Corrupte bewindvoerders, het is voor veel Russen een pleonasme. Het was een wijdverbreide kwaal onder de tsaren, sluimerde voort in Sovjettijden en werd een gesel na de implosie van het Sovjetstelsel in 1991. Russen zijn veel gewend. Toch is Alexei Navalny er met zijn video over de leefwijze van premier Dmitri Medvedev in geslaagd massa’s verontwaardigde Russen op straat te krijgen. Overwegend jongeren van de “Poetin-generatie”, opgegroeid en soms zelfs nog geboren nadat Vladimir Poetin in 2000 het Kremlin van de supercorrupte president Boris Jeltsin had overgenomen.
Indignados
Het zal die jongeren blijkbaar worst wezen dat Navalny een ultraliberaal is die samenwerkt met fascisten. De groeiende ongelijkheden in Poetins Rusland, het contrast tussen het dagelijks leven van de grote massa en de super-de-luxe van de nomenklatoera wekken vooral verontwaardiging (vykrik) onder jongeren die minder dan oudere generaties hun informatie op de door de overheid gecontroleerde nieuwsmedia halen. De beweging heeft haar symbolen: baskets, verwijzing naar de dure baskets die Medvedev draagt, en plastieken eendjes, naar de eenden in de vijver van een zijner luxeverblijven.
De verontwaardiging is des te groter omdat zoveel Russen in armoede leven. De crisis van de voorbije twee jaar heeft miljoenen mensen onder de armoededrempel geduwd. Rusland is een kampioen van de ongelijkheid, met een erg kleine bovenlaag die onbeschaamd haar rijkdommen uitstalt. Rijkdommen die een veelvoud zijn van wat de Sovjetnomenklatoera indertijd had aan voorrechten – die ze bovendien zoveel mogelijk verstopte. En die ze kon kwijtraken met verlies van functie.
De corruptie van de voorbije 25 jaar is een normaal onderdeel van een wereld waarin geen grenzen aan de hebzucht zijn. Corruptie is niet alleen smeergeld en steekpenningen betalen, het is ook een maatschappij waarin de overheden niet optreden tegen bij voorbeeld de speculanten die de crash van 2007-2008 in de VS veroorzaakten, die men nadien grotendeels ongemoeid liet en zelfs toestond om te herbeginnen. Na Jeltsin was Poetin de garant van een systeem dat corruptie inbouwde: de werkingsonkosten van Russische ondernemingen bestaan gemiddeld voor een kwart uit omkoopkosten.
Drempelgeld
De lagere niveaus van de diverse overheden zien absoluut geen graten in corruptie. Hun salaris is meestal erg bescheiden, terwijl ze gezien hebben hoe een kleine groep zich in de jaren 1990 meester maakte van de nationale rijkdommen. Politiemensen bij voorbeeld worden erg slecht betaald omdat de overheid ervan uitgaat dat ze hun salaris aanvullen met wat omkoopgeld. Om aan hogere functies in de politie, de douane en dies meer te geraken, wordt drempelgeld betaald, tot tienduizenden euro.
Dmitri Novikov, een rechter uit Sotsji die de corruptie in de justitie wou bestrijden, zei dat voor een hoge post bij de geheime dienst FSB zelfs tot 500.000 euro wordt betaald. De Olympische winterspelen in Sotsji kostten ca 45 miljard euro; driekwart ervan ging naar fictieve werken, naar overfacturaties enz. Idem voor de uitbouw van Skolkovo, het Russische Silicon Valley-project dat premier Medvedev nauw aan het hart ligt en dat beheerd wordt door oligarch Viktor Vekselberg wiens forthuin op 17 miljard euro wordt geraamd. Kortom, de omvang van de corruptie is gigantisch. Onderzoekers spreken van een metastase.
Toch voert Poetin af en toe campagnes tegen corruptie. Hij vaardigde enkele decreten uit in 2008, maar de strijd bleef beperkt tot kleine garnalen en enkele afrekeningen, de campagnes zijn alleen maar cosmetisch. Een van de bekendste gevallen in Rusland is Vladimir Jakoenyn, een veteraan van de KGB, die Poetin in 2005 tot baas van de Russische spoorwegen benoemde. Hij verscheen regelmatig aan de zijde van Poetin op orthodoxe erediensten, een brandende kaars in de hand. Deze devote ambtenaar heeft een datsja van 57 miljoen euro met dertig personeelsleden, met een speciale frigo voor de bontjassen en een grote gebedsruimte. Toen dat bericht in 2011 in de pers verscheen, ontsloeg toenmalig president Medvedev hem als spoorbaas. Maar zijn vriend premier Poetin stelde hem weer aan. Tot hij in 2015 op 67-jarige leeftijd werd verzocht zich alleen met zijn zakenrijk bezig te houden.
Navalny
Het wordt vooral jonge Russen teveel. Navalny verspreidt al jaren informatie over die omvangrijke corruptie en verrijking, zodat het voor de hand ligt dat hij met zijn video’s op youtube die jongeren aanspreekt. Hij heeft met zijn campagnes al enkele koppen doen rollen, onder wie verscheidene leden van de Doema. In 2013 onthulde Navalny bij voorbeeld dat Vladimir Pechtyn, voorzitter van de ethische commissie van de Doema (kamer van volksvertegenwoordigers) in Miami villa’s heeft staan die hij in zijn verklaring van patrimonium niet heeft aangegeven.
Navalny neemt daar geen genoegen mee en slaat nu toe tot in het Kremlin. Dat terugslaat, maar niet goed weet hoe dat fenomeen te bestrijden. Poetin kan wel de tv-kanalen en het grootste deel van de geschreven pers in de pas doen lopen, maar you tube en facebook zijn moeilijker te muilkorven. Deze Navalny wil echter de wortels van het kwaad niet aanpakken, zijnde het onheil van de privatiseringen. Integendeel, Navalny vindt de rol van de staat veel te groot, Navalny is een ultraliberaal die Rusland volledig wil opengooien voor meer privatiseringen en buitenlands kapitaal.
Zwarten
Hij wil de grenzen wel gesloten houden voor personen, zelfs de binnengrenzen. Een van de leuzen van Navalny is ”Hou ermee op de Kaukasus te voeden”. Dat is een verwijzing naar de “tsjornoi”, de “zwarten”, die uit de Kaukasus en Transkaukasië (Armenië, Georgië, Azerbeidzjan) komen. De Kaukasus bestaat uit “autonome republieken” die deel uitmaken van de Russische Federatie.
In Moskou, Sint-Petersburg en andere grote steden werken miljoenen ‘tsjornoi’ uit die gebieden en uit Centraal-Azië. Dat komt overheden en zakenlui heel goed uit, het zijn goedkope flexibele arbeidskrachten voor wie, als ze illegaal zijn, geen sociale zekerheid wordt betaald. Verscheidene politici en bewegingen voeren campagne tegen de ‘tsjornoi’; Navalny heeft het op zijn bijeenkomsten over de “etnische criminaliteit”. Hij staat daarin niet alleen, tal van racistische groepen voeren haatcampagnes tegen de migranten. Navalny roept zijn aanhang telkenjare ook op deel te nemen aan de “Russische Mars” , georganiseerd door Alexander Belov, leider van een xenofobe beweging waarin groepen marseren die de nazigroet brengen.
“Oppositie”
Het grootste deel van de “oppositie” is in hetzelfde bedje ziek. De Communistische Partij heeft het ook al over de vele criminele migranten (wat de officiële cijfers tegenspreken). Terwijl het rechtse Jabloko op affiches klaagt dat Moskou een provincie van Centraal-Azië wordt.
“Oppositie” is een groot woord voor de partijen buiten Poetins “Verenigd Rusland”. De Communistische Partij nestelt zich in het Poetin-systeem, op veel vlakken is ze even reactionair als Verenigd Rusland. Ze stapt op met de popes en keurt alle reactioinaire wetsvoorstellen goed. Idem voor de uiterst-rechtse “Liberaal-Demopcratische Partij” die ook in de Doema met Verenigd Rusland meestemt. Andere “oppositiepartijen zijn creaties van het Kremlin. Met andere woorden: het Kremlin structureert ook de “oppositie”.
Enkele groepen vallen daarbuiten. De rechtse partijen die zich democraten noemen maar waarvan sommige leiders zich ook in het systeem laten inkapselen. Die “democraten” stuiten op één grote hinderpaal: ze vinden weinig aanhang. Sinds de schoktherapie van Jeltsin in de jaren 1990 en de daaropvolgende grote roof, is de term voor zeer veel Russen een scheldwoord.
Arm en rijk
Linkse groepen en vrije vakbonden hebben het in dat klimaat zeer moeilijk zich te organiseren en te laten horen. Hier slaat de repressie snel toe. Want het Kremlin is erg beducht voor een sociale explosie. Telkens arbeiders in het verweer treden, tracht het Kremlin zo snel mogelijk met een mengeling van toegevingen en repressie de onrust te blussen en te isoleren. Arbeiders voelen zich niet aangesproken door de protesten van “democraten” die geen aandacht hebben voor hun problemen.
En intussen lachen de superrijken in hun vuist. Laat de “patriotten” in Moskou maar hun vertoning opvoeren. De oligarchen versluizen hun buit op grote schaal naar de fiscale paradijzen, waaronder de Londense City, en nestelen zich in de luxe op Cyprus, aan de Azurenkust, in Marbella, Florida, Dubai…Alleen al in Londen hebben bijna 400.000 Russen een residentie.
