Waar het op het Wereld Sociaal Forum in Porte Alegre nog moeilijk was het thema van de media op de agenda te plaatsen, lokt het nu, twee jaar later, volle zalen op sociale fora overal ter wereld. Zo ook op het Europees Sociaal Forum (ESF) in Parijs.
Tijdens het debat over ‘Observatie en kritiek van de media: de media en de sociale bewegingen’, voorgezeten door Armand Mattelart, kersvers voorzitter van de ‘Observatoire Français des médias’ werden overtuigende pleidooien gehouden voor het oprichten van onafhankelijke, alternatieve media.
De problematiek kon niet beter verwoord worden dan door Roberto Savio, Italiaan en oprichter van IPS (Inter Press Service) die een cynisch beeld schetste van de situatie van de media in zijn land. De neo-liberale globalisering heeft een gevaarlijke samenzwering tussen media, economie en politiek tot stand gebracht die op termijn de democratie in gevaar brengt. In Italië is niet minder dan 92% van de media in handen van twee personen – Silvio Berlusconi en Rupert Murdoch.
De invloed van de commercialisering en concentratie van de media heeft een homogenisering van de berichtgeving tot gevolg. Hoewel het studieniveau van de journalist de laatste tien jaar fors is toegenomen is de diversiteit en de kwaliteit van het nieuws er sterk op achteruit gegaan, aldus Savio. Toen het Britse ‘The Times’ in 1976 door de groep van Murdoch werd overgenomen bestond de woordenschat nog uit 7000 woorden. Nauwelijks enkele jaren later werden nog slechts 5000 woorden gebruikt. Ook de journalist is het slachtoffer geworden van deze verschuiving van nieuwsgaring als dienst naar product. De druk van ‘het bedrijf’ werkt verstikkend. Marktwetten bepalen al te vaak mee de inhoud en de opbouw van nieuwsberichten. Kwalitatieve achtergrondinformatie en ideologische duiding worden zeldzaam.
Kosten noch moeite worden daarentegen gespaard om het consumptiegedrag van de gebruiker in kaart te brengen. De journalist dient, met het oog op publiciteitsinkomsten, met deze informatie rekening te houden wanneer een programma gemaakt wordt. In Italië wordt anno 2003 evenveel veel geld per inwoner aan publiciteit uitgegeven als aan onderwijs. Tot slot waarschuwde Savio alle niet Italianen in de zaal dat het waarschijnlijker is dat de situatie in de rest van Europa zal evolueren naar het Italiaans model dan omgekeerd. Tenzij de civiele maatschappij een krachtig en gepast antwoord vindt.
Een aanzet tot verzet tegen het verstandshuwelijk tussen media en neoliberale globalisering werd gegeven door Ignacio Ramonet (Le Monde Diplomatique) tijdens het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre 2001. Hij stelde voor Media Watch Global (MWG) op te richten. Deze zou verschillende nationale observatoria ondersteunen en met elkaar in contact brengen. MWG verleent het label van ‘nationaal observatorium’ aan media watch groepen waarvan het bestuur bestaat uit journalisten, onderzoekers en lezers. Ondertussen is MWG global opgericht en neemt het aantal nationale observatoria gestaag toe. Deze observatoria hebben tot doel niet alleen de bestaande massamedia op hun verantwoordelijkheid te wijzen, leugens bloot te leggen en toenemende concentratie te bekampen. Zij moeten daarnaast een alternatief bieden voor informatie die gedomineerd wordt door de belangen van de machtige klasse. De banden met de sociale groepen (vakbonden, beroepsverenigingen, de anders mondialisten) moeten opnieuw aangehaald worden en er moet gepleit worden voor een wereld gericht op solidariteit, eerlijkheid, gelijkheid en sociale integratie.
Net als in Le Monde Diplomatique van oktober onderschreven alle panelleden dat de vierde macht gefaald heeft en dat er nood is aan een sterkere ‘vijfde macht’: ‘une force civique citoyenne’. Een vijfde macht die een maatschappelijk tegengewicht vormt voor de heersende coalitie. Haar opdracht bestaat erin de supermacht van de grote mediagroepen, medeplichtige geleider en verdeler van het neo-liberale globalisme, aan te klagen. Deze media die in bepaalde gevallen niet alleen gestopt zijn met het verdedigen van volk, maar die zich soms tegen volkeren keren. Massamedia en liberale globalisatie zijn met elkaar verbonden. Daarom is het hoog tijd voor een maatschappelijke reactie: één die burgers de kans geeft meer ethiek, meer waarheid en meer deontologie van de grote media te eisen opdat journalisten opnieuw hun geweten kunnen volgen. Nu volgen zij al te zeer de belangen van de groepen, de bedrijven, hun topkaders of de bazen die hen tewerkstellen.
Serge Halami (Acrimed en Le Monde Diplomatique) waarschuwt dat zij die streven naar een andere, correctere berichtgeving die ‘La pensée unique néolibérale’ wil doorprikken zich niet mogen laten verleiden door persoonlijke (h)erkenning. De strijd moet niet gevoerd worden in de mainstream media want door zich aan te passen aan hun dwingende ‘formats’ verliezen zij die denken dat ‘een andere wereld mogelijk is’ aan geloofwaardigheid. Het streven naar aandacht in de grote media leidt er vaak toe dat de bewegingen, of hun vertegenwoordigers, die de ‘geconcentreerde’ media willen bekampen, zich gaan aanpassen aan hun wensen en eisen en op die manier hun belangen dienen. Het echte gevecht moet gevoerd worden via sociale en maatschappelijke bewegingen om op die manier een ongebondenheid te bewaren die noodzakelijk is om een zo correct en eerlijk mogelijke informatie te garanderen.
Dit is geen nieuw gegeven: reeds in 1981 schreef de Amerikaan Christopher Lash over de links radicale studentenbeweging SDS," De aandacht die ze kregen van de media veranderde de aard zelf van de beweging. Door te hopen de media te manipuleren op zijn eigen terrein, heeft het SDS zich uiteindelijk genoodzaakt gevoeld de belangen van de media te dienen. En de media kozen, met de bedoeling ze bekendheid te geven, de verantwoordelijken van de beweging die het beste aansloten bij wat een oppositieleider hoort te zijn en hetgeen dat de geprefabriceerde clichés van hen verwachten."
Deze alternatieven zijn er in de eerste plaats voor de burgers maar ook voor de journalisten want zij worden meer en meer gedwongen hun ethische en deontologische bezwaren op te bergen in ruil voor werkzekerheid. Een brede maatschappelijke beweging kan voor hen een instrument zijn om zich niet neer te leggen bij het liberale en het hedonistische dictaat en terug een echte tegenmacht te worden. Toen iemand in het publiek vroeg of journalisten die foute informatie verspreiden niet door het systeem konden gestraft worden antwoordde een panellid : "Le système, c’est la dérive".
(Uitpers, nr. 48, 5de jg., december 2003)
Websites waarvan sprake in dit artikel
www.fse-esf.org (Officiële website van het Europees Sociaal Forum)www.monde-diplomatique.fr (website van Le Monde Diplomatique)www.observatoire-medias.info (Website van Frans observatorium van de media)acrimed.samizdat.net/ (website van acrimed: action critique médias)www.ipsnews.net/ (website van IPS News – Roberto Savio)www.ketupa.net (website over de grote mediagroepen in Nieuw Zeeland, Australië, Azië, Europa en Amerika)www.timesonline.co.uk (website van The Times)
