Sinds de verschijning van de Engelse vertaling van zijn ‘kapitalisme in de 21e eeuw’, is de Franse econoom Thomas Piketty hot, very hot. Zijn boek werd in het Engels een ongekende bestseller en zal de komende tijd nog in veel andere talen, waaronder het Nederlands, verschijnen. Ook buiten de financiële pers en gespecialiseerde bladen wordt er veel aandacht aan besteed (1). De met de (Nederlandse) PvdA verbonden Wiardi Beckman Stichting maakte zelfs een speciale webeditie van haar blad Socialisme & Democratie over het werk. Alleen links van de sociaaldemocratie, bij radicaal links en de (Nederlandse) SP blijft het stil (2). Ten onrechte, want dit magistrale boek en de discussie die het losmaakt is juist voor linkse activisten van groot belang.
“Een boek dat onze kijk op de economie voor goed zal veranderen’, schreef de Amerikaanse Nobelprijs winnaar Paul Krugman. Door anderen werd Piketty als de komende winnaar van de Nobelprijs voor economie genoemd of als de nieuwe Karl Marx omschreven. Die eerste twee opmerkingen laat ik voor wat ze zijn, de vergelijking met Marx, die in vele besprekingen opduikt is wel interessant. Door verschillende tegenstanders is Piketty als een hele of halve marxist gekwalificeerd, wat dat laatste ook moge zijn. Die bewering kan alleen gedaan worden door mensen die of het werk van Piketty niet gelezen (3) hebben, of ‘Das Kapital’ van Marx niet kennen en waarschijnlijk beide.
Dat tweede – het niet kennen van het economische werk van Marx – geldt overigens ook voor Piketty zelf die zoals hij in een interview verklaarde ‘Das Kapitaal’ nooit heeft bestudeerd. De ‘ineenstortingstheorie’ (4) die hij Marx toeschrijft is dan ook een karikatuur van de opvatting van de oude Duitser en ook de definitie van ‘kapitaal’ van Piketty is een geheel andere dan die van Marx. (Ik kom hier later nog op terug).
Wat Piketty wel gemeen heeft met Marx is zijn historische blik op de economie. In tegenstelling tot veel hedendaagse economen die de economie als een soort ahistorische machinerie zien richt Piketty zich op de historische ontwikkeling van het kapitaal. Marx probeerde in het toen nog jonge en opkomende kapitalisme, op basis van beperkte beschikbare statistische gegevens en met een ijzersterk analytish kader wat hij zelf noemde de ‘bewegingswetten van het kapitaal’ te doorgronden. Marx zocht naar de tendensen (en tegen-tendensen) in de ontwikkeling van het kapitalisme.
Piketty doet in zekere zin het omgekeerde. Hij heeft samen met anderen een enorme databank aangelegd met historische gegevens over de ontwikkeling van het kapitaal (vermogen) in verschillende delen van de wereld. Bij Piketty is kapitaal het zelfde als vermogen, ook een eigen huis, of welke bezittingen dan ook is voor hem kapitaal. Bij Marx is kapitaal een vermogen dat ingezet wordt om zich te vermeerderen. Voor Marx is de dwang tot accumulatie (vermeerdering) van kapitaal de drijvende motor achter de ontwikkeling van het kapitaal en de door het kapitaal gedomineerde maatschappij. Voor Marx is de bron van de vermeerdering van kapitaal uiteindelijk het gevolg van de directe of indirecte toe-eigening van door arbeiders geproduceerde meerwaarde (5).Piketty laat het bij de constateren dat kapitaal een zeker rendement oplevert, zonder zich bezig te houden met de vraag waar dat rendement vandaan komt.
Terwijl Marx’s historisch blik vooral naar voren was gericht is die van Piketty vooral naar achteren gericht. In tegenstelling tot wat de titel van zijn boek suggereert gaat het vooral om de historische ontwikkeling van het vermogen in het kapitalisme. Het interessante is dat de bevindingen van Piketty in sterke mate in lijn liggen met de wetmatigheden die Marx meende te constateren. De groeiende concentratie van kapitaal, haar overheersende positie enzovoort. De belangrijkste conclusie van Piketty is dat de lange termijn ontwikkeling waarbij het rendement op kapitaal structureel hoger is dan de groei van de economie als geheel, uiteindelijk onhoudbaar is.
De analyse van Piketty vormt een bevestiging van de stelling van Occupy dat 1% van de bevolking bijna alles en 99% bij niets heeft (6). Piketty is geen revolutionair, geen marxist, geen antikapitalist, maar het is wel een serieuze wetenschapper die de feiten laat spreken en die feiten gewetensvol analyseert. Piketty is een sociaal democraat en de ‘oplossing’ die hij in het laatste vierde deel van zijn boek uitwerkt: een wereldwijde belasting op kapitaal heeft dan ook een even groot dagdroomgehalte als het PvdA voorstel voor een Europese werkloosheidsnorm van 5%. Daarin ligt niet de kracht van zijn boek.
Die ligt in de geweldige hoeveelheid historisch materiaal die hij aandraagt en analyseert. Daarom is dit boek er een dat linkse activisten zeker niet moeten laten liggen, maar grondig moeten lezen en waarvan ze zich het materiaal eigen moeten maken. Om daar hun tegenstanders mee om de oren te slaan en hun medestanders te bemoedigen.
1) Wie op de hoogte wil blijven van de discussie over Piketty kan terecht bij econoom en meester twitteraar Robert Went die de zegetocht van Piketty op de voet volgt.
2) Globalinfo plaatste een stuk met de titel’ Vergeet Piketty, lees the new way’, waarin met geen woord over het werk van Piketty wordt gerept. Wie op de site van de SP de nam Piketty intikt krijgt de melding ‘niets gevonden’.
3) Alleen al in NRC-Handelsblad las ik twee columnisten die fel tegen Piketty te keer gingen maar even goed schreven dat ze aan het lezen van zijn werk nog niet waren toegekomen.
4) ‘Marx prediction of an apocalyptic end to capitalisme pag 9.
5) Omdat het niet als kapitaal functionerende vermogen in het kapitalisme maar een heel kleine fractie uitmaakt van het totale vermogen zijn de consequenties van dit verschil in de analyse van Piketty minimaal.
6) Zie bijvoorbeeld het stuk van Eric Tousaint van CADTM.
met dank overgenomen van www.grenzeloos.org
