Het duurde meer dan een jaar om ‘Islamitische Staat’ uit zijn laatste Syrische bolwerken te verjagen. Verjagen, want veel strijders van Is hebben zich gewoon verplaatst. Op 23 maart was hun “laatste bolwerk”, Baghouz, gevallen. Het einde van IS in Syrië, zoals ook al aangekondigd na de inname van wat restte van Raqqa, de hoofdstad van het ‘kalifaat’. Enkele dagen geleden lokte IS een eenheid van het Syrische regeringsleger in een hinderlaag nabij de stad Homs. IS zit nog wel degelijk goed en wel in Syrië, en in Irak, maar is ook actief van Congo tot in Mindanao, Filippijnen. IS is mondialer dan ooit.
Kalifaat
Een internationale coalitie, het Syrische leger, Russische, Iraanse, VS en andere troepen hebben erg lang nodig gehad om met het kalifaat af te rekenen. Na de inname van Raqqa duurde het nog anderhalf jaar om IS te v erdrijven, zonder het echt in het zand te doen bijten. De talrijke restanten zijn uitgezwermd en blijkbaar gehergroepeerd, te oordelen naar de aanval bij Homs. Het had in 2016-2017 vele maanden water en bloed en talrijke bommen gekost om IS uit Palmyra te verdrijven. Nadien bleek dat IS van daaruit massaal naar het oosten was kunnen trekken, zoals ook was gebeurd nadat IS uit de buurt van Damascus was verjaagd. IS kon telkens een groot deel van de manschappen en hun families elders vestigen.
In Irak is het niet anders verlopen. Nadat IS na zeer zware gevechten niet langer de baas was in Mossoel, bleken de jihadisten nog altijd erg actief in een groot deel van de soennitische regio’s in het noorden van Irak. IS is niet verdwenen uit talrijke dorpen en stadjes en heeft eenheden in Bagdad en andere grote steden, klaar om in de bressen te springen. IS beschikt er nog altijd over talrijke gewezen militaire experts van Saddam Hoessein, over getrainde en gemotiveerde manschappen en over een aanhang onder soennieten die het lastig hebben met de door sjiïeten gedomineerde Iraakse regering.
Het kalifaat bestaat niet meer als staatsstructuur, Al-Baghdadi vraagt om niet meer naar Syrië en Irak te komen, maar ter plaatse te opereren. Al-Baghdadi was net als veel andere kopstukken al enkele keren dood verklaard, maar de recente videobeelden spreken al die bevestigingen over zijn dood tegen. Taaier dan gewenst.
Afrika
Ook tijdens de hoogdagen van het kalifaat, wortelde IS zich in andere contreien, zoals Libië waar het een lange kustzone in handen had. Het kostte de milities van havenstad Misrata zes maanden en veel doden eer ze in juni 2016 IS uit de stad konden verjagen. Maar de duizenden jihadisten waren daarmee niet uitgeschakeld, ze zijn nog steeds actief in de buurt. Begin april viel een IS eenheid de stad Al Fuqaha, in het zuiden aan. IS is de jongste tijd bijzonder actief in dit gebied. Vorig jaar voerde IS in de hoofdstad Tripoli drie aanvallen uit op belangrijke regeringsgebouwen.
Volgens sommige Arabische analisten hebben IS-ers zich vanaf 2016 ook aangesloten bij het zogenaamde ‘Nationaal Leger’ van generaal Haftar die nu het grootste deel van het land in handen heeft. Het is hoe dan ook duidelijk dat IS nog stevig aanwezig is in Libië en van plan is maximaal van de verwarring en verbrokkeling in dat land te profiteren.
Het zuiden van Libië sluit aan bij ‘IS van de Grote Sahara’, een tak die de jongste tijd ook diverse aanslagen opeiste. En nog wat verder IS van West-Afrika, met de regio rond het Tsjaad-meer waar Boko Haram meer dan weerstand biedt aan de Afrikaanse troepen. De belangrijkste groep van Boko Haram is een tak van IS. En verderop, in de Congolese provincie Kivu, is IS opgedoken in de vorm van ‘Madinat Tawhid Muwahidin’ (MTM). Het gaat volgens analisten om de militie van een lokale sekte die vooral hoopt met haar ‘aansluiting’ bij IS meer aandacht van de media te krijgen. De groep kwam midden april in het nieuws met een aanval op een afgelegen legerkazerne in Noord-Kivu waar ze twee militairen doodden en wapens meenamen.
Die Congolese groep is een typisch voorbeeld hoe IS gebruik maakt van lokale conflicten om zich in nieuwe regio’s in te planten. Voor die groepen geeft het label Daesh (IS) meer zichtbaarheid voor hun acties. IS versterkt er zijn imago van wereldwijde bedreiging mee.
IS heeft ook een tak in Somalië die de voorbije weken het doelwit was van VS-luchtaanvallen. Maar daar wordt IS volledig overvleugeld door Al Shabaab dat nog steeds onder Al Qaida-dak zit.
Competitie
IS en Al Qaida zijn ook in andere regio’s elkaars concurrenten. Zoals in het zuiden van Jemen waar beide groepen gebiedsdelen in handen hebben. Volgens lokale Jeminitische leiders krijgt IS geld en wapens van de Verenigde Arabische Emiraten. IS is sporadisch ook actief in Saoedi-Arabië.
En in Iran waar het in 2017 spectaculaire aanslagen pleegde in Teheran. Terwijl Koerdische strijders IS verjaagden uit zijn Syrische bolwerken, rekruteert IS jihadistische strijders onder de Iraanse Koerden.
In buurland Afghanistan is IS volop in concurrentie met de Taliban waarvan het strijders afsnoept voor zijn op te richten kalifaat Chorassan. IS heeft er al honderden aanvallen uitgevoerd, waaronder enkele spectaculaire in Kaboel. IS heeft het er onder meer sterk gemunt op de overwegend sjiïtische Hazara’s. Ondanks zware militaire acties van de VS, soms in afspraak met de Taliban, tegen IS, blijft de groep er meer dan overeind. Vorige maand veroverde IS na zware gevechten enkele dorpen op de Taliban. Alhoewel de VS IS zwaar bestoken, zijn er toch al even zware beschuldigingen, onder meer dan Afghaanse leiders als ex-president Karzai, dat de VS talrijke IS-kaders uit Syrië en Irak naar Afghanistan hebben overgebracht.
Marawi
Ook Zuid- en Zuidoost-Azië zijn wingewesten van IS, zoals de aanslagen van vorige maand op Sri Lanka wel aantoonden. India, met een moslim minderheid van 200 miljoen mensen, is al langer beducht voor IS-inplanting, en waarschuwde op basis van zijn observaties Sri Lanka voor nakende aanslagen. IS heeft actieve aanhang onder de vele islamisten in Bangladesh. In Maleisië werden IS-cellen ontmanteld die wapens smokkelden naar de moslimopstandelingen in het zuiden van Thailand.
Maar het is vooral op de Filippijnen dat IS in mei 2017 spectaculair in het nieuws kwam toen een lokale militie van een clanleider onder IS-vlag de stad Marawi innam. En haar vijf maanden lang standhield tegen een offensief van het regeringsleger. IS is er op het eiland Mindanao, met een grote moslimminderheid, in geslaagd de historische moslimorganisaties weg te duwen als verdediger van die minderheid. Het MNLF (Nationaal Moro Bevrijdingsfront) had na een akkoord met de regering al het veld moeten ruimen voor het radicalere MILF dat nadien ook met Manilla een akkoord sloot over autonomie. IS is nu het label voor de ontevredenen over dat akkoord. Eerder al had IS het label toegekend aan andere radicale groepen zoals Abou Sayyaf, actief op de Sulu-eilanden en berucht geworden met piraterij en ontvoeringen.
In Indonesië waren er enkele aanslagen opgeëist door IS, waaronder de zelfmoordaanslag door zes leden van eenzelfde familie in mei vorig jaar op kerken in Surabaya. Na de aanslagen van 2015 in Parijs gaf vier percent van de Indonesische moslims aan daar sympathie voor te hebben. Vier percent, dat is nog altijd bijna tien miljoen mensen, een massabasis voor terroristisch jihadisme. In Maleisië lag dat percentage nog hoger.
Troeven
Dat is dan ook de sterkte van IS: het heeft een brede basis waaruit het strijders, actieve en passieve medeplichtigen kan rekruteren. De ideologie van IS blijft onaangetast; uit de profielen van de zelfmoordenaars blijkt telkens weer dat het niet gaat om gediscrimineerde personen, maar om diep overtuigde activisten. Zowel in het Midden Oosten, Azië als Afrika.
En in Europa met moslimgemeenschappen waaruit eveneens talrijke IS-rekruten kwamen voor wie het kalifaat een universitaire oorlogsopleiding werd. Dat kalifaat in Syrië-Irak was misschien een extra aantrekkingspool, nu legt IS noodgedwongen meer het accent op verspreide acties. Het beschikt over een wereldwijd netwerk van moskeeën en Koranscholen die de IS-visie op jihad verspreiden om voor nieuwe rekruten te zorgen. Het beschikt over medeplichtigheden van regimes die deze netwerken financieren of die denken IS achter de hand te kunnen houden – de Emiraten in Jemen, de VS in Afghanistan…
En volgens een deel van de Arabische opinie is IS zelfs gesponsord door Israël: “want waarom valt IS nooit Israëlische doelwitten aan?” Het is makkelijk ook hier alweer ingewikkelde complotten te gaan zien, IS wint vooral aanhang omdat het westen Israël alsmaar verder laat begaan in zijn onderdrukkingspolitiek. Op die manier helpen Israël en het westen inderdaad IS.
