Een axioma van het Amerikaanse buitenlands beleid zal de overgang van de Trump- naar de Biden-regering waarschijnlijk overleven: de sanctiepolitiek tegen Iran. De Verenigde Staten die zich de grote regelgevers van de wereld wanen, kennen een niet te stillen honger naar concrete vijanden. De ‘duivels’ van de Islamitische Republiek passen perfect in dat beeld en zullen niet samen met Trump verdwijnen.
Elliot Abrahams, de huidige speciale vertegenwoordiger van de VS voor Iran, vertelde op 12 november aan Associated Press dat als de VS terug in de nucleaire overeenkomst met Iran zouden stappen en de Iraniërs bereid zouden zijn om afstand te doen van de nieuwe voorraad verrijkt uranium, de fundamentele vraag blijft bestaan of Iran de engagementen die het met de internationale gemeenschap was aangegaan had mogen schenden.
Misschien is het voor sommigen nuttig er nog eens op te wijzen dat het president Donald Trump was die vanaf het begin van zijn mandaat zo graag en zo snel mogelijk de nucleaire deal wilde tenietdoen. In mei 2018 was het zover. Zijn regering trok zich formeel terug uit het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), de deal die in juli 2015 door zijn voorganger Barack Obama ondertekend werd en waar diens regering samen met de andere permanente leden van de Veiligheidsraad (plus Duitsland) en Iran zo lang over hadden onderhandeld. In de loop van de 120 dagen nadat Trump eruit stapte werden systematisch alle eerder opgeheven economische sancties opnieuw ingevoerd. Ook de zogenaamde “secundaire sancties” tegen niet-Amerikaanse ondernemingen en organisaties die financiële of commerciële relaties met Iran bleven onderhouden. Kortom, de VS kwamen hun deel van de verplichtingen in de deal niet na, maar ze verwachtten wel dat Iran zich aan de regels zouden houden.
Iran was niet onder de indruk en Trump haalde geen overwinning binnen. Iran stapte zelf niet uit het akkoord maar zette het op scherp. De limieten die in het akkoord waren vastgelegd werden beetje bij beetje overschreden doordat Iran het nucleaire programma langzaam aan hervatte. Volgens VN-inspecteurs bedraagt de verrijkte voorraad van Iran momenteel 2.440 kilogram terwijl de overeenkomst een maximum van 300 kilogram aanvaard. De gevolgen van de hernieuwde sancties waren fors. De Iraanse olie-export daalde spectaculair, de waarde van de rial, de nationale munt, tuimelde met 2/3 omlaag en de inflatie steeg torenhoog. In 2019 bijvoorbeeld stegen de prijzen met gemiddeld 41%. Maar Iran knipperde niet met de ogen.
Corona
De coronapandemie sloeg uiteraard ook in Iran toe. Mensenrechtenorganisaties verwittigden voor de gevolgen ervan voor een land dat brutale sancties ondergaat. In een rapport van oktober 2019 waarschuwde Human Rights Watch voor de gevolgen van de sancties. “(Ze) hebben ertoe geleid dat Iraanse bedrijven en ziekenhuizen sterk worden beperkt in de aankoop van essentiële geneesmiddelen en medische apparatuur van buiten Iran (…) (De sancties) zijn een ernstige bedreiging voor het recht van Iraniërs op gezondheid en toegang tot essentiële medicijnen – en hebben vrijwel zeker bijgedragen aan aantoonbare tekorten – variërend van een gebrek aan kritische medicijnen voor epilepsiepatiënten tot beperkte chemotherapie-medicatie voor Iraniërs met kanker.”
Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en het Office of Foreign Assets Control van het ministerie van Financiën beweren echter dat er geen sancties wegen op humanitaire goederen en dus medicijnen, medische benodigdheden en apparatuur zijn vrijgesteld. Maar dat is een valse voorstelling van de feiten. 18 Iraanse banken, waaronder die die zich bezighouden met de financiering van voedsel en medicijnen, hebben sancties opgelegd gekregen en kunnen geen buitenlandse transacties doorvoeren en dus geen aankopen financieren. Voeg daaraan toe dat er voor de VS een hele lijst producten zijn ‘voor tweeërlei gebruik’ (civiel en militair) die voor extra complicaties zorgen: medische veiligheidspakken, gelaatsschermen, zuurstofgeneratoren, luchtfilters… Voor die aankopen moet er groen gegeven worden door bureaucraten die bovendien niet erg gehaast zijn om beslissingen te nemen.
In februari dook het coronavirus op in Iran. De Iraanse economie had er sinds het einde van de oorlog met Irak drie decennia geleden nog nooit zo slecht voor gestaan. Maar de regering Trump zag zich een gedroomde opportuniteit aangereikt om haar slag thuis te halen.
De sancties versoepelen, wat Iran nochtans beter in staat gesteld zou hebben om de pandemie aan te pakken, is nooit bij de VS-regering opgekomen. In plaats daarvan stapelden de VS de sancties nog verder op. De idee achter een harder standpunt werd kort samengevat in een editoriaal van de Wall Street Journal van 25 maart 2020 met de duidelijke ondertitel: “The regime is responsible for its people’s suffering.”
De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif dacht er anders over en beschuldigde de VS van “medisch terrorisme” door de inspanningen van Teheran om toegang te krijgen tot financiële middelen tijdens de COVID-19-crisis te verhinderen. Hadi Yazdani, een arts en lid van de hervormingsgezinde Unie van de Islamitische Volkspartij, houdt er een genuanceerder standpunt op na: “…een combinatie van inefficiëntie bij de autoriteiten, een inherent trage Iraanse bureaucratie en vergaande sancties van de Verenigde Staten.”
Het bijzonder harde sanctieregime dat door de Verenigde Staten wordt afgedwongen, hindert Iran om vooruitbetalingen te doen aan de COVAX-faciliteit. Dat is een internationale samenwerkingsverband opgericht om de ontwikkeling en productie van COVID-19 vaccins te versnellen en een eerlijke en rechtvaardige verdeling ervan te kunnen garanderen aan elk land ter wereld, en meer bijzonder aan de armere staten. Voor Iran is samenwerking op dat gebied uiterst belangrijk gezien het stijgende dodental. Op 16 november werden er 486 overlijdens gelieerd aan corona gemeld en 13053 nieuwe besmettingen.
Op het gebied van de ontwikkeling van een Covid-19-vaccin lijken de Iraniërs niet veel hinder te hebben ondervonden van de Amerikaanse sancties. Volgens de Iraanse minister van Volksgezondheid Saeed Namaki, zitten vier Iraanse bedrijven in de derde fase van de productie van een COVID-19-vaccin. De vier Iraanse vaccins zijn trouwens als kandidaat COVID-19-vaccin geregistreerd door de Wereldgezondheidsorganisatie.
Van Trump naar Biden
Tijdens de overgangsperiode van Trump naar Biden zal de regering Trump de sanctiespolitiek niet wijzigen. Integendeel, staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken Mike Pompeo blijft zich bezighouden met het op de zwarte lijst zetten van Iraanse entiteiten. Zo belandden vorige week dinsdag zes bedrijven en vier mensen op de lijst op beschuldiging van het vergemakkelijken van de aanschaf van gevoelige goederen voor een Iraanse militaire firma.
Nog volgens Pompeo is de nucleaire deal opnieuw onderschrijven een dwaas plan. “Het is een idioot idee om te denken dat je terug gaat naar een overeenkomst die een schoon pad voor de Iraniërs baande om een nucleair wapen te hebben waarmee ze de hele wereld konden terroriseren,” zei hij. Joe Biden, die binnenkort de lakens uitdeelt in Washington wil dan weer dat Iran terug keert naar de strikte naleving van de deal. Als dat gebeurde, zou ook Biden weer aansluiten bij de overeenkomst.
Biden vergeet echter dat ook Iran zijn voorwaarden zal stellen. Iran verwachten van de nieuwe president dat hij de internationale nucleaire overeenkomst respecteert maar wil niet opnieuw gaat onderhandelen over de JCPOA-details.. De JCPOA was beperkt tot de nucleaire capaciteit van het land en die deal is rond en kan niet meer veranderd worden. Als Biden de Iraanse ballistische raketten wil bespreken, staat Iran daarvoor open maar dan als onderdeel van een andere, aparte overeenkomst.
Volgens Elijah J. Magnier, een politiek analist met 35 jaar ervaring en betrouwbare bronnen in het Midden-Oosten, is Iran zeker bereid om om zijn ballistische raketten op de onderhandelingstafel te leggen als de besprekingen binnen een bredere context worden geplaatst. De voorwaarden die Iran stelt zijn niet min: terugtrekken van alle Israëlische kernwapens en ballistische raketten; terugtrekking van Israëlische onderzeeërs van de Dolfijnklasse; de buurlanden van Iran mogen enkel raketten bezitten die niet verder reiken dan 400 km; voorkom de aanwezigheid van strategische jets, F-15 en F-35, in het Midden-Oosten en tenslotte, trek ballistische en middellangeafstandsraketten terug uit alle Amerikaanse militaire bases in het Midden-Oosten en Azië. De bedoeling is duidelijk: Iran wil elke dreiging tegen zijn grondgebied voorkomen vooraleer het zijn rakettenarsenaal opgeeft.
Als Joe Biden dezelfde weg als Donald Trump wil bewandelen, zal Iran zijn nucleaire koers voortzetten. Biden moet de sancties opheffen om zijn goede bedoelingen te bewijzen: Iran zal onder geen beding akkoord gaan met “onderhandelen onder druk”. Het feit dat de twee landen strategische vijanden zijn en de Iraanse ervaring met de Amerikaanse regeringen sinds Jimmy Carter (1979) negatief is, zijn de Iraanse autoriteiten uiterst sceptisch over alle Amerikaanse regeringen, of ze nu Democratisch of Republikeins zijn.
Biden heeft niet veel tijd om te manoeuvreren. De Iraanse presidentsverkiezingen worden volgende zomer gehouden. President Rouhani is niet meer verkiesbaar omdat hij al twee termijnen heeft gediend. Het risico bestaat dat de nieuwe president een hardliners wordt
Het grote obstakel is vertrouwen. Kunnen de Iraniërs de VS vertrouwen en zijn Trump en Biden niet de twee kanten van dezelfde medaille? De eerste gebruikte harde methoden en de tweede mag dan wel een zachtere aanpak voorstaan, het doel lijkt hetzelfde: het ontwapenen van Iran en zijn bondgenoten en het in de pas dwingen.
