"Rijk zijn is geen schande", verkondigde Deng Xiaoping 25 jaar geleden. "De kleur van een kat heeft geen belang, als ze maar muizen vangt", was een andere van zijn gevleugelde uitdrukkingen waarvoor hij eind 1978 een meerderheid haalde binnen de leiding van de Chinese Communistische Partij (CP). Een kwarteeuw later heeft China zijn dollarmiljardairs en binnenkort ook een wijziging van de grondwet om het privé-bezit, vooral dat van productiemiddelen, te beschermen.
Het voorgestelde amendement op de grondwet, dat formeel in de lente door het parlement wordt bekrachtigd, brengt gewoon die grondwet iets meer in overeenstemming met de praktijk. China is alleen in naam een Volksrepubliek, in de praktijk hebben we hier te maken met een niets ontziend kapitalisme waarin de rijken steeds rijker worden, dat alles onder voogdij van een eenheidspartij, in casu de communistische, die instaat voor stabiliteit.
Die partij had zich vorig jaar ook al officieel opengesteld voor kapitalistische leden. De vorige partijleider-president Jiang Zemin decreteerde dat de CP niet langer de partij is van de werkers, maar vanaf nu de voorhoede van de ondernemers, de voorhoede van de intellectuelen en het volk groepeert. De CP stelt trouwens voor die bepaling ook op te nemen in de inleiding tot de grondwet. Vanuit de partijleiding zelf is er geen verweer te bespeuren tegen deze gedeeltelijke officialisering van de kapitalistische werkelijkheid; Jiang en zijn generatie zijn erin geslaagd de zogenaamde ‘conservatieven’, die ondanks die realiteit vasthouden aan de theoretische erfenis, te liquideren.
De wijziging van de grondwet is deels voor buitenlands gebruik. Daarmee wil Peking nog een signaal geven dat China een "normaal land" is waarin eigendom beschermd wordt.
Tegelijk wil de Chinese leiding ook de eigen kapitalisten een grotere zekerheid bieden. Er heerst immers enige bezorgdheid over de mogelijke gevolgen van sociale onrust, van verzet bij de bevolking tegen de wilde gang van zaken. De arrestatie van enkele grote fraudeurs heeft ook onrust gewekt. Zo was er de tijdelijke opsluiting van de bekende actrice Liu Xiaoqing die rijk werd met zaken in de bouw en de mode en beschuldigd wordt van belastingontduiking, iets waaraan alle kapitalisten zich schuldig maken. Met de arrestatie van Liu werd duidelijk gemaakt dat niemand onaantastbaar is.
Fortuinen
Die wilde gang wekt trouwens, omwille van de mogelijke gevolgen, bij een deel van de partijleiding bezorgdheid. Partijleider Hu Jintao zei in oktober dat de partij niet alleen streeft naar economische groeicijfers, maar dat de groei ook de sociale rechten moet waarborgen. De wijziging van de grondwet moet de indruk wekken dat er na de wilde jaren een consolidatie komt die stabiliteit én rechtszekerheid moet waarborgen.
Rechtszekerheid is iets dat veel Chinezen ontzegd wordt, in de eerste plaats de tientallen miljoenen slachtoffers van het wilde kapitalisme dat afdankingen, uitdrijvingen en plunderingen inhoudt ten gunste van de nieuwe kapitalisten die in de CP hun beschermster zien.
Wie zijn die Chinese kapitalisten? Het zijn in de eerste plaats familieleden van hooggeplaatste gezagsdragers, onder andere zonen en dochters die profiteren van de familiale connecties, zowel op nationaal als lokaal vlak. Het gaat voor een groot deel om directieleden van staatsbedrijven die deze bedrijven ten eigen bate hebben uitgekleed (bestolen). Het gaat om generaals die hetzelfde deden als bedrijfsleiders. Veel jongeren hebben ook uitstekende relaties opgebouwd in het buitenland. Ze beheersen meestal de knepen van de financiële spitstechnologie. Er is sinds 1978 minstens 500 miljard dollar "buitenlands kapitaal" in China geïnvesteerd. Maar een derde daarvan bestaat uit kapitalen van autochtone Volksrepubliekers die hun geld via Hongkong, de Kaaimaneilanden of andere fiscale paradijzen lieten passeren.
Veel fortuinen zijn gebouwd op de nieuwe technologieën. De rijkste ondernemer, voorzover bekend, is de 32-jarige Ding Lei die met activiteiten in Internet een fortuin van meer dan één miljard dollar vergaarde. De 39-jarige Zhang Chaoyang, met een diploma van het MIT in Boston op zak, werkt voor zijn Internet-activiteiten o.m. nauw samen met het Amerikaanse Disney. De 43-jarige Zhang Yue, eigen jet, is het prototype van de agressieve kapitalist die in zijn bedrijven geen vakbonden duldt en een fervent tegenstander is van elke democratisering.
Zeepbellen
Er zijn de jongste jaren vooral grote fortuinen gemaakt in de bouwsector waar een enorme speculatie heerst. Een van de bekendste speculanten is Pan Shiyi die nu in Peking volop aan de slag is met de bouw van appartementen voor de rijken (2.000 euro per vierkante meter), nadat hij eerst een fortuintje bijeenhaalde als speculant op het eiland Hainan, helemaal in het zuiden, dat een grote toeristische trekpleister moet worden. In Peking alleen al is de voorbije tien jaar een oppervlakte gelijk aan die van Parijs met de grond gelijkgemaakt. En er komt nog veel meer met het oog op de Olympische Spelen van 2008.
De driestheid van de bouwspeculanten is de jongste tijd de grootste bron van sociaal ongenoegen geworden. Vooreerst zijn er hun methodes om beslag te leggen op terreinen of gebouwen. Bij de uitbouw van de nieuwe zakenwijk Pudong in Shanghai kregen de bewoners van appartementen doodgewoon een brief in de bus dat ze enkele dagen hadden om een andere woning te zoeken.
Voor de aanleg van "economische ontwikkelingszones" worden dagelijks boeren van hun grond en uit hun woning verjaagd. Alleen al in de provincie Zhejiang, ten zuiden van Shanghai, zijn op drie jaar tijd bijna één miljoen boeren hun grond kwijtgeraakt. Vaak spannen lokale bestuurders en bouwspeculanten samen om boeren te verjagen. In een plaatsje in de provincie Hebei stuurden de vice-burgemeester en de politiechef honderd agenten naar een plek om de boeren van hun grond te verjagen en plaats te maken voor een bouwproject. In de provincie Fujien werden zelfs 600 politiemannen ingezet om boze boeren te verdrijven van wie de grond was afgenomen voor een industriezone.
Het zijn gevallen die de media haalden en verontwaardiging wekken, maar de meeste gevallen raken niet onder de aandacht. "De hemel is hoog en de keizer is ver", redeneren nog altijd veel lokale potentaten. "De keizer", Peking, is echter bezorgd over de negatieve gevolgen van die toestand op de sociale stabiliteit.
Zo gewagen ramingen van 35 miljoen boeren zonder grond om te bewerken. Daar ze geen sociaal vangnet hebben, kunnen die moeilijk anders dan naar de steden te trekken om er onder meer als ongeschoolden in de bouw te werken. Om de migratiegolf naar de steden op te vangen, moet er de komende jaren zeer veel gebouwd worden. Nu tellen de Chinese steden naar schatting rond 430 miljoen inwoners, een derde van de bevolking. Tegen 2020 zou de stedelijke bevolking tot 750 miljoen stijgen, tegen 2030 tot één miljard.
Er is nog een andere reden tot bezorgdheid: de bouwspeculatie zwelt aan tot een zeepbel. De bouw is een van de grote motoren van de economische groei, maar de speculatie jaagt de prijzen dermate de hoogte in dat er gevaar voor uiteenspatting is. Met als risico dat dit die banden meesleurt die gul kredieten aan die speculanten verlenen.
Vrome wensen
Vice-premier Zeng Peiyan heeft zich na het zoveelste schandaal in Shanghai uitgesproken voor maatregelen om de bouwspeculatie aan banden te leggen. Er moeten meer gewone in plaats van luxe woningen komen. Boeren die hun grond kwijtraken moeten een goede vergoeding krijgen, mensen die uit hun woning worden gejaagd moeten een andere woning krijgen…Maar de slachtoffers vrezen dat het vrome wensen blijven, want de bouwspeculanten kunnen blijven rekenen op de lokale potentaten en op de lokale maffiabazen die hun benden ter beschikking stellen.
Het winstbejag van de speculanten en de drang van lokale gezagsdragers om een graantje mee te pikken zijn bovendien oneindig groot. En vooral, ze passen volledig in de heersende kapitalistische logica van winstbejag. Het is ook in dat kader dat de wijziging van de grondwet en de openstelling van de partij voor kapitalisten moet worden gezien.
(Uitpers, nr. 49, 5de jg., januari 2004)
