“Een triomf voor de democratie”. Die uitlating kun je horen uit de mond van goedmenende ANC-leden, en niet van de minste, na Jacob Zuma’s verkiezing tot voorzitter. Dat is inderdaad een wapenfeit. Zuma haalt het afgelopen december in een open verkiezing op het congres van het ANC. Met vlag en wimpel verslaat hij zijn tegenkandidaat, de zittende Zuid-Afrikaanse president Mbeki.
Beeld je dat in: een regeringspartij kiest iemand anders als voorzitter i.p.v. de man die al ruim acht jaar het land bestuurt en van wie het mandaat pas over anderhalf jaar afloopt. Je maakt het in niet zoveel landen in Afrika mee, nergens ter wereld trouwens. Zuma’s overwinning is echt wel een staaltje van veerkrachtige partijdemocratie. De ruime meerderheid van de congresdeelnemers gunt hem haar vertrouwen omdat in hun ogen Mbeki met zijn aanpak niet genoeg resultaten geboekt heeft.
Toch is Thabo Mbeki’s balans niet ronduit negatief, integendeel zelfs. De Zuid-Afrikaanse economie groeit en dat doet ze al jaren. Over het algemeen is er minder armoede dan tevoren. Er zijn sinds het ANC (Afrikaans Nationaal Congres) na de apartheid aan de macht gekomen is, twee miljoen nieuwe huizen gebouwd en vier miljoen op het elektriciteitsnet aangeschakeld. 85% van de Zuid-Afrikanen heeft tegenwoordig toegang tot drinkbaar water. Dat zijn cijfers om u tegen te zeggen in een land waar de apartheid gekleurde burgers dat soort elementaire grondrechten jarenlang ontzegd heeft.
Wat Mbeki bij zijn achterban hopeloos onpopulair gemaakt heeft zijn twee dingen. De allerarmsten zien hun lot niet verbeterd. Dat is één. Zuid-Afrika vertoont de kenmerken van andere economische tijgers als Brazilië en India: tegelijkertijd met de toename van de welvaart verbreedt de kloof tussen arm en rijk. Er heeft zich, mee onder impuls van een dwingend programma voor black empowerment, een bijzonder goed boerende elite gevormd in Zuid-Afrika. Maar naast het bestaan van die superrijken is ook de toenemende verpaupering een feit. Die onderlaag, de 10% van de bevolking die in gore armoede leeft, die 40% van de Zuid-Afrikanen die geen werk vindt, zoekt een natuurlijke bondgenoot bij de organisaties die decennia geleden een historische alliantie gesloten hebben met het ANC: de Communistische Partij (SACP) en de vakbondskoepel Cosatu. Dat Lumpenproletariat – in dit geval mogen we met recht en reden die term bovenhalen – heeft zijn eieren in de mand van Zuma gelegd omdat de intellectueel Mbeki geen voeling met ze heeft. Dat is de tweede reden voor zijn nederlaag. Voor veel Zuid-Afrikanen is Mbeki de grote afwezige van de laatste jaren, die vaak niet in het land is en ver van hun dagelijkse besognes staat. Mbeki – die uit de diaspora komt en een academische opleiding in Sussex gekregen heeft, waar hij als econoom afgestudeerd is – is tijdens zijn twee ambtstermijnen teruggevallen op een kleine kring insiders, die zijn mening delen en zijn beleid aanpoken. Dat heeft spanningen teweeggebracht met zowel de SACP en Cosatu als de armsten der armen in de uitdijende townships van de grote steden.
Zuma is anders, een flamboyant iemand, die veel liever met zijn aanhangers zingt en meedanst (in het Africa Museum in Tervuren liet hij zich verleden jaar in april op een party in de toegangshal goed gaan) dan bedachtzaam een pijp te roken. Zuma is een autodidact, meldt zich als jonge gast voor Umkontho we Sizwe, de gewapende vleugel van het ANC – “nergens bang van”, zei Mbeki toen van hem -, richt in de provincie KwaZulu-Natal, waarvan hij afkomstig is, een clandestien netwerk op – niet evident in dat deel van Zuid-Afrika waar het ANC in de Zoeloebeweging Inkatha van Buthelezi een geducht concurrent heeft – en zit tien jaar op Robbeneiland vast. Zuma is m.a.w. op veel vlakken de antipode van Mbeki.
Zuma’s verkiezing tot ANC-voorzitter, hoe democratisch ook, roept veel vragen op en terecht. In de zomer van 2005 lijkt hij politiek uitgespeeld als Mbeki hem als vice-president aan de dijk zet. Zuma is nl. vernoemd in een zaak van corruptie met een Frans wapenleverancier, Thales International, vroeger Thomson-CFS. De zaak dateert van 1999. Zuma’s financieel adviseur, Schabir Shaik, die smeergeld op zak gestoken heeft en een goed woordje gedaan heeft om ook Zuma met steekpenningen te gerieven, krijgt vijftien jaar. Zuma’s positie is onhoudbaar. Hij mag van geluk spreken dat het Openbaar Ministerie een procedurefout maakt en overigens niet zeker is dat het bewijsmateriaal tegen hem sterk genoeg is om een proces te kunnen winnen of hij was ook voor de rechter moeten verschijnen.
Twee jaar geleden komt het wel tot een rechtszaak tegen Zuma, wegens verkrachting. Het hof spreekt hem vrij. Maar zijn reputatie krijgt alweer een flinke knauw. “Ik heb na afloop van de vrijpartij een douche genomen“, verklaart Zuma, hoewel hij weet dat zijn gelegenheidspartner drager van het Aidsvirus is. Geen lichte uitspraak in een land als Zuid-Afrika, waar Aids ravages aanricht en de bewindvoerders jarenlang getreuzeld hebben voor ze een effectieve aanpak gesteund hebben. (Zo draagt Minister van Volksgezondheid, Tshabalala-Msimang, de bijnaam, Dr. Beetroot (Dr. Rode Biet), omdat ze ooit het eten van die groente aangeraden heeft als preventiemiddel tegen Aids) Na die onverkwikkelijke episode beelden cartoons in Zuid-Afrika Zuma geregeld toyi toyi dansend af met een douchekop boven zijn hoofd. Exit Zuma, denk je dan maar niets is minder waar.
Met zijn verkiezing tot voorzitter van het ANC is Zuma de gedoodverfde opvolger van Mbeki bij de presidentsverkiezingen volgend jaar. Het enige wat hem in de weg staat, is een proces tegen hem. Vrijwel onmiddellijk na het congres heeft het Openbaar Ministerie Zuma opgeroepen om op de 4e augustus als beklaagde in de zaak-Thales voor de rechter te verschijnen. Er lopen zestien aanklachten tegen hem: corruptie, fraude en witwas- en gangsterpraktijken. Zo is Zuma ervan beschuldigd dat Thint, een Zuid-Afrikaanse dochter van Thales, hem jaarlijks een half miljoen rand (50.000 €) toegestopt heeft, waarvoor hij in ruil bescherming toegezegd heeft tijdens het onderzoek naar het wapencontract.
Wat er Zuid-Afrika de komende maanden te wachten staat, is een krachtmeting van het zuiverste water tussen de hoogste regionen van de politiek en het gerecht. Het is begonnen met een juridische stap van Zuma bij het Grondwettelijk Hof. Hij wil dat het Hof de huiszoekingen en inbeslagnemingen van de Schorpioenen ongrondwettelijk verklaart. De Schorpioenen zijn een bijzondere eenheid, opgericht om de georganiseerde misdaad te bestrijden, geschoeid op de leest van het Amerikaanse FBI. Door verder diepgaand onderzoek, waarbij ze gebruik gemaakt hebben van technieken die Zuma aanklaagt, zijn ze erin geslaagd om het dossier tegen hem hard te maken. Vanaf de 15de februari krijgen we zicht erop hoe het Grondwettelijk Hof Zuma’s klacht behandelt.
Het blijft niet bij dat juridische steekspel. Zo heeft het ANC in december beslist dat de Schorpioenen deel uit moeten maken van de gewone politie. De facto komt zo’n besluit erop neer dat het ANC de bijzondere onderzoekseenheid wil kortwieken. Nu is het al jaren zo dat wat het ANC wil, wet is in Zuid-Afrika. Om een idee te geven: bij de laatste parlementsverkiezingen heeft de partij bijna 70% van de stemmen in de wacht gesleept, goed voor 279 van de 400 zetels. En Zuma is goed op weg om het ANC, en dus Zuid-Afrika, naar zijn hand te zetten.
Zo heeft Zuma het National Working Committee, zo goed als het dagelijks bestuur van de partij, uitgemest. Een aantal Mbekigetrouwen zijn eruit verwijderd en van de nieuwelingen valt aan te nemen dat ze naar Zuma’s pijpen dansen. Opvallend is de terugkeer van twee controversiële figuren. Een eerste is Tony Yengeni, de gewezen fractieleider in het parlement, veroordeeld wegens fraude nadat hij zich goedkoop een Mercedes aan had kunnen schaffen als compensatie voor zijn hulp bij de sluiting van … wapencontracten, jawel. Een tweede comeback kid is Bathabile Dlamini, ook al veroordeeld voor de fraude die ze als parlementslid met haar reiskosten gepleegd heeft. Zij moet Zuma van de steun van de Women’s League verzekeren. Ook de parlementscommissie die de betrekkingen met de regering verzorgt, heeft een nieuwe voorzitter gekregen, geen minister meer uit Mbeki’s regering maar een medestander van Zuma.
Naast het juridische gevecht dat hij wil ondernemen, is Zuma dus nu al, een goede maand na zijn verkiezing, in staat om de lange politieke arm van het ANC te gebruiken. Maar ook daarmee houdt het niet op. “People are now angry. This time there will be blood spilt in the courtroom“, laat de provinciale secretaris van Cosatu in Kwazulu-Natal, Zet Luzipho, in de krant The Sowetan optekenen. Hij dreigt doodsimpel met straatgeweld. En in een gezamenlijke verklaring maken Cosatu, de SACP en de Youth League van het ANC gewag van een politieke vendetta tegen Zuma. De voorzitter van de Youth League, Mbalula, neemt geen blad voor de mond. In zijn ogen zit president Mbeki himself achter de beslissing van het Openbaar Ministerie. Het uur van de afrekening komt dichterbij.
Een en ander is geen goed nieuws voor een jonge democratie als Zuid-Afrika. Ze is niet gediend met een politiek machtsspel tussen haar leiders – en het is niet eens zeker dat het de vertaling van een verschil in economische visie is -, het fnuiken van de onafhankelijke rechtsgang en op termijn een van corruptie verdachte of veroordeelde president. Er zijn de laatste tijd te veel signalen opgevangen dat het in Zuid-Afrika op flink wat vlakken goed fout loopt. Er is het ontslag van Jackie Selebi als chef van Interpol, ook al op verdenking van corruptie. Mbeki heeft de staatssecretaris van volksgezondheid, Madlala-Routledge ontslagen, die van de ziekte van haar minister gebruik gemaakt had om het Aidsbeleid bij te sturen. Met zijn gezagsgetrouwe, zeg maar slaafse optreden zit de openbare omroep, SABC, op aanvaringskoers met de rest van de pers, voor het gemak de commerciële, blanke media genoemd. Door recent tegen het blad Rapport een proces wegens laster aan te spannen en vijf miljoen rand schadevergoeding te eisen (500.000 €) doet Zuma een schep daarbovenop.
Het ANC heeft nog vier jaar te gaan voor het zijn eeuwfeest viert. Nelson Mandela, volledig afwezig op het congres en in de discussie, blaast in juli 90 kaarsjes uit. Het zou zonde zijn mocht hij nog meemaken dat de klad zit in zijn organisatie. Zuid-Afrika verdient beter dan een democratische verkiezing die op een autoritaire coup uitdraait.
(Uitpers, nr 94, 9de jg., februari 2008)
