Neveneffecten van de transitie
In het Franse departement Allier loopt een openbaar onderzoek naar de ontginning van een grote lithiummijn. De weerstand is groot. Die was zeker even groot in Servië waar de regering in 2002 afzag van de ontginning van een grote lithiummijn. Maar vorige vrijdag ondertekende ze met de EU een memorandum van verstandhouding waardoor mijnreus Rio Tinto toch de werken kan starten.
Onder druk
In Belgrado woonden de Duitse kanselier Olaf Scholz en talrijke bankiers de ondertekening bij van dat memorandum door de Servische minister van Mijnbouw en Energie Diebravka Djedovic Handanovic en Maros Sefcovic, vice-voorzitter van de Europese Commissie. Daarmee kan Rio Tinto aan de slag met de – zeer omstreden – werken in de Jadar Vallei.
De belofte van de mijnreus de schade aan grond en water te zullen beperken, heeft de gemoederen niet bedaard. De regering werpt daar tegen op dat dit de grootste investering, 6 miljard euro, is die het land ooit kreeg. Rio Tinto had begin 2023 al voor 1.2 miljoen euro land gekocht toen de regering, kort voor de verkiezingen, het project stopzette.
Volgens Rio Tinto wordt de mijn in de Jadarvallei een van de grootste van Europa. Zelf wordt ze daardoor een van de grootste lithiumontginners van de wereld. Er kwam sterke druk op Belgrado vanuit Australië, het Verenigd Koninkrijk, de VS en de EU om toch door te gaan met het project. De nood aan lithium is immers groot en dringend met het oog op de productie van batterijen voor elektrische voertuigen om de uitstoot van CO2 terug te dringen. Tegen 2030 is er in Europa 18 keer meer lithium nodig dan nu, tegen 2050 zelfs 60 keer meer, zo berekende de EU-Commissie.
In Auvergne
In Europa is er momenteel slechts één lithiummijn in werking, in Portugal – dat overigens rijk is aan lithium. Daarnaast is er lithium in Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Finland, Frankrijk, Duitsland en dus Servië. Plannen voor ontginning stuiten zowat overal op weerstand van de bevolking die vreest voor pollutie en enorm waterverbruik.
Dat is ook zo in de Allier waar het Franse Imerys in 2028 een grote lithiummijn zou starten in Échassières, in de buurt van Montluçon. Imerys heeft daar al een mijn voor de ontginning van kaolin voor ceramiek. Op 75 meter, tot 400 meter, dieper, bevat de ondergrond één percent lithium. In een dorp op 15 kilometer, Saint-Bonnet-de-Rochefort, komt dan een depot en vandaar naar Montluçon, 60 km, voor bewerking. Er zou minstens een kwarteeuw worden gedolven. Per jaar genoeg lithium voor de batterijen van 700.000 elektrische voertuigen.
Ook Imerys belooft een “nette ontginning”, een minimum aan hinder, met als compensatie duizend arbeidsplaatsen. Geen transport met vrachtwagens, alleen boot en spoor. Door de grote diepte geen geluidsoverlast en weinig stof. Aldus Imerys. 1,2 miljoen kubieke meter water per jaar zal de firma halen uit de nabije rivier, geen grondwater dus. En het water wordt voor 90 % weer bruikbaar gemaakt. Montluçon, dat als industrieel centrum ooit de bijnaam had Manchester van Frankrijk, zag de voorbije 40 jaar die industrie vertrekken. Met lithium zou het weer een beetje bij zijn traditie aanknopen.
Het enthousiasme is evenwel vooral beperkt tot de officiële wereld. De toenemende droogte doet veel bewoners vrezen voor nog grotere waterschaarste. En de gevolgen op lange termijn: in 1962 werd hier een mijn voor wolfraam gesloten. Recent onderzoek toont aan dat zowel grond als water nog altijd teveel aan wolfraam, lood en arsenicum bevatten. In Saint-Bonnet-de-Rochefort willen ze niet weten van het stokkeren van lithium, dan nog vlakbij het park ‘Naturopôle’. Dit is een bijzonder energieverslindende mijn die ontzettend veel afval produceert, aldus een comité tegen de plannen.
Europa
Maar vanuit de EU wordt sterk aangedrongen op de ontginning van alle lithium die in de Unie voorhanden is. Europa is al te sterk afhankelijk van vooral China, verder van Australië, Chili, Argentinië… Zo groot mogelijke zelfstandigheid is een absoluut credo van de Commissie. Zelfstandigheid, wel in erg beperkte mate gezien de grote noden en de beperkte bodemrijkdommen, tien procent uit eigen bodem lijkt realistisch.
Het is pas redelijk laat tot de hogere Europese instanties doorgedrongen om te beseffen dat de 21ste eeuw ook die van de mijnbouw is. China nam reeds begin deze eeuw talrijke initiatieven voor ontginning in eigen land en de rest van de wereld, en voor raffinage, wat deels – samen met de eigen bodemrijkdommen – de grote Chinese voorsprong verklaart. En ook de afhankelijkheid van Europa tegenover China. Wat sommige Europeanen de Chinezen graag verwijten terwijl het flink eigen schuld is.
De discussies rond de lithiummijnen doen veel ruimer vragen rijzen over neveneffecten van de transitie. “Dit gaat om de productie van batterijen voor elektrische SUV’s die in niets bijdragen aan de energietransitie en de klimaatstrijd. Als men de fossiele wereld vervangt door een wereld van metaal, is er niets opgelost”, aldus lokale milieuactivisten in de Allier.
De 21ste eeuw is inderdaad die van de mijnbouw, glunderen ze bij Rio Tinto en co. Want transitie zonder honderden nieuwe mijnen, dat zal niet lukken. Delven dus om de klimaatstrijd te winnen. In Europa zijn er slechts relatief erg weinig mensen betrokken bij die mijnontginningen. Maar wat te vertellen aan bij voorbeeld de Sami in het noorden van Zweden, aan de oorspronkelijke bewoners van Amerika, Australië, Afrika … Sorry voor de schade, maar jullie moeten het grotere plaatje zien?
