Je ziet ze overal rijden of beter gezegd crossen: op de rijweg, het fietspad en het trottoir: de maaltijdkoeriers van Deliveroo. Spijtig genoeg beseffen de burgers bij wie ze een pizza, hamburger of loempia moeten bezorgen niet onder welke mensonwaardige omstandigheden deze koeriers moeten werken. Voor Deliveroo zijn ze zelfstandigen, in feite zijn ze onderbetaalde en uitgebuite werknemers. Socioloog Herman Loos speelde naast zijn job als docent aan de Odisee co-hogeschool gedurende een jaar Deliveroo-koerier, om aan den lijve te ondervinden wat voor job dat zoal is. Zijn besluit: de maaltijdkoeriers zijn slaven.
Het verhaal van Herman Loos begint op een stormachtige dag. Vanwege storm Ciara wordt iedereen verzocht binnen te blijven. Dat geldt echter niet voor de koeriers van Deliveroo. Die moeten er door. Maar Deliveroo is mild: door in de storm te werken verdienen de koeriers zo maar eventjes 1,5 euro extra per geleverde bestelling. Dat soort aalmoezen maakt deel uit van het beleid van Deliveroo: een algoritme berekent welke financiële stimuli nodig zijn om het gewenste gedrag te bekomen. Herman Loos spreekt in dit verband over de Verelendungstheorie: hoe ellendiger de leefomstandigheden van de onderklasse, des te gemakkelijker is het haar voor je kar te spannen met een aalmoes.
Als maaltijdkoerier verdien je geen honderd euro per dag, toch een minimum om enigszins te kunnen leven. Uit een onderzoek van het Britse Bureau voor Onderzoeksjournalistiek blijkt dat koeriers vaker minder dan meer dan het wettelijke minimumloon verdienen. Loos besluit cynisch: ‘Ik verdien nu zo weinig dat ik van mijn bijberoep een hobby heb gemaakt.’ Maar voor Deliveroo is dat geen probleem. Het bedrijf gaat ervan uit dat wie echt geld nodig heeft ook onderbetaald zal blijven werken. Tijdens de Ciarastorm bezorgde Loos zeven bestellingen. Met de stormbonus erbij leverde dat zo’n 55 euro op. Maar dat is bruto! Belastingen en sociale bijdragen moeten daar nog af, zodat hij 28 euro overhield.
De koeriers ontvangen niet alleen een ondermaatse vergoeding, ze moeten ook een aantal onkosten dragen, zoals het kopen van de outfit (25 euro). Voor je fiets en smartphone moet je zelf zorgen. Je hebt ook best een zelflader bij. Wachttijden worden niet vergoed. Dat geldt voor het wachten op een opdracht, het wachten in het restaurant, het wachten tot de klant aan de deur verschijnt. Wachttijden niet vergoeden noemt Herman Loos een verschrikkelijk gemene streek. Stukloon maakt het wachten alleen maar pijnlijker. Voor Herman Loos is het stukloon van Deliveroo een terugkeer naar de middeleeuwen. Hij acht het de schaamte voorbij dat we in de meest welvarende landen ter wereld na honderdvijftig jaar sociale strijd onze maaltijden tegen stukloon laten leveren.
Koeriers zijn partners
Hoe moet een Deliveroo-koerier zoal werken? Om te beginnen kan hij de bestellingen niet vlug genoeg leveren. Een klant die een lauwe hap krijgt, kan je een negatieve beoordeling bezorgen. Alle communicatie gebeurt via de app. Als je inlogt tijdens een uur, moet je dat uur ook afwerken. Anders wordt het bij je afwezigheden geteld in de statistieken. Geen wonder dat meer dan driekwart van de koeriers het hooguit enkele maanden volhoudt. Vakbonden krijgen nauwelijks voet aan de grond bij de koeriers. Om bij Deliveroo te beginnen werken, moet je je gewoonweg inschrijven. Van selectieprocedures of selecties is geen sprake. Je selecteert jezelf, stapt op de fiets en kunt beginnen werken. Je ondertekent online een contract en dat is het. Niemand hoeft jou te zien, jij ziet niemand. Niemand leert je hoe je je job moet doen. Dat moet je zelf maar leren. Koeriers rekruteren en opleiden zijn alleen maar kostenposten voor het bedrijf. De koeriers zijn vaak jonge mannelijke kleurlingen met weinig scholing of ervaring die onze taal nauwelijks machtig zijn. Herman Loos heeft het over gemakkelijk werkvolk voor een bedrijf dat liefst zo weinig mogelijk weerstand van onderuit ondervindt.
Maar opgepast, Deliveroo en consoorten mag je niet zomaar een koeriersbedrijf of pakjesbedrijf noemen. Neen, het zijn platformbedrijven! Dat betekent dat Deliveroo geld verdient zonder enige verantwoordelijkheid te dragen voor het wel en wee van zijn koeriers. Maar dat woord ‘koeriers’ mag je ook niet gebruiken. Want Deliveroo heeft officieel geen enkele koerier in dienst. De mensen die voor het bedrijf werken zijn ‘partners’! De Italiaanse socioloog Antonio Casilli wijst erop dat het disruptieve element (ingaan tegen bestaande structuren) waar platforms bij investeerders zo graag mee uitpakken, minder te maken heeft met betere dienstverlening dan met het ondergraven van ons sociaal stelsel en de positie van werknemers. Menselijke productie verglijdt onder invloed van platforms steeds vaker van voltijdse banen naar onzekere reeksen van onder- of onbetaalde microtaken, uitgevoerd onder overeenkomsten die ver staan van traditionele arbeidscontracten. Arbeid is dan weinig meer dan een opeenstapeling van precaire klusjes zonder vaste structuur of inkomenszekerheid en met weinig hoop op beterschap.
Werknemer of zelfstandige?
In tal van landen zijn rechtszaken aangespannen om koeriers van ‘platforms’ als werknemers te doen erkennen. Die platforms zoals Deliveroo willen daar niet van weten. Voor hen zijn hun koeriers zelfstandigen. Die zogenaamd zelfstandigen verdienen bij Deliveroo een variabele verloning per geleverde maaltijd die afhankelijk is van de afstand die de koerier moet afleggen. Daar kunnen bonussen bovenop komen op bepaalde momenten in de week of wanneer de koerier lange reeksen van bestellingen afwerkt zonder een bestelling te weigeren. Bij Deliveroo weet je nooit op voorhand hoeveel je zult verdienen. Dat zal je wel merken als je om de twee weken een factuur in je mailbox krijgt. Dat bewijst volgens de auteur dat koeriers geen zelfstandigen zijn, want je kan je werk niet zelfstandig uitvoeren als je geen informatie hebt over verloningssystemen en geen invloed hebt op het werk dat je wordt aangeboden.
De zelfstandigheid waarover Deliveroo het heeft is in feite een schijnzelfstandigheid. Daar is sprake van als een arbeidsrelatie wordt verkocht als een partnerschap met de bedoeling om bepaalde wettelijke verantwoordelijkheden te ontlopen, zoals het betalen van patronale bijdragen, een ziekte- en vakantieregeling en het dekken van risico’s die aan de uitoefening van de job zijn verbonden. Deliveroo stelt dat koeriers zelfstandigen zijn omdat ze kunnen werken wanneer ze willen. Dat klopt niet omdat koeriers alleen kunnen werken als ze een opdracht toegewezen krijgen. Koeriers zijn evenmin zelfstandigen omdat ze niet kunnen onderhandelen over hun verloning.
Deliveroo probeert die vaststellingen door juridische spitstechnologie te ontkrachten. Zo beweert het bedrijf dat koeriers geen werknemers zijn omdat ze als ‘zelfstandige’ iemand in hun plaats mogen laten werken. Dat leidt ertoe dat logins worden verhuurd aan mensen zonder papieren of minderjarigen die officieel uitgesloten zijn van de arbeidsmarkt. Voor Deliveroo zijn koeriers ook zelfstandigen omdat ze zonder gevolg opdrachten mogen weigeren. Herman Loos merkt hierbij op dat het bedrijf op die manier de indruk wekt dat mensen vrij kunnen kiezen om zelfs voor een habbekrats te werken. Als Deliveroo blijft vasthouden aan het zelfstandigenstatuut is dat volgens Loos een gevolg van het neoliberale denken: het vermijden van collectieve structuren die een zuivere marktlogica verhinderen. De markt moet maar uitmaken wat geoorloofd is of niet. Omdat het bij slecht weer of tijdens feestdagen moeilijker is om koeriers te vinden, zijn er financiële stimuli die ervoor moeten zorgen dat de bestellingen toch worden geleverd. Als het algoritme beslist dat die stimuli te hoog of overbodig zijn, verdwijnen ze.
In België sleept de rechtszaak over het statuut van de koeriers al vier jaar aan. Herman Loos schrijft dat hij al na twee maanden deeltijds fietsen zeer goed wist of koeriers werknemers of zelfstandigen zijn. Voor Loos moet de rechtbank de vraag beantwoorden of platformbedrijven zoals Deliveroo hun winsten mogen maximaliseren door te besparen op arbeidskosten, met andere woorden door te besparen op kap van de sociale bescherming van hun werkers. Over winsten gesproken: na zovele jaren maakt Deliveroo nog steeds geen winst, hoe slecht het zijn koeriers ook behandelt. Ook Uber maakt verlies. Airbnb maakt sinds zijn oprichting verlies en heeft enkele miljarden schulden. Ondanks de opgestapelde verliezen raakt Deliveroo altijd aan nieuw geld. Zo investeerde Jeff Bezos van Amazon 575 miljoen dollar in Deliveroo, waardoor hij 16 procent van de aandelen van het bedrijf in handen kreeg. Zonder het te beseffen zijn de koeriers van Deliveroo nu ‘partners’ geworden in dienst van Amazon. De uitspraak van de Belgische rechtbank over het statuut van de koeriers wordt op 8 december 2021 verwacht.
Piet Lambrechts
