INTERNATIONALE POLITIEK

Kirgizstan ligt op de kaart

Ver van alle camera’s, dus niet echt opgemerkt en snel vergeten. Maar de slachtpartijen van juni in het zuiden van Kirgizstan waren van een zelden geziene georganiseerde wreedheid. Goed bewapende benden Kirgizische jongeren begeleid door tanks, vielen tegelijk verscheidene dorpen en wijken aan waar vooral Oezbeken wonen. Er werd in het wilde weg geschoten om zoveel mogelijk mensen neer te maaien. Ongeveer 2.000 doden, evenveel of meer gewonden, duizenden woningen en winkels uitgebrand, honderdduizenden mensen op de vlucht. Met de vrees dat er nog erger kan komen.

“Waar ligt in godsnaam Bisjkek? Wat is dat, Oezbekistan, Kirgizstan enzovoort? We moeten weer aardrijkskunde gaan leren”. Die klacht kwam in 1991 van Belgische diplomaten die me vroegen om uitleg. De wereld zat tot dan eenvoudig in elkaar, wij en het Sovjetblok. Wie ging er zich buigen over al die exotische republiekjes in Centraal-Azië? Nochtans waren er twee jaar eerder al zware etnische botsingen geweest in Osj en omgeving, dezelfde regio waar de jongste weken georganiseerde benden jacht maken op Oezbeken, een ware pogrom waarbij wellicht duizenden doden zijn gevallen.

Fergana

Osj ligt aan de rand van de vallei van Fergana, een dichtbevolkt gebied dat voor het grootste deel in Oezbekistan ligt. Onder Stalin werden de grenzen tussen de deelrepublieken van de Sovjet-Unie niet altijd getrokken volgens de etnische samenstelling van de bevolking. Kirgizië was verre van een duidelijk afgebakende regio. Alleen in de gebieden aan de voet van het hooggebergte was er een uitgesproken overwicht van Kirgiezen, een van de Turkse (of verturkste) volkeren van Centraal-Azië. Onder meer om de republiek in de jaren 1920 ook te voorzien van stedelijke centra, werden het overwegend Oezbeekse Osj, een oude stad in de Ferganavallei, en de oasis van Bisjkek (herdoopt in Froenze, tot 1990) erbij gevoegd.

Daardoor kreeg de Sovjetrepubliek Kirgizië een belangrijk Oezbeekse volksdeel, geconcentreerd in de vallei van Fergana. Die vallei staat van oudsher bekend als vruchtbaar en als een regio van rijke fruitoogsten. Maar in de Sovjetperiode gingen de aandacht en de fondsen voor Centraal-Azië vooral naar katoenoogsten. Katoen was een obsessie en een rijke bron van inkomsten voor de bureaucraten, vooral in Oezbekistan en hun medeplichtigen in Moskou.

De regio Osj was bij de implosie van het Sovjetsysteem in erbarmelijke toestand. Volgens vakbondsgegeven leefde 80% van de bevolking met een inkomen dat onder de armoededrempel lag. Met volksgezondheid (bijv. hoge kindersterfte), onderwijs en woongelegenheid was het zere erg gesteld. De regio Osj was een van de armste van de Sovjet-Unie waar het gros van de jongeren nauwelijks of geen werk had.

De sterke bevolkingsdruk en de verwaarloosde economie leidden twintig jaar geleden tot talrijke conflicten over grond. Er was een schromelijk tekort aan woningen, waardoor er tegenstrijdige eisen kwamen voor bouwgronden. In 1990 kwam het in Osj en omgeving tot bloedige botsingen tussen Kirgizische en Oezbeekse groepen – het kwam tot massale brandstichtingen verkrachtingen en moordpartijen, met wurging als geliefkoosde methode. Er vielen rond 300 doden. Een groep Oezbeken had in 1989 de beweging Adalat opgericht doe opkwam voor autonomie van de regio, sommigen wilden zelfs afscheiding van Kirgizstan. Kirgiezen hadden een eigen Democratisch Volksfront opgericht dat zich afzette tegen de “rijke Oezbeken” die zeer actief waren in de handel en die beter werden van de “vrije markt” die er na de implosie van de Sovjet-Unie kwam.

Niet alleen de Unie implodeerde, ook wat er nog restte van collectieve voorzieningen. De kloof tussen arm en rijk werd in een ommezien immens groter; vooral de apparatsjiks uit de Sovjettijd ontpopten zich tot roofdieren die met de rijkdommen van de republieken een zakenrijk uitbouwden.

Oude wijn

Het was oude wijn in nieuwe zakken. Want er was volkomen continuïteit van personeel. Zoals in de meeste gewezen Sovjetrepublieken werden gehaaide Sovjetapparatsjiks ineens nationalistische leiders. Dat was zo in alle nieuwe staten van Centraal-Azië, Kirgizstan inbegrepen. Askar Akajev kreeg alle lof voor zijn democratische ingesteldheid. Kirgizstan werd al wel eens het “Zwitserland van Centraal-Azië” genoemd. Met het uit de Sovjettijd geërfde apparaat bouwde hij een “geleide democratie” uit. Wie, zoals in 2002, te luid protesteerde, kreeg wel het repressieapparaat op zijn dak. Er vielen enkele doden, opposanten werden opgesloten.

Na de beschuldigingen van verkiezingsfraude in 2005 kwam er, naar het voorbeeld van Oekraïne en Georgië, een “tulpenrevolutie“. Koermanbek Bakijev werd president, met het aureool dat hij de corruptie zou aanpakken en democratisch zou besturen. Maar Bakijev was in hetzelfde bedje als Akajev ziek. Zijn beleid bestond er vooral in de eigen omgeving te laten verrijken. Bakijev verzorgde dan weer zijn clan – met basis in de regio Osj, terwijl de corruptie er zeker niet minder op werd. Veel Kirgiezen oordeelden dat ze van de regen in de drop waren terechtgekomen.

Bakijev propageerde bovendien het idee van de suprematie van het Kirgizische volk over de andere volkeren. Hij versterkte daarmee de spanningen tussen Kirgiezen en Oezbeken – 40 % van de bevolking in de regio Osj, machtsbasis van Bakijev. De Oezbeken zijn in de ogen van veel Kirgiezen “de rijken” van Centraal-Azië en daarmee makkelijke mikpunten van een pogrom, zoals er een plaats had.

Alweer stonden politici-zakenlui klaar om het roer over te nemen van Bakijev. Voor lui als de afgezette president staat veel op het spel; hij heeft in de vijf jaar van zijn bewind zijn fortuin flink aangedikt en kan rekenen op maffieuze netwerken om de regio te destabiliseren. Die lieden verdedigen zich met de wapens die ze hebben, in dit geval de etnische spanningen in de regio Osj en de massa’s wapens waarover ze beschikken.

Drugs en basissen

In die regio werken inderdaad talrijke machthebbers en politie nauw samen met heuse maffiagroepen. Kirgizstan, vooral de regio Osj, is een belangrijk doorvoergebied voor de opiumproducten uit Afghanistan. Volgens Amerikaanse onderzoekers heeft de clan Bakijev nauwe banden met de “grote heroïneweg”. De drugsmaffia’s hebben alle belang bij een zwak centraal gezag over de regio Osj. De VS hebben daar eveneens belang bij.

Want die drugtraffiek stoort Washington niet, tenslotte leggen ze de opiumbazen in Afghanistan niets in de weg. Washington kon zowel met Akajev als Bakijev leven, beide stonden de Amerikanen toe een belangrijke luchtmachtbasis te installeren voor transporten van en naar Afghanistan, alhowel Bakijev de Amerikanen chanteerde en nog meer huurgeld wou. Rusland en China hadden in 2001 wel met die Amerikaanse basis ingestemd, maar blij waren ze er niet mee.

Het valt op dat de nieuwe machthebbers in Bisjkek erg veel belang hechten aan goede banden met Moskou. Tenslotte zijn de geldtransfers van de één miljoen Kirgiezen die in Rusland werken, de belangrijkste bron van deviezeninkomsten, samen met het huurgeld voor de basis. Kirgizstan is tevens een volwaardig lid van het samenwerkingsverbond tussen Rusland, China en vier staten van Centraal-Azië (de zogenaamde Shanghai Groep). Krachtens dat verbond kan het nieuwe bewind in Bisjkek een beroep doen op steun van zijn bondgenoten.

Voor de bevolking zelf – Kirgiezen, Oezbeken, Russen, Tadzjieken en andere – maakt het allemaal weinig verschil uit. Sinds de onafhankelijkheid hebben ze alleen maar een aflossing van eliteclans gehad die allemaal het kapitalisme omarmen om er vooral zelf beter van te worden. De vrije markt heeft het overgrote deel van de bevolking veroordeeld tot armoede of emigratie naar Rusland. Waar sommige van hen intussen slachtoffer zijn geworden van racistische moorden die onbestraft blijven.

(Uitpers nr. 122, 11de jg., juli-augustus 2010)

Relevant

Pakistan: geen aandacht voor wie werkt

Op 8 februari 2024 zijn er verkiezingen in Pakistan, maar bij de arbeiders valt er voorlopig niet veel enthousiasme te bespeuren. Dit heeft deels te maken met de onzekerheid…

China weegt voorzichtig de kansen af in het Afghanistan van de Taliban

Twee decennia geleden werd het Taliban-regime in Afghanistan omvergeworpen. De Taliban zijn sinds augustus terug aan de macht in Kaboel. De Verenigde Staten en hun NAVO-partners zijn afgedropen en…

Uit Afghanistan (en Irak) vertrekken om er te blijven

Afghanistan is het zoveelste ‘gewapend conflict’ dat de Verenigde Staten in een ontwikkelingsland voerden en uiteindelijk verloren hebben. Na het fiasco in Vietnam en nadat ze konden toezien op…

Laatste bijdrages

Israël en de Grote Ontmanteling.  

Pas heeft Israël in zijn parlement de UNRWA verboden, een eerste stap misschien om de hele Verenigde Naties te verbieden.    UNRWA is de United Nations Relief and Works Agency…

De miljardairs en hun keuze van een president

UBS, de gigantische Zwitserse private bank, houdt al tien jaar lang bij welke nieuwkomers de klasse van miljardairs vervoegen. De laatste jaarlijkse UBS-telling van ’s werelds nieuwe miljardairs, die…

Europa’s moeilijke keuze

In 2005 verscheen een merkwaardig maar zeer lezenswaardig boek met een jarenlange emailconversatie tussen enerzijds Ernesto Tenenbaum, Argentijns econoom en journalist en anderzijds Claudio Loser, verantwoordelijke bij het IMF…

Scheepsherstellers waren ook verzetslieden

You May Also Like

×