Laicité als knelpunt Franse politiek

Worden de Franse presidentsverkiezingen van 2012 een herhaling van 2002? Zowel rechts als links beginnen zich angstig die vraag te stellen nu Marine Le Pen, dochter van Jean-Marie Le Pen, meer en meer de politieke agenda gaat bepalen. Zij hoopt binnenkort haar vader op te volgen aan het hoofd van het uiterst-rechtse Front National (FN). Intussen voert ze al campagne voor 2012 in de hoop het exploot van haar vader, die in 2002 de tweede ronde haalde, over te doen.

In 2002 haalde Le Pen in de eerste ronde meer stemmen dan de socialist Lionel Jospin, waarna hij het in de tweede ronde – weliswaar kansloos – kon opnemen tegen uittredend president Jacques Chirac. De jongste weken voert Marine Le Pen een zeer provocerende campagne tegen de islam. Vooral het feit dat ze het groepsgebed van moslims op straat gelijkstelde met de nazi-bezetting heeft veel stof doen opwaaien. Zowel de rechtse UMP als de PS en andere partijen voelen zich verplicht hun standpunten over de ‘laicité’, het lekenkarakter van de overheid, te verduidelijken. Langs alle kanten wordt de blijkbaar bedreigde “la République” aangevoerd.

Het FN maakt een zwenking die we ook elders in Europa bij uiterst-rechts zien. Het FN had altijd een vleugel van katholieke integristen die ervoor zorgden dat het FN opkwam voor nationale, zijnde christelijke waarden. En natuurlijk spinde het FN ook garen op de thema’s “onveiligheid” en de aan gang zijnde overspoeling door migranten. In 2007 nam Sarkozy dat thema onveiligheid over en verloor het FN veel van zijn kiezers. Nu gooit althans Marine Le Pen het over een andere boeg: de laicité die bedreigd wordt door de opmars van de islam. “Ik ben een van de laatste verdedigers van de laicité” zei ze na het referendum eind 2009 in Zwitserland over het verbod op de bouw van minaretten.

Ze doet hetzelfde als Wilders in Nederland. Ook voor diens PVV is de islam een grote bedreiging voor democratische verworvenheden als de scheiding tussen kerk en staat, de rechten van de vrouw en van holebi’s. Die islam moet dus worden teruggedrongen, wat natuurlijk ook neerkomt op inperking van migratie. Het is een stroming die in Europa de wind in de zeilen heeft, kijk maar naar de referendums in Zwitserland, het blijvend succes van de Lega Nord in Italië, de PVV in Nederland. Ook in Vlaanderen gaat het Vlaams Belang meer en meer die snaren van de islamdreiging bespelen.

In Frankrijk is het terrein voorbereid door Sarkozy zelf die vorig jaar een nationaal debat lanceerde over de ‘identité nationale’ – er was zelfs een ministerie dat die identiteit tot zijn bevoegdheden had. Dat leidde tot een dergelijke kakofonie en controverse dat het uiteindelijk werd afgebroken, het ministerie werd onlangs opgedoekt. Maar heel die vertoning kwam wel ten goede aan het FN dat terecht opmerkte dat zij de originele onbetwiste verdedigers van die nationale identiteit zijn.

Maar Marine Le Pen beperkt zich niet tot een campagne rond de laicité. Ze voert ook zeer actief campagne rond sociale thema’s, ze stelt de mondialisering en de delocalisatie van bedrijven aan de kaak, ze verdedigt de openbare diensten en valt de euro aan. Allemaal thema’s die gevoelig liggen bij een deel van de linkse kiezers.

Intussen vergroot Marine Le Pen met haar provocaties wel het gehoor van het FN. Bijna alle andere partijen buigen zich nu ook over die bedreigde ‘laicité. De UMP had haar houding met dat debat over die ‘identité nationale’ allesbehalve opgeklaard. Sarkozy had zelf de grootste verwarring geschapen met zijn nieuwe interpretatie van de laicité, onder meer tijdens een toespraak op het Vaticaan. Nu vreest de UMP dat het FN zo haar kiezers die het in 2007 verloor, aan het terugwinnen is.

De PS betaalt de prijs voor het negeren van deze problematiek. De socialisten zijn over de kwestie verdeeld en trachten nu toch met duidelijke standpunten te komen voor de verdediging van de ‘laicité’ en van de Republiek, waarbij ze vaak met een gaullistisch taalgebruik uitpakken. Bij radicaal links zitten ze ook met een ei, bij voorbeeld bij de NPA (Nouveau Parti Anticapitaliste, woordvoerder Olivier Besancenot). Die NPA verloor bij de regionale verkiezingen van 2010 veel stemmen omdat ze in een regio ene kandidate met hoofddoek had. Een congres moet daarover nu een standpunt (trachten te) bepalen.

Veel socialisten hebben schrik dat hun kandidaat in 2012 weer zoals in 2002 op de derde plaats zou komen, achter Marine Le Pen. Het trauma van 2002 is nog niet verwerkt. Maar is die schrik niet voor een deel vermeend? De socialistische leiders hebben inderdaad schrik van veel concurrentie als hun kandidaat het moet opnemen tegen Sarkozy. Eva Joly, een gewezen magistrate en corruptiebestrijdster,zou het als kandidate van de groenen waarschijnlijk goed doen. En dan zijn er de kandidaten ter linkerzijde (communistische PCF al dan niet samen met de Parti de Gauche van Mélenchon, de NPA en andere) die veel stemmen kunnen afnemen.

De PS voert nu al campagne om te beklemtonen dat er een ramp dreigt als er links een versnippering komt. Het probleem is wel dat ze het zelf erg oneens zijn over wie best hun kandidaat is, bij de voorverkiezingen later dit jaar zullen er misschien zes of meer kandidaten zijn. Ségolène Royal, kandidate in 2007, heeft samen met vier andere al haar kandidatuur ingediend, partijleidster Martine Aubry kijkt de kat uit de boom, die kat zijnde Dominique Strauss-Kahn die nog niet heeft laten weten of hij zijn mandaat als voorzitter van het IMF zal afmaken ofwel kandidaat voor de voorverkiezingen zal zijn.

Alles wordt alvast in gereedheid gebracht om te doen geloven dat DSK veruit de meest geschikte kandidaat is om Sarkozy te verslaan. Ook al merken partijen links van de PS en de linkerzijde van de PS op dat dit fundamenteel niet zoveel verschil zal maken met Sarkozy.