Wat in Kazachstan begon als een protest tegen de hoge prijzen voor LPG, is uitgegroeid tot een uitbarsting tegen het bewind van ex-president Nazarbajev. Ex, maar sinds het land 31 jaar geleden bij de implosie van de Sovjet-Unie onafhankelijk werd, onafgebroken nummer één. Wat zondag begon als een protest dat aan de Franse ‘gilets jaunes’ deed denken, werd al snel een massale volksbeweging tegen het regime Nazarbajev, voornaam Nursultan, naar wie de nieuwe hoofdstad werd genoemd. De politie meldde donderdag al tientallen doden onder de betogers en minstens 12 onder de politie. Moskou zou alvast para’s hebben gestuurd om de opstand, want dat is het, te bedwingen. Voor Rusland is Kazachstan een zeer belangrijke bondgenoot. Volgens president Tokajev wordt die opstand geleid door in het buitenland opgeleide terroristen.
Rijk en veel arm
Nazarbajev is nog een overblijfsel van de Sovjettijd, want hij was bij de implosie van de Sovjet-Uniue leider van de Communistische Partij van Kazachstan. Zoals het gros van zijn collega’s, had hij geen enkele moeite met de overgang, hij werd met gemak Kazaks nationalist die de invloed van de talrijke Russen inperkte. De bureaucraten van het oude regime werden de nieuwe superrijken van het nieuwe regime. In geval van Kazachstan werd het nieuwe zelfs nog wat autoritairder dan het oude.
Maar het onafhankelijke Kazachstan boerde economisch goed, vooral dankzij de grote voorraden energie in de ondergrond en in het Kazachstaanse deel van de Kaspische Zee. Kazachstan heeft de elfde grootste voorraden aan olie en aardgas van de wereld.
Niet dat iedereen van de 19 miljoen Kazachstanen zo goed vaarde bij die sterke groei. Tien jaar geleden waren er hevige arbeidersprotesten in de oliegebieden in het westen, waar ook nu de eerste betogingen plaats hadden. In de stad Zhanaozen vielen in 2011 minstens 14 doden, want “de vader van de natie”, Nazarbajevs officiële titel, maakte met harde hand duidelijk dat hij niet wou laten raken aan dit systeem van schreeuwende ongelijkheid.
“De oude buiten”
Het is dus allicht niet toevallig dat het protest tegen de hoge prijs van LPG in het weekend alweer in Zhanaozen begon, vanwaar het oversloeg naar de stad Aktau, aan de Kaspische Zee. President Tokajev had dinsdag de prijs van de brandstof voor deze regio gehalveerd, maar daar ging het niet langer om. Het is overduidelijk dat vandaag de woede niet alleen over brandstofprijzen gaat. De centrale slogan is nu “de oude moet weg”, wat betekent: Nazarbajev (en zijn kliek) buiten. Trouens, aan de hogere gasprijzen hangt de geur van deze familie, zowel die van de familievader als van zijn miljardairsdochters en zijn schoonzoon Timoer Koelibajev die in bijna alle sectoren van de economie monopolies heeft gevestigd.
De LPG-prijs is slechts de lont geweest voor een massaal spontaan protest. Ant weel georganiseerde oppositie is er in het land niet, Kazachstan kent geen sterke politieke oppositie. Wel roept de partij “Democratische Keuze” af en toe op tot acties. Zoals vorige maand voor een protestdemonstratie op 16 december voor de vrijlating van politieke gevangenen. Die partij, gesticht en geleid door een gevluchte bankier en ex-minister, Moechtar Ablyazov, als de “Straatpartij” werden in 2018 als ‘extremistische organisaties” illegaal verklaard.
In 2011 eisten de stakende arbeiders eigen vakbonden los van het bewind, maar die zijn er ook niet. Er zijn buiten groepen voor mensenrechten nauwelijks burgerbewegingen, en toch bestormen duizenden betogers officiële gebouwen en de luchthaven van Almaty, de vroegere hoofdstad en belangrijkste centrum van het land. Tientallen betogers zijn gedood, honderden gewond en aangehouden. Honderden politieagenten zijn gewond, verscheidene gedood. Internet en telefoonverkeer zijn zogoed als uitgeschakeld. Zelfs trouw- en geboortefeesten zijn verbonden uit schrik dat elke samenkomst uitloopt op straatprotest.
Moskou
Nochtans heeft president Kassym-Jomart Tokajev, die Nazarbajev bijna drie jaar geleden opvolgde, massaal gemobiliseerd tegen deze protesten, hij heeft nu een beroep gedaan op Moskou om te komen helpen,. Voor Rusland is Kazachstan om diverse redenen erg belangrijk, het is zowat de trouwste bondgenoot onder de vroegere Sovjetrepublieken. Ook Peking heeft sterke banden met Kazachstan dat onder meer een belangrijke plek inneemt in de zogenaamde “nieuwe zijderoute”.
Dat Tokajev zijn regering ontsloeg, heeft de gemoederen alleszins niet bedaard. Men roept niet alleen meer om goedkopere brandstof, men ropet dat “de oude” weg moet, Nazarbajev, symbool van de uitbuiting van de voorbije 31 jaar.
zie ook:
