Pierluigi Bersani haalt het erg nipt van Silvio Berlusconi. Dat en de massale verwerping van de “soberheidspolitiek” van Monti en de EU, zijn de lichtpunten van de Italiaanse parlementsverkiezingen. De Italianen hebben inderdaad massaal tegen het beleid van Monti, de EU en de bankiers gestemd. Maar verder: een absoluut dieptepunt voor links. Centrumlinks heeft door het kiesstelsel een meerderheid in de Kamer, maar niet in de Senaat. Hoe hier uit te geraken? Er wordt gedacht aan het “Siciliaans model” waar centrumlinks sinds vorig regeert met gedoogsteun van de Vijfsterren Beweging van Beppe Grillo. Model voor Rome?
De Italiaanse kiezers hadden weliswaar geen riant aanbod aan kandidaten. Het kan mee verklaren waarom ze zoveel, een kwart tot ieders verrassing, dan maar voor de meest luidruchtige kozen, Beppe Grillo en zijn Movimento 5 Stelle. Die was tenminste rechtlijnig in zijn aanvallen op “het systeem”, hij riep het felst “Basta”, “stuur ze allemaal naar huis”, wat de gevoelens van zoveel Italianen vertolkt. Vooral jongeren, de grootste slachtoffers van de crisis, hebben er oren naar.
Veel verliezers
De uitslag is een nederlaag voor velen. Ook voor de kopstukken van de EU, voor Angela Merkel, voor het Vaticaan die allen zonder stemrecht voor superbankier Monti stemden. Weinig Italianen volgden hen, Monti en zijn bondgenoten – de christendemocratische UCD en de partij van Kamervoorzitter Ginafanco Fini – deden het bar slecht. Samen 10 %, maar de UCD en Fini werden volledig van de kaart geveegd, Monti zelf is uitgespeeld. Nu blijkt duidelijk hoe onpopulair de superbankier is die door Brussel werd uitgestuurd en Italië nog wat dieper in de crisis duwde. Hij is terecht afgestraft.
Grote verliezers zijn ook de partijen van “centrumlinks” met hun kandidaat-premier Pierluigi Bersani. Minder dan 30 % voor de erfgenamen van de twee historische grote partijen, de communistische en de christendemocratische, dat is een zware opdoffer. Veel lager dan de verwachtingen, veel veel lager dan alle vorige uitslagen. De Democratische Partij (PD) van Bersani doet het overal erg slecht, in en buiten haar bolwerken. Ze wordt in de helft van het land voorbijgestoken door de 5 Stelle. De PD heeft nog 8,6 miljoen stemmen, tegenover 12,5 miljoen in 2008. De “rode bolwerken” van weleer, waar de communistische PCI decennia lang domineerde, zijn niet meer. Bij de PD heerst dan ook, ondanks de zege, ontreddering.
Afgestraft
De PD, 25%, kreeg tijdens de campagne te maken met het enorme fraudeschandaal van de bank Monte Paschi in Siena waar ze zo een goede banden mee had. Der PD medeplichtig aan fraude met de beruchte bankderivaten!
Ze is ook afgestraft voor haar steun aan Monti’s beleid, voor haar “grote coalitie” met rechts; een jaar lang slikte die partij alle aanslagen. Tijdens de campagne bleef ze onduidelijk over de allianties en het beleid dat ze als winnaar zou voeren. Dat ze steun kreeg uit de EU en de Londense City viel slecht bij een deel van haar traditionele achterban die terecht het grootste wantrouwen heeft in de EU en de wereld van de bankiers. Deze uitslag zal de sluimerende crisis binnen de PD verder aanwakkeren en de kloof met de syndicale wereld nog vergroten.
De “burgerrevolutie” die magistraat Pietro Ingroia met zijn lijst op gang wou brengen, is een fiasco, 2,2 % is nog lager dan de erg magere 3 % van uiterst-links in 2008. Uiterst-links is gewoon van de kaart verdwenen, de lijst Ingroia ging niet verder op het elan dat er in de herfst vorig jaar was om een krachtig links alternatief te bieden. Het werd een onderonsje dat geen aandacht had voor de sociale crisis. Terwijl de “ethische crisis”, corruptie en dergelijke, werd ingenomen door Grillo. Het is alleszins voor de ganse linkerzijde in Europa een rampzalige vaststelling, de ooit zo levendige en mobiliserende Italiaanse linkerzijde is onvindbaar. De vele massamobilisaties van de voorbije jaren bleven zonder stevige politieke uitlopers.
Vijf sterren
De 5 Stelle van Grillo zijn de onverwachte triomfators. Althans, de omvang van hun succes, 25 %, is onverwachts. Hun “basta” uitte de verontwaardiging over corruptie, toenemende armoede, verdrukking van jongeren op de arbeidsmarkt. Grillo gaf lucht aan hun ongenoegen over “Europa” dat een politiek van grotere uitbuiting oplegt.
Is dit nu de triomf van de directe of de internet-democratie? Zo stelt Grillo het voor, maar hij organiseerde dan toch maar een campagnetocht door Italië voor meetings met tienduizenden deelnemers. Zijn interne internetdemocratie voor voorverkiezingen was alleszins een flop geworden. Grillo wil alleen maar basisdemocratie als die hem volgt, wie dwars ligt gooit hij eruit. Tot daar de directe democratie, zo vaak excuus voor manipulatie. Het wordt verkocht als horizontale democratie, maar in de praktijk is ze erg verticaal.
Silvio beperkt schade
Berlusconi slaagde bijna in het onmogelijke. Verpletterd in de opiniepeilingen bij de start van de campagne, bewees hij nogmaals hoe invloedrijk de controle over de media is. Alweer slaagde hij erin, zoals vorige keren, het geheugen van veel kiezers uit te wissen en zich aan te dienen als een alternatief voor het antisociale beleid van Monti – dat hij een jaar lang had gesteund.
Hij haalde veel kiezers over met zijn anti-Europese uitvallen, terloops de EU en de euro beschuldigend van de kwalen die Italië treffen. Hoe meer Merkel en co tegen hem waarschuwden, des te meer kiezers voor il Cavaliere vielen. Om te eindigen op een zucht van Bersani, op zichzelf een verrassend, en verontrustend, succes. We moeten het wel relativeren: tegenover vorige keer verliest zijn Popolo della Libertà (PDL) de helft van de stemmen. Dat kan tellen. Desondanks had Berlusconi met een pakje stemmen meer een meerderheid in de Kamer gehaald.
Voor Berlusconi’s bondgenoot, de Lega Nord, is het resultaat ronduit slecht: de Lega ziet haar kiezersaanhang gehalveerd, van 3 miljoen naar 1,4 miljoen, van meer dan 8 naar 4 %. In de regio Veneto, een van haar bolwerken zakt ze van 27 naar 11%, in Piëmont (Turijn) van 12 naar 5 %. De Lega, die zichzelf een anti-corruptiepartij noemde, bleek vorig jaar niet vies van verduistering en witwassen van maffiageld.
De leiding troost zich met de verkiezing van haar leider, Roberto Maroni, tot “gouverneur” van Lombardije. Dat is de enige beloining voor haar coalitie met de PDL. De achterban wijt de verliezen echter precies aan die samenwerking met Berlusconi.
Siciliaans
Rome zit met een kater. De EU zit met een kater. De beurs in Milaan ook. Want het kiessysteem heeft ervoor gezorgd dat er in de Senaat geen meerderheid is, er moeten coalities komen voor een regering.
Bersani wijst nu een “grote coalitie” met de PDL af en open t naar 5Stelle. Grillo zet de deur op een kier en verwijst naar het Siciliaans model. Vorig jaar won centrumlinks, ook met 30 %, de post van gewestvoorzitter, maar zonder meerderheid in de gewestraad. M5S haalde daar een groot succes en steunt nu voorstellen van de gewestregering ‘à la carte’. Grillo zou dat ook in Rome kunnen doen: elk voorstel bekijken en eventueel steunen. Hij zou dan het moment kunnen kiezen waarop een regering valt. Grillo kan Bersani zo gijzelen.
En de PD intussen? Het rommelt er nu al, Bersani heeft het imago van een grote verliezer die toch aan zet is. Komt de PD als gedoogde regeringspartij weer tot echt leven? Wat gebeurt er binnen de M5S? Komt er van de radicale vakbonden, zoals de metaalvakbond FIOM, een initiatief? Na dertig jaar Italië watchen heb ik geleerd voorzichtig te zijn met voorspellingen.
