VAKS
L’histoire se répète. Aan deze uitspraak moest ik denken terwijl ik luisterde naar de online uiteenzetting van Marc Alexander over een sociaal rechtvaardige en klimaatpositieve energietransitie met als concrete betrachting om tot een Doel 5 te komen. Voor vele huidige grootouders voor het klimaat waartoe ikzelf behoor is hun maatschappelijk engagement begonnen in de jaren zeventig en tachtig van vorige eeuw. Zij kennen zeker de sticker met het zonnetje “Atoomenergie? Nee bedankt”. Jarenlang sierde dit symbool pennenzakken, agenda’s en fietsen. De sticker is intussen een curiosum geworden, maar de problematiek rond kernenergie staat weer volop in de belangstelling. Even het geheugen opgefrist.
In het Vlaamse protest tegen kernenergie was de centrale actor ongetwijfeld VAKS, de Verenigde Aktiegroepen voor Kernstop, een in 1974 opgerichte koepel voor alle lokale en regionale antinucleaire actiegroepen. VAKS groeide al snel uit tot de spreekbuis van de hele antikernenergiebeweging naar de overheid en de publieke opinie toe. In 1979, na het ongeval in de centrale van Three Mile Island in Harrisburg (VS), organiseerde VAKS de anti-atoommanifestatie ‘Doel-bewust Stoppen’. Op 2 juni van dat jaar liepen er 20 000 manifestanten over de dijken in Doel. Datzelfde weekend waren er in heel Europa antinucleaire activiteiten. Naast veel debatten en studiedagen organiseerde VAKS ook om de paar jaar grote manifestaties. In 1980 waren er 10 000 deelnemers op de manifestatie ‘Kempense klei, atoomvrij’ in Mol. In 1982 was er in Brugge een kleinere betoging tegen het dumpen van kernafval in zee. Over nu naar de huidige toestand.
Uitstappen of niet?
Na de stemming in de Senaat op 16 januari 2003 was de uitstap uit kernenergie een politiek feit. Dat was toen het resultaat van 25 jaar antikernenergiecampagnes. België telt 7 kerncentrales (Doel 1, 2, 3 en 4, en Tihange 1, 2 en 3) die samen ongeveer de helft van onze elektriciteitsproductie vertegenwoordigen. Het doel was om alle kerncentrales tegen 2025 te desactiveren, en meer specifiek Doel 1 en Doel 2 al in 2015. Dat laatste is dus niet gebeurd. Om de bevoorradingszekerheid te allen tijde te garanderen, werd echter door de wijziging van 28 juni 2015 aan de wet van 31 januari 2003 beslist de desactivatie van de kerncentrales Doel 1 en Doel 2 met 10 jaar uit te stellen: tot in 2025 dus. Bij een arrest van 5 maart 2020 heeft het Grondwettelijk Hof geoordeeld dat deze beslissing, alsook de nodige werken voor de goede werking van Doel 1 en 2 tijdens de 10 bijkomende jaren, onderworpen zijn aan de opmaak van een milieueffectbeoordeling vergezeld van een publieke raadpleging die nu tussen 15 april tot 15 juni 2021 wordt afgenomen. Indien de bevoorrading van stroom het vereist blijven twee kerncentrales open. Energieminister Tinne Van der Straeten is ervan overtuigd dat het licht aan kan blijven en de kerncentrales dicht kunnen. Volgens ecomodernisten zijn er oplossingen voor het afval en zijn kerncentrales gunstig voor het klimaat, omdat ze tijdens hun werking geen CO2 uitstoten. Voor Vlaams Belang en N-VA is die kernuitstap veel te voorbarig. Op de website van N-VA staat dat die er pas in 2065 zou moeten komen…
Werkgroep Arbeid en milieu
Marc Alexander is niet alleen woordvoerder van de 11 septemberbeweging (remember Fukushima 2011) en coördinator van het boek ‘Investeer in Doel 5’, maar is ook al dertig jaar vakbondsafgevaardigde in de zinkfabriek van Nyrstar in Balen. Bovendien is hij actief in de Kempen voor de Grootouders voor het klimaat. Dat geeft hem een duidelijk roodgroen profiel en daarmee plaatst hij zich in een historische lijn die ongeveer vijftig jaar geleden wortel schoot in onze contreien. Vandaar ook mijn l’histoire se répète (plus ou moins).
Ik verklaar me nader: op 15 november 1982 werd in Elcker-Ik Gent de werkgroep Arbeid en Milieu opgericht. Aanwezig waren onder meer de expert Gilbert Eggermont – nu ambassadeur van de Grootouders voor het klimaat. Ook Guido Steenkiste (VAKS), Eddy Cautaers (Greenpeace), Toon Colpaerts (studiedienst ABVV) en Mil Kooyman (vormingsdienst ABVV) waren erbij. (1) De ambitie? Een koppeling maken tussen de wereld van de arbeid en het milieu. Volgens de groep moest de milieubeweging meer aandacht krijgen voor de doelstellingen van de vakbeweging, die toch de rechtstreekse belangenvertegenwoordiger van de mensen is, en dat ook de vakbonden meer contact zouden krijgen met de nieuwe sociale bewegingen. Onderlinge contacten en samenwerking kunnen de vakbeweging immers aanzetten om meer ecologisch te denken en kunnen de ecologisten dwingen om rekening te houden met de bestaande machtsverhoudingen en sociale eisen.
Marc Alexander en de 11 maartbeweging – ontstaan in 2015 – hebben die boodschap opgepakt en hebben in hun boek en via hun acties niet alleen ‘Kernernergie? Nee, bedankt’ gezegd maar zijn ook een alternatief gaan ontwikkelen waarin ecologische in combinatie met sociale doelstellingen ontwikkeld worden. (2)
Klimaatpositieve energietransitie
In die zin wijkt het boek ‘Investeer in Doel 5’ af van de slogan ‘Kernenergie? Nee, bedankt!’ Het boek is niet alleen een felle en onderbouwde kritiek op de gevaren die aan kerncentrales verbonden zijn, nu en in de toekomst, maar het biedt in de eerste plaats een goed doordacht voorstel om in Doel te komen tot een sociaal rechtvaardige en klimaatpositieve energietransitie.
Kernenergie wordt door de kernlobby en door sommige ecomodernisten voorgesteld als een deel van de klimaatoplossing. Tegen die newspeak verzetten de 11 maartbeweging en Marc Alexander zich met klem. Vandaar dit boek. Marc Alexander lijst de bezwaren tegen kerncentrales keurig op met Doel voor ogen: duur, ligging, onveilig, niet afbreekbaar, onbetrouwbaar, verouderd, grondstofafhankelijk en oorlogsgevaarlijk… Die argumenten werden al vaker – en terecht – naar voren geschoven, maar Marc Alexander gaat nog een stapje verder. Hij beperkt zich als klimaatactivist niet tot ‘Kernenergie? Nee, bedankt’ maar probeert het verzet ertegen ook een positieve wending te geven. Zijn uitgangspunt is niet wat er op de Klimaatconferentie van Parijs werd afgesproken als doelstelling, met name de opwarming van de temperatuur op aarde beperken tot 2 graden Celsius, maar liever nog tot 1,5 graad. Om klimaatneutraal te worden moet de CO²-uitstoot drastisch verminderen. Dat is niet voldoende, stelt Alexander, die zich aansluit bij de conclusie uit het IPCC – syntheserapport (Intergovernmental Panel on Climate Change) uit het najaar van 2013 waarin gesteld wordt dat het niet voldoende is klimaatneutraal te worden, maar dat er een beleid nodig is om klimaatpositief te worden. Dat betekent zeer snel tot een bijna nuluitstoot van broeikasgassen komen en tegelijk erna massa’s broeikasgassen (netto) vastleggen. Anders gezegd: de klimaatopwarming niet enkel stoppen, maar ze ook weer omdraaien. Dat kan kernenergie niet en in die zin, zo schrijft hij, is kernenergie geen hulp voor klimaatbeleid, maar zelfs een grote hindernis ervoor, want ze belemmert de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen. Dat is de kern van het ambitieuze plan van de 11 maartbeweging met ‘Investeer in Doel 5’.
Samen met de vakbonden
Moeten de centrales in Doel daarvoor sluiten? Neen, schrijft Marc Alexander. Ze kunnen nog een belangrijke rol spelen voor de huidige elektriciteitscentrales (momenteel nog kerncentrales) met het oog op een toekomstige klimaatpositieve energievoorziening. Moeten de kerncentrales uiteindelijk sluiten? Moet dus het nucleaire productiegedeelte stilgelegd worden? Ja. Maar niet zonder een industrieel en sociaal plan voor doel, dat deze site op een sociaal rechtvaardige en duurzame manier dient om te bouwen… met inspraak van werknemers, hun vakbonden en het bredere middenveld. Hoe dat nieuwe Doel 5 er moet uitzien wordt breeduit en helder uit de doeken gedaan, maar Marx Alexander als vakbondsman beperkt zich in zijn boek niet tot een beschrijving van een goed doordacht plan voor de technologische en industriële transitie van de Doel-site, maar gaat ook uitvoerig in op de sociale gevolgen van een dergelijke grootscheepse reconversie. Zeer boeiend is zijn verwijzing naar het voorbeeld van de kerncentrale van Diablo Canyon in de VS waar management, vakbonden milieuorganisaties een akkoord sloten voor een omschakeling van de kerncentrale naar hernieuwbare activiteiten. Een gemakkelijke operatie is dat zeker niet geworden, maar wel een zeer belangrijke omdat ze aantoont dat ecologische en sociale uitgangspunten elkaar niet moeten bijten. ‘De wereld kan niet verder blijven draaien op fossiele energie en kernenergie. Dat is een boodschap die hard aankomt voor de betrokken werknemers. Anderzijds garandeert een herbestemming van de site met behulp van een volwaardig toekomstgericht industrieel plan meer werkzekerheid dan voortsukkelen met een gevaarlijke, dure en verouderde technologie.’ (p. 42) Dat schrijft Marc Alexander en daarmee geeft hij aan dat ‘Kernenergie? Nee, bedankt’ met ‘Investeer in Doel 5’ een slogan is die nu tot een alternatief bis-verhaal kan worden omgebogen.
(1)Walter Lotens (m.m.v. Stefaan Vermeulen), Elcker-Ik, 45 jaar sociale actie, Pelckmans, Kalmthout, 2015
(2)Marc Alexander (red.) Investeer in Doel, Naar een sociaal rechtvaardige en klimaatpositieve energietransitie, 11 maart beweging en Mammoet, imprint vanuit EPO, Berchem, 2021