“Mamma mia, not again” titelde The Economist negen jaar geleden toen Silvio Berlusconi in Italië weer aan zet kwam. Berlusconi had de min of meer linkse regering van Romano Prodi ten val gebracht door een senator om te kopen en hij werd via de stembus weer premier. Toen hij in november 2011, mee onder zware druk vanuit de EU, aftrad, dacht niet alleen ik dat dit het politieke einde van Berlusconi was. Een van mijn verkeerde prognoses inzake Italiaanse politiek. Want de ex-Cavaliere (ridder van de arbeid, titel die hem is afgenomen), komt wel degelijk terug.
Mea culpa om al enkele keren de bal te hebben misgeslagen inzake Italiaanse politiek. Hoe kan een draak als M5S, de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo, overleven, dacht ik twee jaar geleden. En toch, ze zijn ernstig kandidaat voor een zege bij de parlementsverkiezingen in de lente van volgend jaar.
Kieswet
Er is alweer een nieuwe kieswet, de zoveelste, gefabriceerd om te voorkomen dat Cinquestelle, de Vijfsterren, volgend jaar aan de macht zou komen. Met de vorige kieswet kreeg de lijst achter een kandidaat-premier met de meeste stemmen hoe dan ook een meerderheid van zetels in de Kamer. Met minder dan 30 % haalde de Democratische Partij (PD) de volstrekte meerderheid in de Kamer (niet in de Senaat waarvoor een andere kieswet gold).
Peilingen gaven aan dat M5S best eens eerste zou kunnen eindigen. De nieuwe kieswet voert een grote dosis evenredigheid in, waardoor het gevaar op een M5S-meerderheid is geweken. De recente gewestverkiezingen op Sicilië waren een succes voor M5S: haar kandidaat gewestvoorzitter haalde 35 %, de lijst 27 %. “Links”, in de vorm van de PD, werd weggevaagd.
Winnaar werd de rechtse Nello Musumeci na een campagne waarin vooral Berlusconi weer op de voorgrond kwam. Nadat hij in november 2011 was moeten opstappen, leek zijn politieke carrière ten einde. Hij mocht zich een tijdlang niet verkiesbaar stellen. Zijn partij, Forza Italia, zag haar aanhang smelten ten voordele van andere rechtsere groepen, met op kop de Lega Nord, terwijl een groepje onder leiding van zijn vroegere luitenant Alfano, met de PD ging samenwerken.
Comeback
Maar Berlusconi, 81, is terug. Na een veroordeling tot vier jaar voor fiscale fraude, na uit de senaat te zijn weggejaagd, na het verbod zich kandidaat te stellen, na de titel cavaliere te zijn ontnomen, maakte hij zijn publiek in Palermo gek met een reeks beloften waarmee hij in 1994 de verkiezingen won. Het lijkt science fiction, maar het is een onloochenbaar feit dat il ex-cavaliere veel kans maakt volgend jaar op de wip te zitten.
Even het geheugen opfrissen. Berlusconi is een zakenman die via politieke relaties een fortuin opbouwde rond o.m. media. Na bijna twee jaar politieke crisis waarin de grote partijen verdwenen, stak zijn reclamefirma Publitalia eind 1993 een politieke partij, Forza Italia, in elkaar. De maker ervan, Marcello Dell’Utri, zit nog in de gevangenis wegens o.m. banden met de maffia. Met de hulp van zijn media, won Berlusconi in coalitie met de neofascisten de verkiezingen van 1994 (in Sicilië haalde hij toen alle 61 zetels). Deze eeuw regeerde hij van 2001 tot 2006 en van 2008 tot 2011.
Overspel
In de peilingen en vooral bij reële lokale verkiezingen, doen de rechtse lijsten het de jongste tijd goed tot zeer goed. Rechts teert vooral op het feit dat centrum-“links” en links hun ontgoochelde kiezers niet meer kunnen mobiliseren. Rechts, dat is dan Forza Italia met de electoraal sterkere Lega Nord van Matteo Salvini en de neofascistische Fratelli d’Italia. Een hechte alliantie is dat niet, want zowel Berlusconi als Salvini zijn uit op overspel.
Berlusconi wil immers de handen vrijhouden.
Met de huidige kieswet zal allicht geen enkele lijst een volstrekte meerderheid halen. En dan moet er net als vroeger onderhandeld worden over coalities. Ex-premier Matteo Renzi, leider van de PD, had begin 2014 met Berlusconi het ‘patto di Nazareno’ gesloten, waarin een nieuwe kieswet en institutionele hervormingen waren voorzien. Berlusconi zei het pact in 2015 op uit onvrede over de verkiezing van Sergio Matterella tot president. Maar de toenadering tussen Renzi en Berlusconi was voor linksen in de PD een van de motieven om uit de partij te stappen. Renzi werkt veel liever samen met rechts dan met links. Hij zal niet aarzelen met Berlusconi een nieuw pact te sluiten.
Daar rekent Berlusconi dus op. Zelfs verenigd kan rechts moeilijk een volstrekte meerderheid halen. Berlusconi kan de PD en haar kleine rechtse bondgenoten dan mogelijk aan een regeringsmeerderheid helpen. Salvini van zijn kant zou niet vies zijn van samenwerking met de Vijfsterren van Grillo. Deze laatste heeft die mogelijkheid afgewezen, maar aangezien hij wel meer van idee verandert en al ev en anti-EU is als Salvini, is dat toch niet helemaal uitgesloten. M5S zit trouwens in het EU-parlement in één fractie met de zeer rechtse Ukip van Farage. Nog een stapje opschuiven kan geen groot probleem zijn.
Verdeeld
Vandaar ook dat het bij rechts helemaal niet zo vlot loopt, elk stuk zoekt andere partners. De zijn het bovendien erg oneens over een programma – Berlusconi wil gewoon een waslijst van beloften over uitkeringen, lage belastingen en grote werken. Zonder ook maar een partner te raadplegen, kondigde Berlusconi maandag aan dat hij een ex-generaal van de carabinieri, Leonardo Gallitelli als kandidaat-premier wil. Niets van, zegt Salvini de dag erop. Berlusconi vindt het geregeld nodig zich te distantiëren van Salvini om zijn herwonnen krediet bij de EVP niet kwijt te raken.
Salvini zit wel met een verdeelde Lega. Liefst zou hij het etiket Nord schrappen, Salvini wil in gans Italië naar voor komen en dat streven naar noordelijke autonomie of afscheiding laten varen. Hij wil gewoon een partij zoals het Franse Front National. Vandaar de lijsten ‘Noi con Salvini’ tot in Sicilië. Maar velen in de Lega houden vast aan dat Nord. De twee Lega-gouverneurs van Lombardije en Veneto organiseerden in oktober een referendum over grotere financiële autonomie. Vooral in Veneto was dat een groot succes. Maar dat komt Salvini, die veel meer accent legt op strijd tegen migratie en EU, niet uit.
Hij rekent voor zijn nationale ambitie op CasaPound, een fascistische groepering die vooral in Rome voet aan de grond heeft. CasaPound komt met eigen lijsten op en haalde half november in Ostia, gemeente van Rome met 230.000 inwoners, bijna tien percent van de stemmen. Salvini en CasaPound verschijnen samen op de tribunes. Dit is geen neofascisme maar fascisme in pure vorm.
Links blijkt intussen wel murw geslagen. Renzi blijft rechts lonken, samenwerken met links zou dat kunnen schaden. En links van de PD blijft onderling verdeeld en verlamd, ook door de luwte op de sociale fronten.
Zie daarover ook: Italië, la sinistra verdampt. https://www.uitpers.be/artikel/2017/03/03/italie-la-sinistra-verdampt/
Italië, mamma mia, not again. https://www.uitpers.be/artikel/2013/02/14/italie-mamma-mia-not-again/