Vluchtelingen: we zijn er aan gewoon geraakt. Af en toe schrikken we wel als een kinderlijkje op een of ander strand aanspoelt, maar voor vele Europeanen zijn die vluchtelingen geenszins welkom en worden ze als een gevaar voor onze ‘Europese manier van leven’ (een prioriteit van de Europese Commissie) beschouwd. De vraag is of de manier waarop we die vluchtelingen behandelen wel beantwoordt aan de zogenaamde ‘Europese waarden en normen’ waar Europese politici de mond van vol hebben. Vluchtelingen komen immers in vluchtelingenkampen terecht, die echte concentratiekampen zijn, terwijl het asielrecht steeds meer wordt miskend.
Jean Ziegler, ondervoorzitter van het raadgevend comité van de Raad voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, trekt in zijn boek fel van leer tegen de behandeling van vluchtelingen en de schending van de mensenrechten door staten en internationale instellingen zoals de Europese Unie. In mei 2019 bezocht hij het Griekse eiland Lesbos waar zich het grootste van de vijf opvangcentra voor vluchtelingen in de Egeïsche Zee bevindt, meer bepaald in het dorp Moria niet ver van Mytilene. De andere opvangcentra in de Egeïsche Zee bevinden zich op de eilanden Kos, Leros, Samos en Chios. In november 2019 werd het aantal vluchtelingen in die vijf zogenaamde ‘hot spots’ op 34.500 geraamd, terwijl die kampen hooguit 6.400 personen kunnen opvangen. De kampen vallen onder de bevoegdheid van de Europese Unie. Twee derde van de vluchtelingen zijn vrouwen en kinderen. De vluchtelingen komen vooral uit Syrië, Irak, Afghanistan, Pakistan en zwart Afrika. Ze verlaten hun land vanwege oorlog, terreur, foltering, vernieling van hun land en hopen via de Griekse eilanden het Europese vasteland te bereiken. De meeste vluchtelingen behoren tot de middenklasse: leraars, ingenieurs, ondernemers, voormalige ambtenaren, bedienden, ambachtslieden enz. Landbouwers en arbeiders zijn veel minder vertegenwoordigd omdat er nu eenmaal geld nodig is om het vervoer, corrupte grensbewakers en politiemensen en mensensmokkelaars te betalen. Vluchtelingen die de Griekse eilanden bereiken worden door de Griekse politie gearresteerd en geboeid naar een opvangcentrum gevoerd. Daar worden ze ondervraagd door ambtenaren uit drie instellingen van de Europese Unie: Frontex dat de buitengrenzen van de EU bewaakt, Europol, de overkoepelende Europese politiedienst en EASO, het Europese asielbureau. De ambtenaren van EASO nemen de eerste ondervragingen voor hun rekening en stellen het dossier samen. Gemiddeld besteden ze maar een kwartier aan een ondervraging. De kwaliteit van de tolken is dikwijls ondermaats. Soms worden vluchtelingen pas na twee jaar voor een eerste ondervraging opgeroepen. Officieel duren de procedure om asiel al dan niet toe te kennen en de hervestiging van de betrokkene zes maanden. Het Europees Rekenhof stelde vast dat die hele procedure wel drie jaar kan duren. Frontex viseert van zijn kant vooral de niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) die vluchtelingen helpen. Die NGO’s worden ervan beschuldigd samen te werken met de mensensmokkelaars. Frontex diende daarom al tal van klachten in bij het Griekse gerecht.
Spreidingsplan mislukt
In 2015 lag het plan op tafel om vluchtelingen over de toen nog 28 EU-lidstaten te spreiden. Hongarije, Polen, Bulgarije en Roemenië lieten meteen weten niet aan dit programma te zullen meewerken. Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek werden door het Europees Hof van Justitie veroordeeld wegens niet-deelname aan het spreidingsplan, maar legden het vonnis naast zich neer. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de hot spots op de Griekse eilanden overbevolkt zijn. De huidige voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, repte tijdens haar eerste persconferentie met geen woord over een optreden tegen de onwillige lidstaten. Ze wou alleen maar ‘de dialoog bevorderen’. EU-ambtenaren werken ondertussen aan de uitbreiding van de hot spots, niet alleen in Griekenland en Italië, maar ook op andere plaatsen langs de buitengrenzen van de EU. Schepen van de Turkse en Griekse kustpolitie, van Frontex en volgens sommige bronnen ook van de NAVO treden hardhandig op tegen vluchtelingen die per zodiac vanuit Turkije een Grieks eiland proberen te bereiken. Die operaties worden ‘push–backs’ genoemd. Hoe ruw het eraan toegaat blijkt uit tal van getuigenissen. Toen een vluchtelingenboot op 100 meter van de Griekse kust kapseisde, werd een arts verhinderd naar een baby te gaan die niet meer bewoog. Het kind overleed. Toen de Frontex-leiding hierover werd ondervraagd, luidde het antwoord: ‘Onze opdracht bestaat er niet in drenkelingen te redden, maar wel de veiligheid van de grenzen te verzekeren.’ Soms wordt er ook naar vluchtelingenboten geschoten. De push-backs missen hun doel niet. Het aantal asielaanvragers dat op de Griekse eilanden van de Egeïsche Zee aankwam, daalde van 172.450 in 2016 naar 29.000 in 2017 en lag in 2018 nog lager. Toch bereiken vluchtelingen nog iedere dag en nacht de kusten van de Griekse eilanden. Niet onbelangrijk is dat de push-backs uitgevoerd door de Turkse en Griekse kustpolitie georganiseerd, gecoördineerd en gefinancierd worden door de Europese Unie. Op grond van VN-Conventie van 1951 over het vluchtelingenstatuut stelt Jean Ziegler dat de push-backs een flagrante schending van het internationale recht zijn, omdat ze de asielzoeker het recht ontzeggen zijn aanvraag in te dienen.
Concentratiekampen
Om de toestand in de hot spots toch enigszins leefbaar te houden, gaf de Europese Commissie Griekenland in 2016 100 miljoen euro om allerlei maatregelen, met name op hygiënisch vlak, te nemen. In en rond de hot spots is corruptie evenwel aan de orde van de dag. Twee jaar later moest het Europees Rekenhof vaststellen dat er nog een enkel verslag over het gebruik van die 100 miljoen euro beschikbaar was. Sinds 2017 voert de Europese antifraudedienst OLAF meerdere onderzoeken tegen een aantal ministers van de vorige Griekse regering. Jean Ziegler aarzelt niet om de Griekse vluchtelingenkampen concentratiekampen te noemen. Zo werden in de buurt van Mytilene 18.000 asielzoekers ondergebracht in een oude kazerne die gebouwd werd voor 3.000 soldaten. Omdat het officiële opvangcentrum van Lesbos in Moria al overbevolkt is, worden de nieuwkomers naar zogenaamde onofficiële kampen in de olijfboomgaarden gevoerd. Wegens de erbarmelijke hygiënische omstandigheden lijden tal van asielzoekers aan schurft in die ‘jungles’. Voor de voeding van al die mensen sluiten Griekse militairen contracten met privé-cateringbedrijven. Jean Ziegler kon zelf vaststellen dat het geleverde voedsel gewoonweg stonk en dus oneetbaar was. Toen hij de commandant van het kamp van Moria hiermee confronteerde, zei die alleen maar: ‘Ik heb mijn overplaatsing gevraagd’. Geen wonder dat zelfverminking en zelfmoordpogingen schering en inslag zijn in de kampen.
Feest voor wapenhandelaars
Wie uiteraard goed vaart bij het bestaan van die vluchtelingenkampen, zijn niet alleen corrupte politici en militairen, maar ook de wapenhandelaars. In haar voorstellen voor de EU-begroting tot 2027 stelde de Europese Commissie zomaar eventjes een verdrievoudiging voor van het bedrag voor de posten ‘Grensbewaking’ en ‘Migratie’. Het zou om 34,9 miljard euro gaan. De komende zeven jaar zou de begroting van Frontex met 12 miljard euro omhoog gaan en die voor de EASO met 900 miljoen euro. Het zijn dan ook gouden tijden voor de wapenfabrikanten. Die leveren drones, sensoren en scanners om langsheen de EU-buitengrenzen mensen op te sporen. Langsheen de muur tussen het noordwesten van Syrië en Turkije werden machinegeweren opgesteld. Die beginnen automatisch te vuren als mensen na een waarschuwing te dicht bij de muur komen. Amerikaanse en Israëlische wapenfabrikanten beheersen die ‘bewakingsmarkt’. De investeringen in die zogenaamde ‘grenstechnologie’ belopen thans 15 miljard euro. Tegen 2022 zal dat bedrag tot 29 miljard euro oplopen, te betalen door de Europese belastingbetaler.
Akkoord met Turkije een flop
Om de stroom vluchtelingen van Turkije naar Griekenland te beperken sloot de EU in 2016 een akkoord met Turkije. Krachtens dat akkoord moest Turkije zijn grenscontroles verscherpen en iedere asielzoeker die vanuit Turkije in Griekenland belandt terugnemen. Als tegenprestatie zou Turkije van de EU tot in 2018 6 miljard euro krijgen. Anderzijds zou de EU bereid zijn een Syrische vluchteling die wettelijk in Turkije verblijft te aanvaarden in ruil voor iedere asielzoeker die vanuit de EU naar Turkije wordt teruggestuurd. De EU beloofde eveneens de onderhandelingen over de EU-toetreding van Turkije te hervatten en de bepalingen voor het verkrijgen van een EU-visum voor Turkse burgers te versoepelen. Voor velen betekende dit akkoord het einde van het asielrecht. Maar het akkoord werd een mislukking. Op de Griekse eilanden in de Egeïsche zee blijven de vluchtelingen toestromen, zij het in mindere mate dan voor 2016. Vanwege de autoritaire toer die het regime van de Turkse president Erdogan opgaat werden de EU-visumbepalingen voor Turkse burgers nauwelijks versoepeld en de toetredingsonderhandelingen zitten nog altijd in het slop. De 6 miljard euro die de EU Turkije toekent om onder meer de opvang van Syrische vluchtelingen te verbeteren, werden vooral gebruikt om een muur van 750 km tussen Syrië en Turkije te bouwen. Gevolg van dit alles: steeds meer vluchtelingen in de Griekse hot spots. Bovendien wordt Turkije niet door iedereen als een ‘veilig land’ beschouwd waar men asielzoekers kan naartoe sturen. Michelle Bachelet, Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de mensenrechten, zei in 2019 dat de regering Erdogan de eerbiediging van de mensenrechten niet op een ‘bevredigende wijze’ waarborgt. Rekening houdend met dit alles eist Jean Ziegler de onmiddellijke stopzetting van de uitkering van Europees geld aan landen die een anti-vluchtelingenbeleid voeren; de stikte eerbiediging van het asielrecht en de onmiddellijke en definitieve sluiting van de hot spots. Want door het asielrecht af te schaffen en de rechten van vluchtelingen te schenden, vernietigt de EU de basis waarop ze als gemeenschap van waarden is gevestigd, aldus de auteur.
