Moskou speelt in alle mogelijke richtingen zijn troeven uit om in de wereld mee te tellen. Het smeedt oostwaarts nauwere banden met China dat zich evenals de Russische Federatie tracht af te zetten tegen de Amerikaanse indijkingpolitiek. De Russen zoeken zuidwaarts eveneens nieuwe allianties. Maar ze verwaarlozen het “lege” noorden niet. Daar gaan ze tot meer dan 4.000 meter onder water om er hun vlag te planten en het gebied op te eisen. De Canadese en Amerikaanse regering zwaaien terug met militair machtsvertoon.
Een Russische expeditie zakt meer dan vierduizend meter diep om een Russische vlag in titanium te gaan planten. Dat gebeurt niet uit vaderlandsliefde, het is een politieke en economische daad met mogelijks vérstrekkende gevolgen. Rusland wil immers het Noordpoolgebied als eigen territorium opeisen. Rusland is daarin niet alleen, ook Canada, de VS, Denemarken en Noorwegen maken aanspraak op het Noordpoolgebied. Ze maken die aanspraken niet omwille van de ijsberen en de robben, maar om rijke visgronden, interessante zeevaartroutes en vooral olie- en aardgasvoorraden. Inderdaad, ook hier draait het voor een groot deel om olie. Dat is wat Moskou in de eerste plaats bezielt om zoveel geld uit te geven voor een expeditie naar de bodem van het Noordpoolgebied.
Dure olie
Zolang olie relatief goedkoop was, genoot een gebied als de Noordpool weinig belangstelling. Het is uiteraard erg duur om onder een ijsmassa of in ijskoude wateren naar olie te boren. Maar nu olieprijzen tot boven 70 dollar het vat uitstijgen en hoogstwaarschijnlijk nog verder de hoogte ingaan, wordt dat wel interessant. De oliereuzen liggen op de loer, BP heeft alvast met Rosneft, een van de grote Russische privé bedrijven, een samenwerkingsverband gesloten. Natuurlijk duikt ook Gazprom hier op dat onlangs, na een gesprek tussen de presidenten Sarkozy en Poetin, een akkoord sloot met het Frans e Total voro de ontginning van enorme aardgasreserves onder de Barentszzee.
Er zijn in de wereld meer regio’s waar grote olie- en aardgasvoorraden worden vermoed en die door de hoge prijzen interessant worden voor ontginning. Dat is onder meer het geval in de oceaan tussen Australië en Oost-Timor, in de Zuid-Chinese Zee, voor de West-Afrikaanse kusten, enzovoort. Dan zijn er ook nog de enorme voorraden leisteenolie in het westen van Canada die op ontginning wachten. Maar volgens sommige analisten zit er onder het Noordpoolgebied evenveel of meer olie dan onder het zand van Saudi-Arabië.
Water
In tegenstelling tot het Zuidpoolgebied, Antarctica, is Arctica geen continent, maar een oceaangebied waarvan een groot deel permanent onder dik ijs zit. Voorlopig dan toch, want dat ijs is volgens wetenschapslui snel aan het smelten. Nergens anders ter wereld zijn de gevolgen van de klimaatwijzigingen zo duidelijk te merken als daar. Verdere dooi zou volgens sommige wetenschapslui leiden tot ontbinding van enorme voororaden organisch materiaal en tot het vrijkomen van methaangas dat de opwarming van de aarde nog sterk zal aanwakkeren.
Het probleem is alleen op welke gronden een staat zich kan beroepen om een oceaangebied als territorium op te eisen. Volgens een internationaal maritiem verdrag van 1982 kan een staat aanspraak maken op een economische zone van 200 zeemijl voor zijn kust, een zone die het economisch kan ontginnen. Het gebied waar Rusland aanspraak op maakt ligt echter veel verder en is veel groter, namelijk zo groot als gans West-Europa. Om die claim te staven, zou Rusland moeten kunnen bewijzen dat dit gebied geografisch gesproken een zogenaamd ‘continentaal plateau’ is in het verlengde van het eigen grondgebied. Vandaar dat een expeditie werd uitgezonden die dat onder meer aan de hand van bodemstudie moet vaststellen.
“Wij eerbiedigen het internationaal recht”, verklaarde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov in verband met die omstreden expeditie. “Wat wij doen op de zeebodem, deden anderen op de maan, namelijk hun vlag planten”.
Concurrenten
De expeditie werd toevertrouwd aan Artur Tsjilingarov, een veteraan op dat vlak. “Wij zullen bewijzen dat het Noordpoolgebied een verlengstuk is van ons kustgebied”, verklaarde hij voor de afreis. Rusland eiste al in 2001 het Noordpoolgebied op, wat natuurlijk op groot verzet stuitte van de andere staten die aan dat gebied grenzen: Canada, de Verenigde Staten en Denemarken (via zijn soevereiniteit over Groenland).
Canada en Denemarken beschouwen het betrokken gebied, de Lomonosov-kam, ook als een uitbreiding van hun eigen kustgebied en vinden dus dat zij er recht op hebben. Vandaar de haast van Moskou om er zo snel mogelijk de vlag te planten, dan staat men hoe dan ook in een sterkere positie. Canada speelt het hard, de regering bestelde onlangs voor bijna vijf miljard euro patrouilleboeten om, volgens premier Stephen Harper, de Canadese soevereiniteit over het Noordpoolgebied te verdedigen. “De Russen gebruiken middeleeuwse methodes om gebieden op te eisen”’, aldus de Canadese media. Ze hadden het over de vlaggenplanterij, niet over de expeditie zelf. Volgens Russische media werd het Russisch schip tijdens een deel van zijn expeditie bespied door een Navo-vliegtuig, terwijl er ook vaartuigen van Navo-landen in de buurt verbleven.
In de schoot van de Verenigde Naties werd eerder een groep van deskundigen opgericht om de kwestie te bestuderen. Maar uiteraard gaat zo een groep niet over één nacht ijs. Zeker niet als men weet wat de inzet is of zou kunnen zijn. Daarover zijn de meningen wel verdeeld. Volgens Exxon misschien wel 18 procent of meer van alle oliereserves ter wereld plus nog een schat aan mineralen, terwijl Shell veel voorzichtiger is. Sommige oliemaatschappijen zijn wel geleerd door de ervaringen in en rond de Kaspische Zee. Dat gebied werd tien jaar geleden als een “nieuw Koeweit” beschreven, maar achteraf bleek het toch iets minder te zijn.
Vis en routes
Het gaat echter niet alleen om olie. In het betwiste gebied zit ook veel vis, onder meer kabeljauw. Het visbestand wordt elders steeds schaarser, dus hebben grote maatschappijen oog voor die Noordelijke IJszeevissen. Met de opwarming van de aarde wordt het de komende jaren niet alleen makkelijker om naar olie te boren, maar ook makkelijker en goedkoper om in die gebieden te gaan vissen, tot wanhoop van wetenschapslui die vrezen dat de laatste reserves van de wereld eraan gaan.
Die opwarming heeft nog andere gevolgen. Een steeds langer deel van het jaar wordt de befaamde Noordwest-passage bevaarbaar. Dit betekent dat de zeevaartroutes tussen de Amerikaanse oostkust en de West-Europese kusten aan de ene kant, het Verre Oosten aan de andere, 2.000 zeemijl korter (en dus veel goedkoper) worden dan de route via het Panama-kanaal. Binnen afzienbare tijd wordt die passage mogelijks permanent bevaarbaar, wat dus enorme tijdswinst zou opleveren.
Dat is ook uiterst belangrijk voor Rusland dat via de noordelijke routes gemakkelijker zijn energierijkdommen, olie en vloeibaar gemaakt aardgas, kan uitvoeren via routes die het bijna helemaal controleert.
Gevaren
Er zijn redenen om niet gerust te zijn in al die belangstelling voor het Noordpoolgebied. De risico’s voor het milieu zijn evident: de ontginning van die energierijkdommen, waaronder ook steenkoolmijnen, zal de opwarming nog versnellen en dus het Noordpoolijs nog sneller doen wegsmelten en de opwarming accelereren, vrezen deskundigen.
Er zijn natuurlijk de politieke spanningen die de concurrentie om het Noordpoolgebied meebrengt. De relaties tussen Moskou en het Westen zijn al een tijdje aan het bekoelen, de strijd om het Noordpoolijs maakt de sfeer nog killer.
Is er dan geen diplomatieke regeling mogelijk zoals voor Antarctica, het Zuidpoolgebeid, werd gevonden? Daar heeft een internationaal verdrag meer dan 40 jaar geleden het ganse gebied onder internationale voogdij geplaatst, er wordt streng toegezien dat dit continent niet vervuild raakt en geen voorwerp wordt van commerciële belangen. Maar de kans dat dit nu zou gebeuren voor de Noordpool is zeer klein. De energiehonger is erg groot, olie en gas zijn grote bronnen van winst en macht en noch Moskou noch de andere belanghebbenden zullen dat zomaar laten schieten.
(Uitpers, nr 89, 9de jg., september 2007)
