Oorlogskoorts hangt in de lucht. Je ziet de ziekte overal verschijnen. De stafchef van het Belgisch leger Hofman doet daaraan mee. Onlangs liet de hoge militair voor de TV-camera’s een ballonnetje op. Jawel, hij vindt dat we moeten nadenken over het herinvoeren van de militaire dienstplicht. Tiens, tiens. De Russische invasie in Oekraïne doet blijkbaar goed haar werk. Eerder dit jaar vormde deze oorlog al het ultieme argument om drastische stijgingen van het militair budget aan te kondigen, zodat tegen 2035 de NAVO-norm bereikt wordt van 2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) voor Defensie.
Net op het ogenblik dat dit nieuwe ballonnetje wordt opgelaten, komt Ludo De Brabander van Vrede, deze keer samen met journalist Christophe Callewaert, alweer met een nieuw boek uit. ‘Voordat de bom valt, Waarom een kernwapenvrije wereld nodig is’ was nog maar net uit of de vredebeweging trekt alweer alle registers open. Tegendraads, goed onderbouwd en helder geschreven. Nu ook weer. Nu ook weer zal dit boek niet goed scoren bij de opgedraaide publieke opinie, maar het biedt andermaal moedig tegengif in een wereld waar het wapengekletter de ongenuanceerde toon aangeeft.
‘De oorlog en de angst voor Rusland dienen als glijmiddel om de bewapening en de ruimere militarisering van onze samenleving door te duwen. Het ballonnetje over de dienstplicht is daar een zoveelste uiting van. We doen daarbij alsof we voor decennia met een vijandige Europese oostelijke buur te maken zullen hebben. De idee dat een alternatieve, inclusieve en gedemilitariseerde veiligheidsarchitectuur een reële en goedkopere manier is om in de toekomst dergelijke proxy-oorlogen en een nieuwe gevaarlijke wapenwedloop te vermijden, wordt in het huidige oorlogsklimaat bijna gezien als vloeken in de kerk.’ Dat schrijft Ludo De Brabander in een scherp opiniestuk voor www.uitpers.be (https://www.uitpers.be/waarom-herinvoeren-legerdienst-geen-goed-idee-is/) En hij voegt er nog aan toen: ‘Ruim honderd jaar geleden moesten pacifisten in Europa hun antimilitaristische visies met hun leven bekopen. Hoewel in Vlaanderen het pacifisme een rehabilitatie kreeg door de IJzertoren in 2011 tot officieel vredesmonument uit te roepen, lijken weinig politici zich nog door het ‘Nooit meer oorlog’-opschrift op de toren te willen laten inspireren.’
Poetinist
De uitspraken van ‘vredesduif’ Ludo De Brabander werden hem niet in dank afgenomen. In de opgeklopte sfeer van het vijandbeeld -wij of de anderen – dat op dit ogenblik dik wordt uitgesmeerd, is hij al wel vaker als een vriendje van de vijand weggezet. ‘In maatschappijen die rillen van de oorlogskoorts bestaan alleen nog patriotten en vijanden’, schrijven beide auteurs zeer terecht. Wie durft nuanceren krijgt algauw de stempel ‘Poetinist’ opgeplakt. En dat was niet alleen het geval bij Ludo De Brabander, maar ook bij vervelende Groten der Aarde. Neem nu bijvoorbeeld de invloedrijke Amerikaanse politicoloog Mearsheimer die durfde zeggen dat de NAVO uitbreiden tot aan de grenzen van Rusland wel ooit tot een oorlog moest leiden. Hij werd in eigen kringen ‘Poetinist’ genoemd en er werd bovendien gesuggereerd dat hij op de loonlijst van Rusland stond. Ook paus Franciscus kreeg ervan langs toen de brave man in een interview met een Italiaanse krant had gezegd dat de NAVO ‘geblaft’ had aan de deur van Rusland.
Mccarthyisme
Inderdaad McCarthy is dood, maar zijn oorlogskoorts zeker niet. Deze Amerikaanse senator van Wisconsin organiseerde in de jaren vijftig een reeks onderzoeken en hoorzittingen in een poging om vermeende communistische infiltratie in verschillende delen van de Amerikaanse regering bloot te leggen. De term mccarthyisme is sindsdien een bijnaam geworden voor het belasteren van karakter of reputatie door middel van breed uitgemeten beschuldigingen zonder onderscheid, vooral op basis van ongefundeerde beschuldigingen. En er is meer. Het gaat niet alleen over Poetin en zijn oorlogszuchtige kliek, neen, het zijn alle Russen die barbaars zijn. Ik moest hierbij denken aan de roman ‘Wachten op de barbaren’ uit 1980 van de Nobelprijswinnaar literatuur Coetzee. Het mccarthyisme is still alive and kicking.
Andere geschiedenislessen
‘Oorlogskoorts’ kan ook gelezen worden als een geschiedenisles, maar dan wel van een geschiedenis waaraan zeer weinig aandacht werd besteed of – meer nog – die in sommige gevallen bewust achterwege is gehouden. Auteurs die daaraan herinneren zijn niet alleen lastigaards, maar ook spelbrekers, want zij brengen een heel ander discours. Soms gaat het alleen maar om het bovenhalen van sommige gênante historische feiten. Uit het National Security Archive van de George Washingtonuniversiteit blijkt dat een resem belangrijke politieke figuren (waaronder James Baker, François Mitterand en Margaret Thatcher) Moscou in 1990-1991 verzekerden dat de NAVO niet zou uitbreiden. Die beloften werden echter nooit formeel in een akkoord gegoten en vlug gebroken. Dit is maar een van de lange lijst historische feiten die al snel in een politieke vergeetput zijn terechtgekomen. ‘Oorlogskoorts’ bulkt van die ‘vergeten’ feiten.
Doomsday Clock
In 1947 riep de Bulletin of Atomic Scientists, een organisatie die door wetenschappers van het Manhattan project is opgericht, de doomsday clock in het leven. Elk jaar houden de wetenschappers, waaronder elf Nobelprijswinnaars, de klok nauwkeurig in de gaten. Vlak na de Tweede Wereldoorlog stond de klok op 7 minuten voor doomsday. Sinds 2020 staat de minutenwijzer nu op 100 seconden voor middernacht. Wat zou er nu kunnen gebeuren als Rusland een klein kernwapen afschiet en de NAVO reageert met een gelijkaardig bom? Alleen de eerste uren zou dat meer dan 90 miljoen slachtoffers opleveren. En het kan nog veel erger als we het geopolitieke plaatje even opentrekken. De gevolgen van het geweld in Oekraïne zijn desastreus, maar ze zouden verbleken in vergelijking met de aardverschuivingen die militaire clashes in de Zuid-Chinese Zee kunnen veroorzaken.
Hoop uit het Globale Zuiden
Oorlogskoorts kan per definitie nooit hoopvol zijn. De feiten zijn wat ze zijn en die worden door beide auteurs op een zeer heldere en informatieve manier bijeen gebracht. De Brabander en Callewaert hebben niet alleen een goede pen, dat wisten we al langer, maar het zijn ook gedreven en vaardige onderzoeksjournalisten die met een schat aan onweerlegbare informatie het overheersende narratief, dat doordrenkt is van de oorlogskoorts, aan flarden weten te schieten. Vrolijk word je natuurlijk niet van zo’n lectuur, maar toch sijpelt hier en daar een straaltje hoop door want de geschiedenis heeft niet alleen figuren als McCarthy gekend, maar via de Jean Jaurèssen van deze wereld komt ook steeds weer de cultuur van vrede de kop opsteken. Zo sluiten ze hun boek ook af met een positieve noot. ‘De grote meerderheid van de wereldbevolking, vooral in het Globale Zuiden, laat zich niet meeslepen door de heersende oorlogskoorts. Het maakte de verantwoordelijk van mensen in het Globale Zuiden alleen maar groter.’