Voorgeschiedenis
Op 14 februari 1992, in de vrieskou, gezeten aan een tafeltje midden in de desolate zoutvlakte van de salar de Uyuni in het zuidwesten van Bolivia, zette de toenmalige president Jaime Paz Zamora fotogeniek zijn handtekening onder het contract met LITHCO. Al in de jaren tachtig van vorige eeuw werden er boringen gedaan naar lithium in dat immense zoutmeer dat ongeveer een derde van het Belgische oppervlak omvat. Dáár was het witte goud massaal aanwezig. Dat werd al gauw duidelijk. Bolivia heeft, na Argentinië, de rijkste voorraad van de landen uit de lithiumdriehoek. (https://www.uitpers.be/lithiumdriehoek-met-mexicaanse-uitschieter-2/) De overeenkomst van 1992 wees de Amerikaanse multinational LITHCO, een dochteronderneming van Foot Machines Company, een multinational uit Chicago, een ontginningszone van achthonderd vierkante kilometer toe. De Boliviaanse staat kon ondertussen geen andere contracten afsluiten voor de exploitatie van dit deel van het zoutmeer. En dat precies in het jaar dat 500 jaar eerder Columbus en Europa aan de verovering van het continent waren begonnen. De neoliberale regeringen in het Bolivia van na 1985 konden daar mee leven: concessies verlenen en wat royalties binnenhalen. De grondstoffenroof dreigde zich te herhalen: deze keer niet met goud en zilver uit Potosí, maar het nieuwe witte goud van de salar de Uyuni. Uiteindelijk is dat contract toch afgesprongen en bleef het jarenlang stil rond de salar en het lithium.
Morales en lithium
Tot in 2006 Evo Morales president werd en een linkse koers ging varen dat onder meer leidde naar een zoektocht om niet alleen lithium boven te halen maar ook om over te gaan tot een industrieel verwerkingsproces om uiteindelijk zelf lithiumbatterijen, hecho en Bolivia, af te leveren. In 2011 was ik in La Paz getuige van een bijeenkomst tussen de Boliviaanse overheid en Japan. Evo Morales drukte toen ferm uit dat hij ‘Partners zocht en geen bazen’ en verwees daarvoor naar de nieuwe grondwet waarin staat dat bij een joint venture 51 procent in staatshanden moet blijven. In dat jaar had ik ook de gelegenheid om de minister van Mijnwezen José Pimentel te interviewen. Bij het buitengaan zei de minister als afsluiter: ‘Hopelijk staan we tegen het einde van 2014 al een stuk verder. Wie weet rijden er dan al Toyota’s op lithiumbatterijen uit onze ondergrond,’ lachte hij.
Zeventien jaar later na het aantreden van Evo Morales is de Boliviaanse overheid van linkse signatuur daar nog steeds niet in geslaagd. Het is een zeer moeilijk verhaal van veel vallen en weer opstaan geworden, ook van aantrekken en afstoten van multinationals en buitenlandse investeerders, waartussen de regering-Morales noodgedwongen moest laveren omdat Bolivia noch over de nodige know how, noch over het nodige kapitaal beschikt om de exploitatie in eigen hand te nemen. Dat optimisme van José Pimentel is niet bewaarheid geworden, onder meer omdat in dat zelfde jaar Japan kreeg af te rekenen met een vreselijke tsunami en daardoor werden de gezamenlijke plannen opgeborgen.
Na 2011 meldden zich nog vele kandidaten – meestal kortstondig – aan totdat in 2018 de regering-Morales een schijnbaar interessante deal afsloot met ACISA, een Duits bedrijf. Ook dat hield geen stand omdat er deze keer van binnenuit heel veel protest kwam van de regio Potosí die het grootste deel van het Boliviaanse lithium bevat. De inwoners van Potosí eiste dat een deel van de royalties die daarbij te pas kwamen in handen moesten komen van de regio.
Kort voor de presidentsverkiezingen van oktober 2019 die in een coup eindigde waardoor Morales het land moest verlaten, organiseerde het Burgercomité van Potosí, een overkoepelende maatschappelijke organisatie in de stad, een staking over de voorwaarden van de ACISA-deal. De ACISA-deal werd nog snel afgeblazen door Morales die tijdens de betwiste verkiezingsuitslag die tot felle onlusten leidde zelf moest verdwijnen. Morales werd kortstondig opgevolgd door de extreemrechtse Jeanine Añez, een onbekende politica uit Santa Cruz de la Sierra. In 2020 won de MAS (Movimiento Al Socialismo), de partij van Evo Morales, opnieuw de verkiezingen en werd Luis Arce, eens minister van financiën onder Morales, de nieuwe president.
Nieuw leven in lithiumdossier
Al in zijn verkiezingscampagne had de nieuwe president aangekondigd nieuw leven te willen inblazen in het lithiumdossier. Daarvoor moest hij zich andermaal tot het buitenland wenden. In een verandering van strategie riep het staatsbedrijf YLB (Yacimientos de Litio Bolivianos) op tot voorstellen van buitenlandse bedrijven om nieuwe “directe lithiumextractie” -technologieën te ontwikkelen die lithium rechtstreeks uit de pekel kunnen halen, mogelijk zonder de noodzaak van zonneverdamping. Daarvoor zou de DLE-technologie kunnen worden ingeschakeld. Direct Lithium Extraction zou het delven van lithium minder impact moeten geven op het milieu en de omgeving. Deze technologie moet de omvang van de delvings- en verdampingsprocessen verkleinen, zodat de footprint van de productie-omgevingen drastisch gereduceerd wordt. Voor DLE onderzoeken specialisten nu productiemethoden voor het scheiden van lithium van opgepompt pekel met behulp van filters, membranen, keramische ‘kralen’ en andere apparatuur. Deze productiemethoden kunnen vaak in een klein warehouse worden gehuisvest, zodat de lithium-fabrieken kunnen worden verkleind. Ondanks de mogelijkheden die DLE-technologie biedt kent deze technologie ook een keerzijde. In de eerste plaats gebruikt de huidige DLE-technologie heel veel water. Soms tot 10 ton water voor 1 ton aan lithium. Dit probleem kan wel worden ondervangen door het ontzouten van brak lithiumbevattend pekelwater, maar deze technologie is nog in ontwikkeling. Veel vraagtekens dus nog. Alleen niet over de partner waarmee Bolivia in zee wilde gaan.
China presente
Op 20 januari 2023 werd in het Casa Grande del Pueblo de overeenkomst tussen het nationale bedrijf Yacimientos de Litio Bolivianos (YLB) en het Chinese consortium CATL BRUNP &CMOC (CBC) voor de implementatie van Directe LithiumWinning (EDL) in de zoutvlakten Uyuni en Coipasa aangekondigd en ondertekend. President Luis Arce Catacora zei energiek dat “Bolivia vandaag het tijdperk van lithiumindustrialisatie ingaat”. Het Chinese consortium dat het winnende voorstel deed, omvat CATL, ‘s werelds grootste batterijproducent. De deal vergrendelt verder de Chinese dominantie van de batterij-industrie en haar toeleveringsketens. Slechts twee Chinese bedrijven, CATL en BYD, produceren meer dan de helft van de batterijen in de wereld. Ongeveer 60% van ‘s werelds lithium wordt verwerkt in China. De minister van Koolwaterstoffen, Franklin Molina, legde uit dat het CBC-consortium bestaat uit 66% van het bedrijf CATL, dat hij beschrijft als een wereldleider, en 34% komt overeen met de bedrijven BRUNP en CMOC. Hij bevestigde dat deze overeenkomst deel uitmaakt van een “soeverein model”, waarbij de exploitatie van lithium wordt nagestreefd zonder de zoutvlakten te verkopen of in concessie te geven aan particuliere bedrijven, maar onder absolute controle van de Boliviaanse staat. YLB zei dat de overeenkomst voor de implementatie van twee industriële complexen is met Direct Lithium Extraction-technologie in de zoutvlakten van Potosí en Oruro. President Arce benadrukte dat het Chinese consortium een miljard dollar zal investeren in deze eerste fase, wat de kwestie van energie, wegen, basisdiensten zal stimuleren, naast het opstarten en bouwen van fabrieken die later kathodes en lithiumbatterijen zullen produceren. Hij legde uit dat het YLB-bedrijf in de hele industrialisatieketen aanwezig zal zijn, van de winning tot de commercialisering van het lithium. Er zijn verder weinig details over de huidige overeenkomst, behalve dat ze meer dan $ 1 miljard aan investeringen zou omvatten voor het ontwikkelen van industriële complexen in twee van de drie zoutvlakten van Bolivia, die volgens de verwachtingen elk 25.000 ton lithiumcarbonaat per jaar zullen gaan produceren. President Arce voegde er trots aan toe dat Bolivia vanaf 2025 zou beginnen met het exporteren van elektrische batterijen hecho en Bolivia.
Deze triomfalistische aankondiging liet echter veel vragen onbeantwoord over de aard van de investering, hoe het project zal worden beheerd en hoe de inkomsten zullen worden verdeeld tussen het consortium en de verschillende niveaus van de Boliviaanse regering. Over de concrete invulling van dat contract tussen het Chinese consortium CBC en de Boliviaanse overheid is nog weinig bekend. Het was dan ook maar zeer de vraag of Potosí, de leverancier van de grondstoffen, vrede zal nemen met enkele kruimels van de royalties die van tafel zullen vallen tussen het Chinese CBC en de Boliviaanse overheid.
Enkele dagen geleden schoot het burgercomité van Potosí in actie. Het burgercomité eiste dat er een nieuwe wet goedgekeurd wordt waardoor de lokale royalties zouden stijgen tot 20 procent wanneer de prijs van één ton lithium boven de 30.000 dollar gaat. Op dit ogenblik liggen de prijzen voor een ton lithium op meer dan 70.000 dollar. Om die eisen af te dwingen is het burgercomité van Potosí enkele dagen geleden met een wegblokkade en een 72-uren staking begonnen. De spanning rond het lithiumdossier tussen het nationale en het lokale niveau is groot. Ex-minister van Mijnwezen José Pimentel waarschuwde in een opiniestuk om niet over te gaan zoals in 2019 tot matar la wawa del lithium (tot het doden van de lithiumbaby).
De spanning tussen al die landen die op de loer liggen om zich in dat lithiumavontuur met Bolivia te gooien is misschien nog veel groter. Vandaar waarschijnlijk de diplomatische uitspraak van president Arce dat er verder nog onderhandeld zal worden met de vijf andere bedrijven uit China, maar ook met Rusland en de VS. Vooral dat laatste land heeft al bij monde van Laura Richardson, commandant van het Zuidelijke Commando van de VS laten blijken dat het helemaal niet gelukkig is met deze overeenkomst tussen Bolivia en het Chinese CBC. In een senaatscommissie van de VS drukte zij haar grote bezorgdheid uit dat China zo uitdrukkelijk aanwezig is in de lithiumdriehoek van Zuid-Amerika. Het is natuurlijk ook niet toevallig dat Vladimir Poetin al twee keer op de thee is geweest bij president Arce en evenmin dat de MAS internationaal op één lijn staat met China en Rusland en dat de Boliviaanse overheid geweigerd heeft Moskou te veroordelen vanwege de invasie van Oekraïne.
