Tweemaal deze eeuw knepen miljoenen Franse kiezers hun neus dicht en stemden ze in presidentsverkiezingen voor een kandidaat die ze niet lustten. Telkens, in 2002 en 2017, speelde de reflex van het “Front républicain”, alle democraten samen tegen uiterst-rechts. Maar zal die reflex er ook volgend jaar zijn? Er zijn aanwijzingen om daar aan te twijfelen.
Een grote meerderheid van Fransen wil volgend jaar geen heruitgave van het duel in de tweede ronde in 2017: Emmanuel Macron tegen Marine Le Pen. Dankzij de “republikeinse reflex” haalde Macron het toen gemakkelijk, met 66 % tegen 34 %. Die 34% was toch al een pak meer dan de 18 % die de vader van Marine Le Pen, Jean-Marie Le Pen, in de tweede ronde van 2002 haalde tegen de rechtse Jacques Chirac.
Van 18 naar 34 naar 51? Het wordt niet echt meer uigesloten. En wel omdat die republikeinse reflex om diverse redenen erg afgezwakt is en dat wellicht blijft.
Enkele van die redenen:
Afkeer
1 – Het beleid van Macron is zo ver naar rechts opgeschoven, dat de afkeer van linkse kiezers voor de president zeer groot is. Kijk maar naar de sleutelministers: premier, Economische Zaken, Binnenlandse Zaken, allemaal lieden weggehaald bij de rechtse voorganger Sarkozy. En kijk naar de politiek vandaag: het stelsel van de werklozen en de financiële gunsten aan de ondernemers.
De regering zet inderdaad haar hervorming van het werklozenstelsel door, ondanks het eenparig verzet van de vakbonden. Bijna één miljoen mensen, en hun gezin, zullen het met nog minder, soms veel minder, moeten stellen dan wat ze nu hebben. Er was even gedacht dat die hervorming door de coronacrisis zou sneuvelen, maar niet dus.
Wereldwijd – VS-president Biden, het IMF, leiders van de EU, Bezos van Amazon – klinkt nu de boodschap dat de rijken meer moeten bijdragen, dus meer belastingen moeten betalen. Macron en premier Castex vallen uit de toon, aan de financiële gunsten voor ondernemers en rijken wordt niet geraakt.
Wat denk je dan dat veel ‘gilets jaunes’ zullen doen als er alweer een duel Macron-Le Pen komt? Of de honderdduizenden die op straat kwamen tegen de pensioenhervorming, tegen het politiegeweld, tegen de wetten die vrijheden aan banden leggen? Hoeveel van hen zullen hun neus dichtknijpen en voor Macron stemmen? Als ze al niet voor Le Pen kiezen.
Macrons balans voor de coronacrisis is ook niet schitterend. Met veel vertraging komen de vaccinaties op gang, (Le Pen sprak van Macrons Waterloo vaccinal) terwijl er een derde lockdown is die hij wekenlang tegen beter weten in, van zich afhield. Het beleid was op zijn minst verwarrend, het is de Fransen een magere troost dat dit in veel andere landen ook zo was. Maar het is nog een jaar ver, als de vaccinatie toch degelijk kan worden afgerond, kan de president dat misschien doen vergeten.
Respectabel
2 – Marine Le Pen tracht al tien jaar van haar uiterst-rechtse beweging een meer respectabele, aanvaardbare partij te maken. Haar vader zag het Front National als een partij die keet moest schoppen, niet als een beleidspartij. Marine heeft niet alleen een naamsverandering doorgevoerd, Rassemblement National (RN), maar sinds haar nederlaag in 2017 ook op belangrijke punten haar kar gekeerd.
In het tv-duel met Macron hield Le Pen een zeer amateuristisch pleidooi voor het opgeven van de euro, voor een Frexit en herstel van de binnengrenzen in Europa. Ze wierp zich op als souvereiniste pur sang tegen mondialist Macron. Maar de toon is heel wat milder geworden tegenover Europa (ook haar Italiaanse bondgenoot Salvini van de Lega maakt die draai). Geen Frexit meer, de euro is aanvaard.
Natuurlijk speelt ze volop de kaart van de islamofobie en van het afremmen of omkeren van de migratie. Maar daar staat ze alvast niet alleen, rechts in al zijn vormen is haar grotendeels gevolgd. Sommige kopstukken van de rechtse Les Républicains (LR) zoals ex-leider Laurent Wauquiez zeggen hetzelfde als zij. En niemand minder dan minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin verweet haar in een tv-debat dat ze in al die zaken “te zacht” is geworden…
Schrik niet van mij, zegt Le Pen nu, als ik president word zal ik het land verenigen, zal ik een regering van nationale ee heid maken met competenties van alle kanten. Zelfs Arnaud Montebourg, die als linkse criticus brak met Hollande, zou in een regering onder Le Pen welkom zijn, want hij is een economische souvereinist…
La jeunesse
3 – Wat betekent een republikeinse reflex voor de jonge kiezers? De tijd van Jean-Marie Le Pen is geschiedenis, zij kennen Marine Le Pen die niet zal zeggen dat de gaskamers van de nazi’s “een detail van de geschiedenis” zijn. Ze voert een discours over een Rassemblement dat de tegenstelling links-rechts overstijgt – wat de Macronie ook zegt. Ze werpt zich op als verdedigster van de lekenstaat en van vrouwenrechten (tegen de islam natuurlijk), terwijl een deel van links dat in de ogen van veel jongeren niet meer doet.
Enkele recente enquêtes onder jonge kiezers wijzen ten eerste uit dat het gros van die jongeren niet gemotiveerd is om te stemmen en dan ook niet naar de stembus zal trekken. Maar vooral in de leeftijdscategorie 25 tot 34 jaar scoort Le Pen zeer hoog. Wat ook te maken zou hebben met de zwakke aantrekkingskracht van de concurrentie. Blijkt ook dat veel jonge rechtse kiezers zonder probleem in een tweede ronde naar Le Pen zouden overstappen.
Rechts
4 – De staat van traditioneel rechts. Bij de kiezers van rechts is de weerzin om voor Le Pen te stemmen, sterk geslonken. De kiezers van Debout La France met de eeuwige Nicolas Dupont-Aignan (peilingen: 5 à 6%) staan massaal achter Le Pen in een tweede ronde. Maar ook bij die van andere mogelijke rechtse kandidaten – Xavier Bertrand is de enige die zich al aanmeldde – zal Le Pen in een tweede ronde heel wat kiezers halen.
Bij rechts hopen ze nog op een wonder om toch in een tweede ronde te geraken, maar dan moet die kandidaat wel Macron of Le Pen voorbijsteken. Macrons ex-premier Edouard Philippe? Die stelt zichzelf voor als “vrij maar loyaal” (tegenover Macron); bij de LR nemen ze het niet dat hij de partij in de steek liet voor Macron, maar…bij gebrek aan, is men soepel.
Hoe dan ook voor Le Pen zijn de rechtse kiezers een groot reservoir voor een tweede ronde, de standpunten liggen te dicht bij elkaar om daarover nog te struikelen. Deze week deed ze een oproep aan de kiezers van de rechtse François Fillon van 2017 om zich achter haar te scharen, “we delen dezelfde waarden”. Een grote hindernis is echter dat ook de standpunten van Macron niet veel van die van rechts verschillen. Het eigenaardige is zelfs dat er bij LR een nieuwe generatie politici is die sterke sociale accenten in het programma van rechts wil, socialer dan bij Macron. Maar ja, Len Pen en haar RN doen dat ook.
Linkse puinhoop
5 – De crisis van links staat een republikeinse reflex ook in de weg. Links is globaal genomen erg gehavend uit de periode van president Hollande (2012-2017) gekomen, met een socialistische partij (PS) die niet eens meer een schaduw is van wat ze onder president Mitterrand (1981-1995) was. Bij de presidentsverkiezingen van 2017 en bij de Europese van 2019 komt ze nog nauwelijks boven 6 %. Die PS kan zich best de vernedering met een eigen kandidaat in 2022 besparen, al zou burgemeester Anne Hidalgo van Parijs dat wel graag wagen.
Er is links geen dominante partij meer. Decennia lang was er het duo communistische PCF en PS (vroeger SFIO) dat links beheerste, tot Mitterrand de communisten in 1981 met regeringsdeelname naar beneden duwde en de dominantie van de PS vestigde. Maar vandaag is links erg verbrokkeld, met zowel het groene EELV als La France insoumise (LFI) van Jean-Luc Mélenchon die ervan dromen de rest van links aan zich te binden.
Bij EELV zijn de ambities zeer groot sinds het succes bij de Europese verkiezingen (13 %) en bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar (Bordeaux, Lyon, Straatsburg…”. Maar het erg assertieve gedrag van EELV wekt fel weerstand bij de rest van links. Met het oog op de regionale verkiezingen, wordt veel over linkse eenheid gepraat. Maar slechts in één regio, Hauts de France (het noorden)is er een eenheidslijst, aangevoerd door EELV. De groenen eisen in andere regio’s ook het leiderschap op, wat de rest er wel over vindt.
Voor de potentiële linkse kiezers is dat erg verwarrend en vooral ontmoedigend. Ze willen allemaal wel eenheid, maar elk wil de leiding, wil zelf de kandidaat-president leveren. Mélenchon is al officieel kandidaat, bij groen vindt Yannick Jadot dat het hem toekomt, maar anderen vinden dat zij beter zijn. Hidalgo wil per se meedoen. De PCF-leider Fabien Roussel wil absoluut ook kandidaat zijn, al geven peilingen hem 1,5%, evenveel als voor Philippe Poutou van de trotskistische NPA, meer dan Nathalie Arthaud van de andere trotskistische groep, Lutte Ouvrière.
Links zal dus wellicht in verspreide orde in de muur rijden. En zelfs indien linkse politici toch zouden oproepen tot een ‘front républicain’, Macron boven Le Pen, is het weinig waarschijnlijk dat de kiezers dat zullen volgen. Mogelijks worden sommige zelfs gelokt door Le Pens uitvallen tegen “40 jaar van een ontregelde mondialisering en ultra-liberalisme”. Le Pen als ‘vertegenwoordigster van het volk tegen de elites die er niets van terecht brachten”.
De winnaar is
pas volgend jaar gekend. In de komende 13 maanden kan de situatie nog heel erg evolueren, peilingen van vandaag zijn niet die van volgende maand en zijn zeker geen resultaten. Maar als het inderdaad alweer uitdraait op een duel Macron-Le Pen, staat deze laatste er naar alle waarschijnlijkheid beduidend beter voor dan in 2017.
Europa 2022 met Le Pen als president van Frankrijk, Matteo Salvini als Italiaans premier, Polen en Hongarije als gevestigde illiberale democratieën, het is niet uitgesloten.
