Een uitweg uit de klimaat-impasse (1)
Ronnie De Fossé is een bezorgde wetenschapper die al jaren zoekt naar antwoorden op de vele vragen rond de klimaatproblematiek. Zoals hij het zelf stelt: Een zoektocht “waarin de etappes van een klimaatzoektocht van een ongeruste burger worden geschetst, naar een klimaatontknoping, die welgevallig moge zijn aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen.”
De studies
De klimaatopwarming is een kennisgebied op zich geworden, met vele even belangrijke onderverdelingen.
Het exactwetenschappelijk domein. Dit van de klimatologen, glaciologen, paleoklimatologen, klimaatmodel informatici en vele andere specialismen. Meestal nieuwe disciplines ontstaan in de tweede helft van vorige eeuw. Ieder teruggaand op de fundamentele wetenschappen waaronder fysica (gaswetten, stromingsleer, thermodynamica, … ), biologie (plantkunde, scheikunde, genetica, … ), geologie, archeologie …
De studie van het klimaat is ondertussen een groot studiebureau geworden steunend op quasi de totaliteit van de door de mens opgebouwde natuurkennis. Bijeengehouden door de informatica: de wereld van de ongezien krachtige rekencapaciteit van computers in staat miljarden aan (meet)gegevens te doorploegen, onder handbereik van elke wetenschapper.
De wetenschapsfilosofie. Het maken van klimaatmodellen is voor de wetenschapsbeoefening een nieuw fenomeen en heeft zo zijn gevolgen. Het gaat over de filosofisch vraag van de wetenschappelijkemethode, het jachtgebied van Thomas Kuhn en de onlangs overleden Bruno Latour. In de moderne klimatologie klampt men zich als het ware vast aan het maken van voorspellende modellen: welke effecten gaat de (voortdurende) klimaatopwarming met zich meebrengen? Hebben we nog enig (economisch) respijt? Het heeft iets aandoenlijk, want men probeert de parameters zo te kiezen dat de resultaten niet al te catastrofaal uitvallen. Het sparen van de klimaatgeit en de economiekool. De strategie van het IPCC in een notendop.
De politiekeklimaatgeschiedenis. Het feit dat de klimaatopwarming inherent deel uitmaakt van het liberaal industrieel tijdperk, plaatst de klimaatopwarming midden in de geschiedenis. Ze is met handen en voeten gebonden aan het ‘vrij’ ondernemerschap, aan de economie, aan de technologische omwentelingen … kortom aan het kapitalisme en haar geschiedenis.
Voorgeschiedenis
De evolutie van het klimaat heeft zoals elke geschiedenis, een voorgeschiedenis. Net zomin men het kapitalisme kan begrijpen zonder haar historische ontwikkeling vanuit de eerste vormen van arbeidsdelingen, zo ook kan men de klimaatopwarming niet plaatsen zonder de planetaire afkoeling van de atmosfeer die in de laatste miljoenen jaren uitliep op de (inter)glaciale periodes.
Het Antropoceen. Sinds de neolithische omwenteling van de Homo sapiens (tijdens het Holoceen), heeft de mens zijn omgeving en daardoor het klimaat beïnvloedt. Maar omgekeerd bestaat de mens in de eerste plaats dankzij een wel gedetermineerd klimaat. De moderne mens, door zijn invloed op zijn omgeving, doet de geologie een onverwachte richting uitgaan, die van het Antropoceen.
De antropologische geschiedenis. Het Antropoceen, met zijn talrijke natuurcatastrofes, waarvan de klimaatopwarming er slechts één is, zou wel eens het laatste tijdvak kunnen zijn dat de mens gekend zal hebben. Hoe het toch komt dat de mensheid zich het Antropoceen op de hals heeft gehaald, is de vraag naar de cultureel evolutionaire geschiedenis van de Homo sapiens.
Gezondheidsprobleem
De klimaatopwarming is een gezondheidsprobleem, daar komt het op neer. Het is eenvoudigweg door onze lichamelijke constitutie onmogelijk ons aan te passen aan temperaturen van meer dan pakweg 32°C. De mens is immers een warmbloedig dier van 36°C, uitgerust met een afkoelingssysteem, dat zijn natuurkundige grenzen heeft. De regeling van het klimaat zou een bevoegdheid kunnen zijn voor de Wereldgezondheidsorganisatie. Waar menselijke gezondheid en klimaatgezondheid samenvallen.
De klimaatethiek. Uiteindelijk is de klimaatopwarming een ethisch probleem. De ethische vragen die een mensheid de naam waardig nooit hoort voorbij te gaan. Zoals, wat heeft de mensheid er voor over om het klimaat te herstellen? Of, wat de mensheid (slechts) doet, is dat voldoende om het risico op een algehele neergang te voorkomen? De nood die zich opdringt om het klimaat ‘te beschermen’ en daarbij de mens zelf, volgt uit ethische stellingen, uit keuzes die wel of niet worden maken. Men komt al snel uit bij Kantiaanse categorische imperatieven, maar dan toegepast op de relatie mens versus aardse omgeving.
De politieke klimatologie.
Om de klimaatopwarming te stoppen – volgens ons de enige uitweg – is er een politiek verlichte beslissing nodig … probleem voor de politieke klimatologie. Bij gebrek aan de noodzakelijk politieke wil, belanden we in een patstelling. De klimaatopwarming, die lijkt op een eindspel uit de schaakwereld, met een dreigend pat waarbij niemand gewonnen heeft, noch de mens, noch de comsos.
De filosofie van het Neoholoceen. Gelukkig is er nog een hele filosofie van het Neoholoceen te bedenken, want als de mensheid wil, kan er leven zijn na het Antropoceen.
Tenslotte, moge een kosmologischbenadering inzicht brengen. We denken aan de vraag of het relevant is te weten of de Homo sapiens op de planeet Aarde, bij het planeetstelsel de Zon, in deze uithoek van het Heelal, de enige is met de capaciteit van bewustzijn en rationeel-emotioneel denken. Is deze Homo sapiens de enige getuige van het wonder van de natuur, genaamd comsos?
Het antwoord op die vraag is niet zonder belang omdat de klimaatopwarming ons confronteert met de mogelijkheid dat deze Homo sapiens hieraan eigenhandig een eind schijnt te maken. Ruimte voor filosofisch kosmologische bespiegelingen, die misschien nog het best te bevatten zijn in een mythologisch kleed.
Dus, nog een klimaatmythologie. Naast dit alles ontdekten we namelijk, geheel toevallig een mythologie, Apologie van Natura, van onbekende oorsprong. In de context van de klimaatopwarming met haar existentiële draagwijdte, bleek ze van een verrassend universele betekenis te zijn. Een instructieve klimaatmythologie avant la lettre.
Deze lang inleiding, alleen maar om te zeggen dat de klimaatopwarming geen alledaags probleem is. Het raakt de grondvesten van onze beschaving en van ons menszijn, het dwingt ons na te denken over vragen waarvan we nooit dachten dat ze gesteld zouden worden. Omdat vandaag een definitief laatste hoofdstuk aan de antropologie tot de mogelijkheden behoort.
