Zoals in een vorig artikel aangegeven (https://www.uitpers.be/waar-zit-toch-al-dat-lithium/) is lithium vrijwel over geheel de wereld te vinden, maar de grootste concentratie ervan ligt volgens de huidige kennis ter zake toch in een eerder beperkt aantal gebieden. De drie koplopers zijn – voorlopig –  West-Australië, China en Zuid-Amerika waarin tussen Chili, Bolivia en Argentinië de zogenaamde ‘lithiumdriehoek’ ligt, die qua geschatte voorraden van het ‘witte goud’ er met kop en schouders bovenuit steekt. De regio zou goed zijn voor bijna 56 procent van ’s wereld voorraden. Analisten verwachten dat Bolivia, Argentinië en Chili de internationale lithiummarkt zouden kunnen controleren.

In de hooggelegen salares, de zoutvlakten van Bolivia, Argentinië en Chili, is de overheersende methode van lithiumwinning door verdamping en de toevoeging van kalk en natrium. Lithium is een lastig te exploiteren goedje en wordt niet in pure vorm gedolven. Het is complex en kostbaar om te extraheren. Het bestaat uit het pompen van pekel uit de diepten van de zoutvlakten en het vervolgens concentreren in grote zwembaden gedurende 12 tot 18 maanden. De pekel is een “complexe soep” waarin een grote verscheidenheid aan zouten zit, en lithium is een minderheid. Elk van deze zouten heeft een andere oplosbaarheid en het laatste element dat na meer dan een jaar overblijft, is lithium. Het grote voordeel van de traditionele methode is dat de zonne-energie, die het zoutscheidingsproces aandrijft, vrij is. Het verdampingsproces verhoogt de concentratie lithium in de pekel van ongeveer 0,2% naar 6%. De resulterende vloeistof, rijk aan lithiumchloride, wordt vervolgens naar een chemische fabriek geleid. Daar worden oplosmiddelen aangebracht en wordt een filterproces uitgevoerd om lithiumcarbonaat, een vaste stof, af te leiden. Vervolgens wordt het lithiumcarbonaat met een lage zuiverheid gewassen en gedroogd om lithium van batterijkwaliteit te bereiken, wat een zuiverheid van meer dan 99% impliceert. Een behoorlijk omslachtige en langdurige procedure waar nogal wat technologisch vernuft komt bij kijken.

Mexico

Ook Mexico, die Centraal-Amerikaanse reus, komt nu zeer snel de neus aan het lithiumvenster steken. Uit gegevens van de Amerikaanse Geological Survey blijkt dat Mexico met zijn reserves van het zo gewilde metaal tot de grootste producenten ter wereld zou kunnen gaan behoren als het wordt ontgonnen. Volgens die recente gegevens zou Mexico nu al de negende grootste geïdentificeerde lithiumbronnen ter wereld (1,7 miljoen ton) bezitten. De evolutie en de zoektocht in die sector gaan zo snel dat de cijfers en de rangschikkingen voortdurend moeten worden aangepast. Het noordwestelijk gelegen Mexicaanse lithiumveld “La Ventana” dat ligt in de bergen van de Sonora-woestijn, wordt beschouwd als de grootste afzonderlijke afzetting ter wereld, maar het is niet de enige vindplaats in Mexico. Volgens marktonderzoeksbureau BNamericas heeft het land ongeveer 18 vindplaatsen in de staten Baja California Sur, Coahuila, San Luis Potosí, Sonora en Zacatecas. Zoals al vermeld wordt in de lithiumdriehoek het lithium voornamelijk gewonnen uit de pekel in zoutvlaktes, maar in Mexico zou de grondstof volgens de Mexican Association of Mining Engineers, Metallurgists and Geologists vooral in kleilagen zijn terug te vinden.

Na het aantreden van de nieuwe Mexicaanse president is het lithiumdossier ook daar in een stroomversnelling terechtgekomen. Sinds de ontdekking van de afzettingen heeft Andrés Manuel López Obrador, bekend als AMLO, regelmatig verklaringen afgelegd over het eigenaarschap van lithium in Mexico. Op 19 april keurde het Mexicaanse Congres een hervorming van de nationale mijnbouwwet goed die de exploitatie van lithium in handen van de staat legt en die bovendien acht concessies zou herzien die door vorige regeringen aan particuliere bedrijven zijn verleend. Op 23 augustus van dit jaar werd dan de oprichting afgekondigd van het door de staat beheerde lithiummijnbouwbedrijf LitioMX, Litio para Mexico. Een week later werd bevestigd dat het hoofdkantoor van het bedrijf in Hermosillo zal worden gevestigd bij de deelstaatregering van Sonora.

Driehoek met Mexicaanse uitschieter

Lithium ligt, zoals hierboven toegelicht, niet zo maar voor het rapen. Extractie van het witte goud vergt heel veel kapitaal en technologische know how. Samenwerking tussen de Latino lithiumlanden ligt dus voor de hand. Felipe Solá, voormalig Argentijnse minister van Buitenlandse Zaken, had het idee over een lithiumcoalitie in maart vorig jaar al met de Boliviaanse regering besproken. Ook AMLO heeft dadelijk te kennen gegeven dat hij daar ten zeerste voor te vinden is. Mexico wil graag samenwerken met de regeringen van Argentinië, Bolivia en Chili om een lithiumvereniging op te richten, zodat de landen hun expertise onderling kunnen delen. Het land heeft nog geen commerciële lithiumproductie, maar beschikt over veelbelovende potentiële voorraden die het land naar de status van “belangrijke producent” kunnen katapulteren. Het is de bedoeling ” om een ​​vereniging op te richten met als doel elkaar te helpen”, zei de linkse leider, erop wijzend dat hij de kwestie al had besproken met de huidige Boliviaanse president Luis Arce. López Obrador zei onlangs dat de regeringen van Argentinië en Chili al hun  belangstelling hebben getoond, ondanks het feit dat de lithiumwinning in die landen in particuliere handen is. Zullen deze vier Latinolanden er dan in slagen een sterk blok te vormen met OPEC-allure, want dat is de vergelijking die hier en daar al wordt bovengehaald? Politiek gezien vormen zij alvast geen eenheidsfront, maar door de linkse regeringswissel in zowel Mexico als Chili liggen de kaarten nu toch iets beter. Tot nu toe maakten ideologische meningsverschillen tussen de Boliviaanse en Chileense regeringen een dergelijk bondgenootschap bijzonder moeilijk. Nu echter Sebastián Piñera in Chili door Gabriël Boric is opgevolgd, lijkt een collaboratie meer kans op succes te kunnen hebben.

De verschillen tussen de vier landen op het vlak van economische controle blijven echter groot. Zal het continent, zoals het eeuwen is geweest, de rol blijven spelen van grondstoffenleverancier of zullen de landen het industriële extractieproces zélf in eigen hand nemen, zodat er op de wereldmarkt ooit lithiumbatterijen ‘hecho en América Latina ( Bolivia, Chile, Argentina of Mexico)’ kunnen gelanceerd worden? In Bolivia (en nu in ook Mexico) beheert de staat het productieproces via een beursgenoteerd bedrijf. De staat zal pas samenwerken met particuliere bedrijven om waarde toe te voegen zodra de nodige middelen zijn verkregen. Chili en Argentinië daarentegen staan ​​beide privé-initiatieven toe. In de nieuwe progressieve grondwet werd de voorgestelde nationalisering van cruciale delen van de mijnbouwindustrie waaronder de lithiumexploitatie niet opgenomen vooral door de zeer felle tegenstand van de machtige mijnbouwsector. Chili is immers nog steeds de grootste koperproducent van de wereld. De huidige huurcontracten lopen af ​​in 2030. In Argentinië hebben de provincies de oorspronkelijke heerschappij over lithium en andere natuurlijke hulpbronnen die op hun grondgebied aanwezig zijn. De provincies beheren allemaal hun hulpbronnen volgens de federale Mijnbouwwet, die mijnbouwactiviteiten door staatsbedrijven en particuliere bedrijven, in binnen- of buitenland, toestaat. (1)

Ingewikkeld speelveld

Gaan deze lithiumlanden en hun overheden bij de exploitatie van het eigen lithium mee in het neoliberale verhaal stappen en vooral concessies aan de grote spelers verlenen of zullen zij op een of andere manier de eigen overheid aan de knoppen laten draaien? Hoe zullen de mining multinationals, maar ook de Chinese en Russische bedrijven, zich verder gaan gedragen? Zij hebben, zoals uit het vorige artikel blijkt, al een zeer grote voet in huis en gaan die niet zo maar prijsgeven. Wat gaat China doen als er over nationalisaties wordt gesproken?  En de VS, hoe kijken die naar hun diepe achtertuin?  Regeringen als die van het huidige Chili, Mexico en zeker Bolivia zullen van daaruit met arendsogen gevolgd worden. Misschien is de lithiumstory op de achtergrond wel de belangrijkste onzichtbare economische factor geweest die in 2019 tot de staatsgreep heeft geleid die Evo Morales en de MAS even uit het machtscentrum verdreven heeft. Harde bewijzen zijn daar niet voor, maar iemand als Elon Musk, nu ook de nieuwe twitterbaas, zal daar zeker niet om gerouwd hebben. De grote lastpost nu zit helemaal in de Amerikaanse achtertuin en heet AMLO. Vier Amerikaanse senatoren hebben president Joe Biden al geschreven en klagen dat het lithiumbeleid van López Obrador “de zorgen over de nationale veiligheid in verband met kritieke mineralenschaarste zou verergeren”. De ambitieuze Inflation Reduction Act van Biden, waarmee bijna 370 miljard US $ gemoeid is, speelt daarin ook een belangrijke rol. Ze draagt niet alleen bij aan de Amerikaanse vraag naar mineralen, maar is ook heel duidelijk in het toestaan van alleen bepaalde landen om ze te leveren, wat eens te meer illustreert hoe klimaat en geopolitiek nauw met elkaar verweven zijn. In het bijzonder zijn de belastingkredieten op elektrische voertuigen van de wet alleen van toepassing als een percentage van de batterijmineralen afkomstig is of verwerkt in de VS of in een van zijn vrijhandelspartners, waarbij de drempels in de loop van de tijd ook strenger worden. Deze combinatie van handels- en geopolitieke overwegingen sluit belangrijke reserves uit van de belastingkredieten, zoals het nikkel van Indonesië maar ook het lithium van Argentinië. De regering-Biden biedt stimulansen om lithium te produceren in de VS en als de wereldwijde prijzen hoog blijven, zal er een push zijn om de productie te diversifiëren.

En natuurlijk, het gaat niet alleen om het financiële plaatje en de financialisering die daarachter schuilgaat, maar ook om de milieuschade die elke brutale extractie van Moeder Aarde in dit complexe dossier met zich meebrengt. Wie komt er in dit op voor La Pachamama en voor haar bewoners? Het is niet toevallig dat de vier lithiumlanden ook landen met een grote inheemse bevolking zijn. Hoe kijken ze tegen die nieuwe grondstoffenjacht aan? En hoe kijken de Elon Musk’s en andere ‘Groten der Aarde’ er tegen aan?

De lithiumdriehoek met uitschieter naar Mexico is het gevaarlijke speelveld van deze nieuwe grondstoffenrace naar het witte goud waarbij geopolitieke belangen, ideologische tegenstellingen, maar ook nieuwe oorlogsdreiging, eigen aan the resource curse (de grondstoffenvloek) over en door elkaar tuimelen, samen met al die mining multinationals (en hun aandeelhouders) die een nieuwsoortig, winstgevend extractivisme op grote schaal willen binnnenhalen en – ja –  waarbij ook groene intenties om de energietransitie te bevorderen aanwezig zijn, maar die Moeder Aarde behoorlijk pijn kunnen doen. In volgende afleveringen wordt er een duik gemaakt in die potpourri van tegengestelde belangen en zal nader ingegaan worden hoe en met wie (en wie niet!) en onder welke voorwaarden lithium uit de bodem wordt gehaald en bewerkt in Bolivia, Chili, Argentinië en Mexico.

Laten we die lithiumdriehoek met Mexicaanse uitschieter maar goed in het oog houden.

(1)Zoals zowat overal ter wereld wordt er ook in andere landen van Latijns Amerika driftig naar lithiumontginning uitgekeken. Dat is ook het geval in Colombia dat onder zijn nieuwe linkse president Gustavo Preto zich opmaakt voor de exploitatie ervan. Over de hoeveelheid is nog weinig duidelijk, maar er zijn aanwijzingen dat in de regio’s Paipa, Tibasosa, Firavitoba en Toca lithium aanwezig is en dat zich zou uitstrekken tot het departement Santander en in het zuiden tot Cundinamarca.