-initiatieven te bevorderen”, aldus de VRM.
Dit artikel verscheen eerder op De Wereld Morgen