Frankrijk is niet alleen een buurland van ons land, want het grondgebied ervan, de restanten van een koloniaal wereldrijk, strekt zich ver overzee uit en die bewoners hebben ook hun stem uitgebracht voor de nieuwe Franse president. Daarover was weinig te horen in het nieuws. Toch gaat het over ongeveer vijf procent van het Franse electoraat dat bestuurlijk opgedeeld is in DOM’s, TOM’s en ROM’s. (1) Het zijn – meestal – zoals La Réunion, Mayotte, de Franse Antillen met Guadeloupe en Martinique, de eilanden in de Stille Oceaan en Frans Guyana als enige niet-eiland aan de zogenaamde Wilde Kust van Zuid-Amerika. Waarom stemde een meerderheid daar in de tweede ronde voor Le Pen terwijl in de eerste ronde vele stemmen naar Mélenchon en La France insoumise gingen? Veel heeft te maken met ‘Onbekend maakt onbemind’. Neem nu La Guyane française bijvoorbeeld.
La Guyane française als voorbeeld
Al twintig jaar geleden schreven Jean de Wenger en Alain Chaumet een mooi boek over deze Franse DOM/TOM onder de sprekende titel La Guyane, plaidoyer pour cendrillon, pleidooi voor assepoester: onbekend en onbemind dus. La Guyane is niet alleen onbekend maar ook ten zeerste onbemind, zelfs bij presidentskandidaat Macron in 2017. Toen hij op campagne was op het eiland La Réunion noemde hij Frans-Guyana ook een ‘eiland’. Tja, een veelzeggende pijnlijke vergissing en zeker dan omdat de ligging van het land als belangrijker kan worden beschouwd dan het land zelf. Waarschijnlijk zou deze ex-kolonie, die alleen maar een slechte naam had door haar strafkampverleden van het bagno en het Duivelseiland, na de Tweede Wereldoorlog onafhankelijk zijn geworden als ruimtevaartkundigen uit Frankrijk en Europa niet verlegen waren geweest om een lanceerplek dicht bij de evenaar. Zo werd La Guyane Kourouland. In 1964, in de periode van de wedren naar de maan tussen Amerikanen en Russen, werd de Franse raketlanceerbasis gebouwd. Kourou, op zo’n 50 kilometer ten westen van Cayenne, werd het centrum van het Cnes (Centre National d’Etudes Spatiales). De lokale economie begon te drijven op de ruimte, op de hoogtechnologische kurken stop die Europa snel in een baan rond de aarde moest brengen. Bijna 24 procent van alle directe en indirecte jobs in La Guyane hangen af van het Cnes. Met zijn 12.000 gesalarieerden is het, na de overheid, de grootste tewerksteller in het land. Dertig procent van de totale tewerkstelling is trouwens in de overheidssector. Voornamelijk Creolen uit de hoofdstad Cayenne zitten in dat apparaat en dan mogen we natuurlijk ook het uitgebreide poltiecorps en het vreemdelingenlegioen in Saint-Jean du Maroni niet vergeten, die niet alleen Kourou maar ook de Marowijne, de brede grensrivier met Suriname moeten controleren. Begin 2000 kwam de toenmalige Franse Minister van Binnenlandse Nicolas Sarkozy in Saint-Laurent du Maroni in zijn gekende stijl vervaarlijk met zijn spierballen rollen om de 520 lange grensrivier beter onder controle te krijgen. Dat bleek illusoir want die grens is een ideale smokkelroute vanuit Suriname voor alles wat het daglicht schuwt en daar zijn vaak ook Braziliaanse garimpeiros bij betrokken, die al dan niet clandestien aan gouddelverij doen en van het hele tropische regenwoud een grote rotzooi maken.
DOM
Ogenschijnlijk is de DOM (département d’outre-mer) bestuurlijk goed georganiseerd. In 1946 kreeg La Guyane de status van Frans overzees departement en al de Franse overheidsstructuren daaraan verbonden, werden opgezet in Cayenne. In de beste republikeinse traditie kreeg Frans-Guyana dezelfde politieke, juridische, militaire, commerciële, educatieve en medische structuren van de andere Franse regio’s en departementen. De Conseil Régional bestaat uit 31 leden, er zijn 22 burgermeesters en 40 economische, sociale en regionale adviseurs, die ondersteund worden door een lijvig ambtenarencorps. Als DOM is Frans-Guyana zowel regio als departement. Dat betekent dat er een préfet is voor de regio en het departement – en daarnaast een sous-préfet – die aan het hoofd staat van een Conseil Général waarvan de negentien leden voor zes jaar worden gekozen op basis van algemeen kiesrecht. In Frankrijk wordt la Guyane vertegenwoordigd door twee afgevaardigden in de Assemblée Nationale en één in de senaat.
Saint-Laurent du Maroni
De werkelijkheid is echter veel minder fraai. Dat heb ik met eigen ogen gemerkt in Saint- Laurent du Maroni. Deze grensplaats is mij goed bekend. In het begin van deze eeuw toen wij in Paramaribo woonden, verbleef ik er vaak. Ze is na Cayenne de tweede grootste plaats van het land, driemaal groter dan België maar met slechts ongeveer 300.000 inwoners. Bij de eeuwwisseling was het nog een slaperig stadje van hooguit 6000 inwoners. Nu schat men dat er zeker 50.000 mensen wonen van wie een groot aantal illegaal, wat maakt dat slechts 14.000 hun stem hebben mogen uitbrengen. Zestig procent van de bewoners van Saint-Laurent is onder de 25 jaar en vaak werkloos.
Het weerspiegelt de situatie die in heel het land bestaat. Frans-Guyana heeft veel Franse records op haar naam staan: dat van de werkloosheid, dat van de levensduurte – duurder dan in Parijs! – en dat van de geboortecijfers. De criminaliteitscijfers liggen er 14 maal hoger dan in Frankrijk. Op duizend inwoners grijpen er 23 gevallen van geweld plaats, 200 verkrachtingen per jaar en 428 gewapende overvallen.
Van Mélenchon naar Le Pen
In 2017 behaalde Jean-Luc Mélenchon het meeste stemmen in Saint-Laurent du Maroni en ook nu weer haalde hij tijdens de eerste ronde in het westen van Guyana heel wat stemmen binnen. Dat gebeurde ook in de andere overzeese regio’s: op Guadeloupe behaalde hij 56,16% en 53,1% op Martinique. Marine Le Pen volgde er met 17,92% en Emmanuel Macron slechts 13,43%. Op Martinique waren de twee laatste posities omgekeerd: 16,3% voor Emmanuel Macron en 13,42% voor Marine Le Pen.
Via de Franstalige Belgische media – dat is intussen een gewoonte geworden – kwamen de eerste resultaten binnen van de tweede ronde en daaruit bleek dat Marine Le Pen veel beter scoorde dan Macron. Voor la Guyane in het algemeen ging dat over 60,7 procent van de stemmen. Die resultaten werden intussen bevestigd en daaruit bleek dat de overzeese gebieden de kaart Le Pen getrokken hadden. Zo maar eventjes 69,90 procent van de stemmen ging naar Le Pen. Op Martinique was dat 60,87 procent en in la Guyane française behaalde ze 60,70 procent van de ingebrachte stemmen. Dat gebeurde ook op Saint-Martin en Saint-Barthélémy (55,52 %) en op Saint-Pierre-et-Miquelon (50,69%). Alleen op de Frans Polynesische eilanden behaalde Macron nipt 51,81 procent van de stemmen.
Dat was in 2017 nog heel anders, want toen gingen de meeste stemmen, meestal nog wel nipt, naar Macron. Hoewel de opkomst in de overzeese gebieden nog veel lager lag dan in de métropole (47,18% op Guadeloupe, 45,45% op Martinique, 38,89% in Guyane, 38% op Saint-Martin/Saint-Barthélemy, 57% op Saint-Pierre-et-Miquelon, en 42,25% op de eilanden van la Polynésie française) is het ook hier duidelijk dat een extreemrechtse stem werd uitgebracht door mensen die vooral Mélenchon als president wilden, maar die ten allen prijze tegen Macron hebben gestemd. Hierbij moet gezegd dat die lage opkomst natuurlijk ook te maken heeft met de onafhankelijkheidsbewegingen die opgeroepen hebben om niet te gaan stemmen.
Tijdens haar speech na de verkiezingen heeft Marine Le Pen het echter niet nagelaten om uitdrukkelijk te wijzen op het succes van haar partij in de overzeese regio’s. Cette France trop oubliée, nous, nous ne l’oublions pas. Dat waren haar woorden waarmee ze niet alleen de gilets jaunes in de eigen omgeving bedoelden.
Stiefmoederlijk behandeld
Ook in la France d’Outre-Mer is er dus blijkbaar niets nieuws onder de zon. Verbazend is dat niet voor regio’s die door het moederland stiefmoederlijk behandeld worden. Niet in het minst tijdens de coronaperiode, maar ook daarvoor al. Alleen de sociale indicatoren spreken boekdelen: op La Réunion leeft 37 procent van de bevolking onder de armoedegrens, in Guyana 50 procent en op Mayotte zelfs meer dan 77 procent terwijl datzelfde cijfer voor de métropole rond de 15 procent schommelt. Bij mijn weten verzamelen de mensen daar niet in een gilet jaune – daarvoor is het warm in de tropen – maar de geregelde sociale onlusten die daar uitbreken, vooral in Guyana, zijn een zeer veeg teken aan de wand.
Als Macron zijn oude neoliberale politiek meent te kunnen voortzetten na zijn waterachtige verkiezingsoverwinning dan kan hij gegarandeerd op verzet rekenen, niet alleen in de métropole maar ook in la France d’Outre Mer.
(1)De Franse overzeese gebieden zijn meestal eilanden verspreid over de wereld, maar die wel door Frankrijk bestuurd worden, zoals Nieuw-Caledonië of Frans-Guyana. Administratief gezien hebben deze gebieden niet allemaal hetzelfde statuut. En daar komen de ROM’s, (région d’outre-mer), DOM’s (département d’outre-mer) en TOM’s (territoire d’outre mer) om de hoek kijken. Er zijn in totaal vier overzeese regio’s/departementen: Guadeloupe, Martinique, Frans-Guyana en Réunion.
