De Nederlandse kiezers hebben extreemrechts dan toch niet versterkt, maar links is daar beslist niet beter van geworden. Het vertrekpunt was al zeer zwak, 30 (33 met de Partij van de Dieren meegerekend) zetels op 150, nu nog 23 (26), werkelijk een dieptepunt.
De formatie (coalitie? Partij in wording?) GL-PvdA (GroenLinks-Partij van de Arbeid) had gehoopt de grootste groep te worden extreemrechts niet meegerekend. Lijsttrekker Frans Timmermans zou dan premier worden. Nu heeft de gewezen EU-commissaris ontslag genomen. Met 20 zetels, een verlies van 5, staat GL-PvdA, buitenspel. Centrum en rechts zullen haar immers niet nodig hebben om een regeringscoalitie te vormen .
Het slot van de campagne werd een confrontatie tussen de extreemrechtse Geert Wilders (Partij voor Vrijheid, PVV) en Rob Jetten, lijsttrekker van D66 die een imago kreeg van dé antifascist. Waardoor Jetten, door aanhangers al geprezen als de Nederlandse Obama, ineens grote kanshebber is om premier te worden.
Voor de linkse SP is de pil ook erg bitter om te slikken. Van de povere 5 zetels van vorige keer, schieten er amper nog 3 over. Het betekent dat slechts één kiezer op zes nog links stemt, een historisch dieptepunt. Een bedenking: in Amsterdam betoogden onlangs 250.000 mensen voor solidariteit met de Palestijnen. Waar zitten die in de stembussen?
Het is een continentaal verschijnsel. Links gaat hier onderuit zoals in tal van landen van de Europese Unie. Onlangs haalde links geen enkele zetel in Tsjechië, een vroeger bolwerk. Daar haalden de drie extreemrechtse groepen de helft van de stemmen, wat in Nederland dus niet het geval is. Wat we als radicaal-rechts kunnen bestempelen – de PVV, het Forum voor Democratie (FvD), JA21 en BBB, is goed voor 46 van de 150 zetels, toch bijna een derde. Maar daarbinnen zijn er grote verschuivingen: de PVV verliest 11 zetels, BBB 3, terwijl FvD er 4 wint en JA21 van 1 naar 9 gaat.
Rechts
De winnaars zitten in het centrum. CDA staat er weer met 18 zetels, winst 13, en die komen vooral van het NSC dat vooral bestond uit ex-CDA’ers. Vorige keer haalde die 20 zetels, nu schiet er niet één over. De rechts-liberale VVD mag tevreden zijn zich bijna te handhaven met 22 zetels, verlies 2.
De grote winnaar is natuurlijk D66 dat zijn zoveelste heropstanding beleeft, van 9 naar 26 zetels. Links-liberaal? Sociaal-liberaal? Etiketten die in vroegere tijden vaker, nu zeldzamer, voor strekkingen in de Open VLD werden gebruikt. Liberaal dus, sociaal-economisch ter rechterzijde. Links op ethisch gebied? Rob Jetten wil het Vluchtelingenverdrag aanpassen omdat “de migratie die ons overkomt leidt tot eindeloze overlast”.
Hoe verder
Zowel PvdA als SP kenden vorig decennium nog bloeitijden. De PvdA werd in 2017 zwaar afgestraft na haar vier jaar deelname aan de regering Rutte II, een coalitie dus met de VVD die een beleid van sociale afbraak voerde. Ze zakte toen van 38 op 9 zetels. De innige verbondenheid met GroenLinks heeft geen wederopstanding gebracht.
De SP zat jarenlang in de lift als links alternatief. Haar succes viel samen met felle sociale strijd, met in 2004 de massale vakbondsbetoging tegen het “bezuinigingsbeleid” van de regeringen Balkenende (CDA). De SP boekte een eerste groot succes in 2006 en kende jarenlang grote groei. De terugval van de sociale strijd heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de neergang. Volgens ontgoochelde SP-ers heeft de partij zich teveel toegespitst op mogelijke regeringsdeelname, ten koste van een duidelijk antikapitalistisch programma.
