Leonid Koetsjma, president van Oekraïne, is vastbesloten een sterker gezag te vestigen. Sinds hij in 1994 een eerste keer werd gekozen, had hij het aan de stok met een lastig parlement, maar na zijn herverkiezing eind vorig jaar ging hij in de leer bij het Kremlin. Half april liet hij in een referendum, waarin hij de media gebruikte zoals Jeltsin en Poetin, zijn bevoegdheden sterk uitbreiden zodat hij nu presidentiële macht heeft naar Russisch model.
Twee dagen vóór het referendum kwam de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright Koetsjma volop haar steun betuigen, ondans het feit dat de Raad van Europa dat referendum had veroordeeld. Maar dat kan Albright en Washington geen zier schelen.
Nadat Oekraïne in de zomer van 1991 plotseling tot eigen verrassing onafhankelijk was geworden, hadden de westerse diplomatie in het algemeen en de Amerikaanse in het bijzonder nochtans geen belangstelling voor dat land met toen nog 52 miljoen inwoners. Dat veranderde enkele jaren later, vooral in 1994 toen Oekraïne het akkoord tekende voor de afbouw van de nucleaire arsenalen op zijn grondgebied en in 1996 toen Oekraïne zich niet aansloot bij het Russisch protest tegen de oostwaartse uitbreiding van de Nato. Integendeel, Kiev toonde zich bereid om militair met de Nato samen te werken. Tegelijk nam het meer en meer afstand van alles wat nog herinnert aan het Gos, het zogenaamde Gemenebest van onafhankelijke staten.
Nu is Oekraïne een van de Amerikaanse prioriteiten. Albright had het zelfs over Oekraïne als een van de vier landen die de Verenigde Staten momenteel erg belangrijk vinden; Oekraïne is nu na Israël en Egypte het land dat de grootste Amerikaanse hulp krijgt, terwijl het IMF en de Wereldbank ook al gul zijn geweest.
Desondanks is de economie van Oekraïne er zeer erg aan toe. De Wereldbank heeft het over twee derde van de bevolking die onder de armoededrempel zit. Die bevolking is intussen trouwens gedaald tot 48 miljoen, het geboortecijfer is sterk achteruit gegaan, het sterftecijfer gevoelig gestegen. Het heeft te maken met de enorme achteruitgang van de volksgezondheid, met de slechte en ondervoeding van een groot deel van de bevolking. Vorig jaar hernam de productie na acht jaar instorting, maar tegelijk daalde het gemiddelde reële maandloon van 45 tot 28 dollar (1.800 tot 1.120 frank). En toch blijft de inflatie rond 20 procent schommelen en ligt de reële werkloosheid op 25 procent. Gelukkig is er nog de ???schaduweconomie??? die nu al goed zou zijn voor 55 procent van het BNP.
Het land had in 1991 erg weinig troeven, de economie was eeuwenlang volledig afgestemd op Rusland en is voor zijn energie ook vooral op Rusland aangewezen. Maar dat is niet de enige verklaring voor het feit dat sinds 1991 het BNP met 65 procent is gedaald. Want zoals in Rusland hebben ook in Oekraïne figuren uit de nomenklatura van het vroegere Sovjetregime en uit de ‘schaduweconomie’ op grote schaal het land geplunderd. De rijkdommen van Oekraïne zijn niet te vergelijken met die van Rusland, maar alle verhoudingen in acht genomen is wat lucratief is binnengehaald door lieden uit die twee groepen. En zoals hun Russische collega???s hebben ze de vruchten van hun werk naar het buitenland versluisd, naar landen met een discreet bankwezen waaronder ook enkele fiscale paradijzen.
Het IMF weet bij voorbeeld al een tijdje dat er ook in Oekraïne op grote schaal gesjoemeld is met de reserves van de nationale bank. Dat leidde in maart tot een schandaal, maar het IMF en de VS verkozen dat te negeren.
Ze hadden nochtans nogal wat informatie bekomen van iemand die zelf in de regie had gezeten, Pavlo Lazarenko. De man was van 1996 tot juli 1997 premier. Lazarenko was iemand van de zogenaamde ???clan van Dnjepropetrovsk??? die al van vóór 1991 om de macht streed met de clan van het Donetsk-bekken. Die strijd leidde in 1996-1997 zelfs tot een reeks aanslagen en moorden op politici en "zakenlui".
Lazarenko werd kort daarop beschuldigd van massale fraude. Hij had een van zijn joint ventures, gevestigd op het Caribische fiscaal paradijs Antigua, niet behoorlijk laten registeren. Een energiebedrijf dat hij controleert betaalde op een omzet van 11 miljard dollar amper 12.000 dollar belasting. Bovendien bleek hij goedgespijsde geheime bankrekeningen in Zwitserland te hebben. Lazarenko trok naar Zwitserland, maar toen men hem daar aan de tand wou voelen, vluchtte hij naar de Verenigde Staten waar hij politiek asiel vroeg om zijn uitlevering aan Zwitserland tegen te gaan. Sindsdien laat hij druppelsgewijs informatie los over de corruptie van Koetsjma en zijn omgeving. Aan de Zwarte Zeekust, met Jalta, werden speciaal politieke partijen opgericht in de strijd om de controle over hotels, villa???s en ander vastgoed. Koetsjma werd vorig jaar nochtans herkozen op een programma van strijd tegen corruptie ??? maar dan niet de zijne, wel die van de vele anderen.
Lazarenko onthulde in de VS van alles over wat er met de reserves van de nationale bank gebeurde. De huidige premier, "hervormer" Viktor Joetsjenko, ontkent dat er illegale dingen gebeurden. De man die indertijd toezicht hield op die reserves, Vladimir Bondar, werd "om ethische redenen" ontslagen, maar is sindsdien benoemd tot de grote baas van een van de grootste verzekeringsmaatschappijen van het land. Intussen is premier Joetsjenko bezig aan een groot programma voor de privatisering van de energiesector!
Die is al voor een stuk in handen van de Russische haaien, zoals Viktor Tsjernomyrdin van Gazprom. Onlangs is 30 procent van de grote aluminiumfabriek Nikolajevski in handen gekomen van Anatoly Tsjoebais, de grote organisator van de roof-privatiseringen in Rusland.
Van buitenlandse investeringen komt in die context ook niet vele in huis, 3 miljard dollar in acht jaar, waarvan dan in het begin nog een groot deel voor sectoren als horeca en casino???s.
Want die sector bloeit wel, zoals ook de drugshandel en de sigarettensmokkel (onder meer via België) floreren. Een Oekraïens journalist zei twee jaar geleden schamper dat Oekraïne het Westen snel bijhaalt voor alles wat te maken heeft met misdaad. Bijna vanzelfsprekend is de greep van maffiagroepen op economie en politiek zeer groot, beruchte maffiabazen als Semion Mogilevitsj (goed gekend in ons land) helpen de verkiezingscampagnes van o.a. Koetsjma financieren.
De ‘oppositie’ bestaat vooral uit politci-managers-zakenlieden die bekomemrd zijn om hun privé-belangen. De communistische partij en andere ‘linkse’ formaties worden gedomineerd door de ???tsjinovniks???, gewezen parasitaire bureaucraten (zoals Koetsjma trouwens) die de ambitie hebben om door te stoten op de sociale ladder van het ???nieuwe??? kapitalistische Oekraïne. Hun programma bestaat vooral uit een ???patriottisch populisme???, waarin ze de eeuwige culturele waarden van het Oekraïense volk bezingen, tegelijk ook de vriendschap die dat inhoudt met het Russische volk. In hun optiek is een grote rol weggelegd voor de Orthodoxe kerk.
De weg naar België
Het kruim van de Oekraïense politieke en maffiawereld kent zijn weg in België. De topadviseurs van president Leonid Koetsjma, Mogilevitsj en Lazarenko weten ons land liggen.
Belgische speurders azen op Alexander Volkov, topadviseur van Koetsjma en vorig jaar leider van de campagne voor de herverkiezing van Koetsjma. Volkov ondersteunde die campagne ook met zijn tv-station.
Tegen de 51-jarige Volkov loopt in ons land al drie jaar een onderzoek op de verdenking dat hij via een bank in Beveren-Waas minstens 135 miljoen frank witwaste. Volkov kwam in Beveren terecht via Sergej Michajlov, een kopstuk van de Russische maffia, en via Boris Birshtein, de man die in de jaren ???80 al volop de zwarte kassen van de KGB in het Westen plaatste. Door Birshtein, volgens speurders de centrale figuur van Oost-Europese maffia-activiteiten in ons land, werd Volkov bevriend met een Beverse zakenman. Birshtein is ook actief in Oekraïne waar hij bij de verkiezingen van 1994 zeer gul was voor de campagne van Koetsjma.
Michajlov en Birshtein zijn partners van Semion Mogilevitsj, de Oekraïense peetvader die sterk ingeplant is in zowel Centraal- als West-Europa én de Verenigde Staten. Dat laatste werd de voorbije zomer zeer duidelijk toen bleek dat via zijn firma Benex voor ongeveer 15 miljard dollar verdachte kapitalen uit Rusland langs de Bank of New York werden witgewassen en versluisd. (Zie artikel Cahen).
In België loopt ook een onderzoek tegen Lazarenko. Vorig jaar lekte uit dat hij een deel van zijn fortuin in 1996 en 1997 had witgewassen door grote aankopen bij een textielbedrijf in Deerlijk die hij dan in Oekraïne verkocht.
