De nieuwe miss Algerije zal het geweten hebben dat haar huid wat donkerder is dan die van de meeste Algerijnse vrouwen. Sinds haar selectie wordt ze bedolven onder de scheldpartijen, met die donkere huid vertegenwoordigt ze Algerije niet. Een complexloze racistische golf overspoelde de “sociale” media, wat gelukkig ook zeer veel tegenreactie uitlokte. Maar dat het racisme in Algerije, en de rest van Noord-Afrika, al enkele jaren de kop opsteekt, is duidelijk. In Tunesië is racisme vorig jaar bij wet alvast strafbaar gesteld.
Slaven
“Sale cafard” (smerige kakkerlak), heb ik in Brussel en omstreken zelf al enkele keren horen roepen naar zwarten. Dat is ook een zaak voor een “geprivilegieerde blanke man”, racisme is universeel verwerpelijk. De roepers zijn jongeren die zelf – wellicht terecht – klagen over het racisme van lichtgekleurder medeburgers. In Noord-Afrika wordt vaak “abid” (slaaf) als scheldwoord gebruikt. Dat is een erfenis van de eeuwenlange slavernij met Arabische handelaars in zwarte slaven, aldus de Senegalese economist Tidiane N’Diaye in zijn boek ‘Le Génocide voile”.
Die slavenhandel duurde van de 7de tot de 20 ste eeuw, een periode tijdens dewelke volgens N’Diaye rond 20 miljoen zwarten tot slaaf werden gemaakt. Ze werden verhandeld op grote slavenmarkten in Cairo, Istanbul, Timbouctou, Mekka. Net zoals in Europa, werd die slavenhandel verdedigd met het argument dat zwarten geschikt waren om slaaf te worden daar ze zeer minderwaardige wezens zijn die eerder dier dan mens zijn – aldus onder meer de historicus Ibn Khaldun in de 14de eeuw.
Migraties
Er is altijd een latent racisme tegenover zwarten gebleven, maar diverse evenementen en onderzoeken tonen aan dat het de voorbije 15 jaar erger is geworden. Dat wordt toegeschreven aan de toenemende migratiestromen. Veel Afrikanen uit het Sahelgebied en van onder de Sahara, proberen langs de smokkelwegen via Noord-Afrika naar Europa te trekken, of blijven vaak in Noord-Afrika.
Meestal zijn ze niet erg welkom, niet bij de autoriteiten, niet bij een deel van de bevolking. Wijlen de Libische leider Kadhafi had vooral zwarte militairen uit Tsjaad rond zich. Na de val van Kadhafi werden die soldaten gelyncht. Maar ook andere zwarten, onder wie talrijke vluchtelingen uit de Soedanese Darfour, werden afgeslacht. Dat sommige nog als slaaf worden verhandeld, was vorig jaar nog op tv-beelden te zien.
Algerije op het matje
Zowel in Marokko als in Algerije deporteert men op grote schaal migranten uit Niger, Mali, Ivoorkust, Nigeria en andere Afrikaanse landen. Enkele documentaires hebben al laten zien dat dit niet altijd zacht gebeurt. Ngo’s en Amnesty International hebben Algerije daarvoor al zwaar op de vingers getikt.
Algiers reageerde boos op Felipe Gonzalez Morales, speciaal rapporteur van de VN-Commissie voor Mensenrechten, die op 9 oktober vorig jaar Algerije aanmaande te stoppen met de collectieve uitwijzingen van migranten naar Niger, het land langs waar ze binnenkwamen. “Die migranten worden tijdens razzia’s in het midden van de nacht uit hun woning gesleurd, ze krijgen niet eens de tijd om hun bezittingen bijeen te rapen. Ze worden naar politieposten gebracht waar ze geslagen worden en dan met een bus naar de grens met Niger gevoerd vanwaar ze dan maar te voet verder moeten. Veel van die mensen wonen en werken al langer in Algerije, hun kinderen zijn er geboren en gaan er naar school”, aldus het rapport.
Algerije heeft volgens ngo-bronnen alleen al vorig jaar 30.000 mensen gedwongen gerepatrieerd. Officieel zegt Algiers sinds 2014 bijna 40.000 mensen te hebben gerepatrieerd en zegt ook dat te doen in betere omstandigheden dan in buurland Marokko. “Wij laten geen mensen in de woestijn achter”, zei het Algerijnse ministerie van Binnenlandse Zaken als reactie op felle kritiek, ook van Algerijnse milieus. Vanuit dat ministerie was eerder een oproep gekomen geen geld te geven aan en voor kinderen van illegale migranten. “Het gaat om kinderen die in handen zijn van criminele benden “, aldus het ministerie. “Elke week krijgen we hier gemiddeld 3500 clandestiene migranten uit 24 Afrikaanse landen binnen en we behandelen die menswaardig”.
De uitwijzingspolitiek treft wel niet alleen zwarten. Er is bij de ngo’s momenteel bezorgdheid over het lot van 117 Syrische, Palestijnse en Jeminitische asielzoekers die op 26 december over de grens met Niger zijn gezet.
Marokko
Ook Marokko wordt er door diverse mensenrechtenorganisaties van beschuldigd migranten massaal en brutaal te repatriëren. Amnesty International sprak in september vorig jaar van een wrede en illegale repressie tegen vluchtelingen uit Afrika. Reportages lieten zien hoe migranten in bussen en vrachtwagen s worden opeen gepakt en weggevoerd. Naar de woestijn in de buurt van de grens met Algerije, aldus ngo’s. Amnesty berekende dat in juli en augustus rond 5.000 mensen werden opgepakt in Nador, Tetouan en vooral nabij Tanger.
Bij de haven van Tanger is er een zone te vergelijken met de “jungle bij Calais”, met vooral migranten uit Ivoorkust die hopen van daaruit de overtocht naar Spanje te kunnen doen. Leger en politie hebben er al vaak geprobeerd die met de grove borstel op te ruimen. Bij botsingen tussen migranten en autochtone bewoners sneuvelden in 2013 en 2014 enkele migranten uit Senegal en Ivoorkust.
In 2013 verklaarde koning Mohammed VI dat Marokko een gastvrij land is voor migranten en dat die er humaan moeten behandeld worden. In 2014 en 2016 werden in totaal 50.000 migranten geregulariseerd. Sinds 2013 zijn er twee initiatieven geweest om racisme en discriminatie op etnische gronden strafbaar te maken, maar twee keer zijn die voorstellen niet behandeld. Marokko heeft niet alleen te maken met racisme tegenover zwarte Afrikanen, maar ook van Arabieren tegenover de Berbers. Beschuldigingen over racisme in Marokko worden door Arabische Marokkanen vaak afgedaan als laster van Berbers (soms ook aan geduid als “les Rifs”).
Tunesië
Het Tunesische parlement heeft in oktober wel bijna eenparig een wet tegen racisme aangenomen. Racistische uitspraken, aanzetten tot haat en discriminatie op grond van ras worden strafbaar gesteld. Er waren 125 stemmen voor, één tegen en vijf onthoudingen.
Het racisme is in Tunesië net als in de rest van Noord-Afrika sterk toegenomen met de komst van tienduizenden migranten uit het zuiden, op zoek om via Tunesië naar Italië te trekken. Veel van die tienduizenden raken echter niet verder.
Veel komen uit Ivoorkust, wat eind vorig jaar bleek op een betoging in Tunis van voornamelijk mensen uit Ivoorkust tegen het racisme waarvan ze zeggen dagelijks slachtoffer te zijn. Die betoging kwam er na de moord op Falikou Coulibaly, voorzitter van de mensen van Ivoorkust in Tunesië. “Trop cest trop” en “Tunisiens racistes” riepen de betogers, wat een onterechte veralgemening is, ook veel Tunesiërs komen op tegen dat racisme. Veel zwarte Afrikanen klagen wel dat de politie gewoon toekijkt als zwarten worden aangevallen. Zelfs politiemannen roepen “kahlouch” (neger) en “banane” naar ons, aldus betogers. Degenen die willen terugkeren voelen zich geblokkeerd door de Tunesische wet die hen 25 euro per maand illegaal verblijf oplegt.
Obscurantisme
Racisme is dus duidelijk niet beperkt tot de “blanke wereld”. De zogenaamde sociale media hebben op alle continenten de drempels voor racistische ontboezemingen verlaagd. Tunesië heeft met zijn wet een belangrijke stap gezet, maar er is veel meer nodig in de strijd tegen al dat obscurantisme waarvan racisme deel uitmaakt. En het verguizen van de Verlichting zal daar niet bij helpen.
