Groenland is bij toeval ontdekt. Door een vogelvrij verklaarde, Eirikr Rauδa, Rosse Erik. En na een leugenachtige werfcampagne. Het staat te lezen in de IJslandse saga Eiríks Saga Rauða en in het 14e eeuwse Flateyjárbok waarin de Grœnlendinga saga is opgenomen, de geschiedenis van de Groenlanders en hun mislukte kolonisering van het land. Erik was uit Noorwegen gevlucht vanwege enkele eremoorden, en werd na nieuw geweld op het Ding van Thórnes uit IJsland verbannen. Hij voer weg richting de klippen van Gunnbjorn, genoemd naar een schipper die uit koers was geraakt op zee. Hij verbleef dan drie jaar op Groenland en keerde terug om slinks kolonisten te ronselen: “Han kallade landit, Þat er hafde Grænland, Þuiat han kuat, Þat mundu fysa menn Þangat, er landit heti uel” (Hij noemde het land dat hij ontdekt had Groenland, omdat, zei hij, hij makkelijker mensen zou aantrekken als het land een prettige naam had). Wat ook zo uitviel.
Kalaallit Nunaat
Het is opvallend dat de Amerikaanse president Donald Trump op krek dezelfde manier meent de hand te kunnen leggen op Groenland: ook hij is veroordeeld, ook hij noemt het een aantrekkelijk land, ook hij kweekt volgelingen die hem overal en in alles slaafs volgen, ook voor hem draait alles om macht, rijkdom, en het grote gelijk. Net als de IJslandse kolonisten kijkt hij neer wat toen de skrælingjar heette, de inuït die vandaag het grootste deel van de bevolking uitmaken – zowat 50.000 of 87 % van alle inwoners – en hun land hebben omgedoopt tot Kalaallit Nunaat. De rest zijn Denen, want die maken sinds 1721 de dienst uit.
Volgens Trump hebben ze het land slecht bestuurd (hij bedoelt: geen grote industrialisering op het getouw gezet). Hij dringt erop aan om het grootste eiland ter wereld voor een habbekrats af te kopen of het gewoon te bezetten. Onder het mom van veiligheid aan de poolzeeën (het Russische gevaar met het ontdooien van de Noordpool!) en uitbating van mijnen voor schaarse mineralen. De IJslanders waren destijds een stuk slimmer: zij stootten door tot het huidige Canada en legden er hun wijnland (Vinland) aan. Maar de doorzichtige dreigementen van Trump worden radicaal tegengesproken door onderzoekers en door de Inuït zelf.
Natuurlijk eisen zij zelfstandigheid en gelijkberechtiging. Maar ze lusten evenmin pap van de bullebak aan de andere kant van de Koude Golfstroom die vergeet dat er nog wel een flink stuk buurland tussen ligt. Hoewel ja, Trump wil terloops ook Canada inlijven als 51e staat van de VS. Netjes vragen staat niet in zijn woordenlijst. Zijn idee dat de Inuït enthousiast staan te juichen op een Amerikaanse overname is letterlijk op een koude steen gevallen. Inuït zijn met niemand opgezet, niet met Amerikanen, niet met Denen, zelfs niet met Europeanen. Bij de verkiezingen van 11 maart 2025 kon dat niet duidelijker zijn. De regeringspartij van premier Múte Egede, Inuït Ataqatigiit, en haar coalitiepartner Siumut, zagen hun aanhang, in 2021 nog 66 %, gehalveerd. Onafhankelijkheidsgezinde partijen namen de macht over: Demokratiit haalde 30 %, de nationalistische Naleraq 24,5 %. Zij willen in kordaat maar beheerst tempo de eigen staat beheren.
Dat ligt voorlopig moeilijk omdat Denemarken de begroting nog ruim bijpast, elk jaar een half miljard euro om de uitgaven te stutten. En het onbehouwen optreden van Trump heeft zelfs de ultranationalisten ervan overtuigd dat een goed voorbereide totale onafhankelijkheid beter in overleg met de Denen gebeurt, dan zich in een bodemloos avontuur te storten. De Amerikanen behouden weliswaar een militaire basis in Thule, in april 2023 herdoopt tot Ruimtebasis Pituffik, met als schijnheilige reden “to recognize Greenlandic cultural heritage”. Een waarnemingsstation om vijandige raketten tijdig te neutraliseren, ruimtecontrole op te drijven, en lange-afstands bommenwerpers gereed te houden om te kunnen ingrijpen boven de Sovjet-Unie, is niet bepaald een vredelievend resultaat van de Koude Oorlog geweest (Ty Roush in Forbes Business, 29 maart 2025). Minder bekend is dat de NASA vorig jaar een geheime basis, Camp Century, onder de ijslagen heeft herontdekt. Die was in 1959 opgezet om uit te testen of vanuit de ondergrond kernraketten ongezien konden worden opgeslagen en zo nodig afgevuurd. Bedoeling was tot 33 bases te bouwen maar snelle ijsvorming leek onoverkomelijk (Businessam.be, 28 november 2024). Het project stopte in 1967 en raakte in de vergetelheid.
Het zegt veel over de échte bedoelingen van de VS, en het gaat verder dan uraniummijnen. Al in 1941, vlak na de nazibezetting van Denemarken, versterkte Washington zijn radarinstallaties op Groenland om vijandelijke onderzeeërs op te sporen. In het zog van die ingreep volgde de bouw van luchthavens en weerstations. Na de oorlog, in 1951, kregen de VS het recht om een luchtmachtbasis in Thule te openen. Legerkringen speculeerden al op de aankoop voor 70 miljoen dollar “voor kwijtschelding van de Deense schulden”.
Nu is Trump niet de enige bieder geweest. Al in 1946 bood minister James Byrne de Denen 100 miljoen dollar om Groenland te verkopen. Hij werd geschokt afgewezen. Meer in de lijn van Trump was zijn voorganger Andrew Johnson, die Alaska van de Russen overkocht (1867). Zijn regering speelde met het idee ook Groenland in te palmen omdat “het land rijk was aan visserijgronden en mineralen” (Billy Perrigo, in Time, 16 augustus 2019).
IJzige ontvangst
Ook nu stoot het overnamebod op een ijzige ontvangst, net als de provocerende reizen van vicepresident J.D. Vance naar het – plots ontdekte – eiland waar Europeanen, die “pathetic freeloaders” (Anita Pratap in TheWeek, 6 april 2025), de plak zwaaien. Toen Vance even zijn vrouw wou vergezellen ving de organisatie bot: geen enkele Groenlander was bereid met hem of haar te spreken. Sterker, de plaatselijke krant Sermitsiaq schreef dat “residents in Sisimiut planned to silently demonstrate her visit by turning their backs to her motorcade”. Haar bezoek aan de hondensleerace (waarvoor het consulaat in Nuuk geld had uitgetrokken) werd afgeblazen. Uittredend premier Egede had alleen maar verachting voor dat soort maneuvers: “We hebben alle diplomatieke en democratische opties geprobeerd, maar het weerkaatst allemaal af op Donald Trump en zijn regering in hun missie om Groenland te bezitten en te controleren” (Thomas Munk Vierum in Sermitsiaq, 28 maart 2025).
Van de weeromstuit is er duidelijk een nieuwe toenadering tot de Denen. Die hebben ten minste misschien een traag, maar in elk geval democratisch plan voor volledige zelfstandigheid uitgetekend. Natuurlijk heeft de verplichte assimilatie vanaf 1953 kwaad bloed gezet, net als voor de Sami in Finland. Taalbeperking, missionering, ingrepen in de geboortepolitiek, ze waren niet van dien aard om de Denen zomaar te vertrouwen. Toch kregen de Groenlanders zelfbestuur in 1979, hoewel buitenland- en defensiepolitiek vanuit Kopenhagen gehandhaafd bleef. In een volksraadpleging van 1982 stemden de Groenlanders evenwel voor uittreding uit de Europese Unie (dat gebeurde drie jaar later). Iets meer dan de helft van de kiezers was niet te spreken over de visserijrechten, een knelpunt waardoor ook de aansluiting van IJsland bij de EU werd getorpedeerd – in hoofdzaak door de Britten en hun “kabeljauwoorlogen”. Niettemin behoudt het land als Overzees Gebied door associatie de voordelen van de interne markt, blijvende financiële ondersteuning, én de status van Europees burgerschap. Opiniepeilingen in 2024 gaven overigens aan dat 60 % van de inheemse bevolking opnieuw wil intreden in de EU.
Talenkwestie
Even natuurlijk hebben vaak goedbedoelde maar opgelegde maatregelen door de Denen voor controverse gezorgd. Ondanks het verbod om in openbare instellingen het Groenlands te gebruiken (eigenlijk zijn er drie onderscheiden taalkringen) mochten 21 “experimentele kinderen” toch in eigen taal hogere opleidingen volgen. Dat vloekte met de tekenen van de tijd in de jaren zestig, toen de meeste families voor het Deens kozen omdat het meer kans op tewerkstelling inhield. Bovendien bleven de “bevoordeelde” kinderen vaak achter bij hun pleeggezin in Denemarken om nooit meer terug te komen. Even was er zelfs sprake van het Groenlands uit te bannen. Wat gelukkig niet gebeurde, want “het is nooit de bedoeling van de Deense regering geweest om de Groenlanders als volk, de Groenlandse cultuur of de Groenlandse taal uit te roeien”, bevestigt eskimologe Helene Brochmann (POV Overblik, 15 januari 2025). Zoals ook het opdringerig aanprijzen van het (al dan niet gedwongen) gebruik van spiraaltjes uitmondde in “een werkelijk grove schending van de mensenrechten”. Maar ook dat moet je in zijn tijd zien: de Deense gezondheidszorg had de levensomstandigheden voor de inlanders danig verbeterd. Daardoor stierven minder kinderen, maar de toename van de bevolking bracht ook schaarste van middelen mee. Nogal wat ongehuwde meisjes of vrouwen moesten uit armoede wel hun kind toevertrouwen aan de grootouders, anderen stapten uit het leven (de zelfmoordepidemie van het eerste decennnium in deze eeuw). Anticonceptie heeft uiteindelijk voor een nieuw evenwicht gezorgd.
Ook economisch waren er gevolgen bij het ingevoerde zelfbestuur: tot 2009 was de staat eigenaar van de ondergrondse rijkdommen. Maar de bezitsoverdracht kon alleen door een volledige breuk met Kopenhagen. Politiek is de toekomst van ingeburgerde Denen in het geding. Krijgen zij nog stemrecht en erkenning als “buitenlanders”? Het is een bijkomend element om de Amerikaanse vrijpostigheid af te wijzen.
Brochmann houdt de Inuït het schrikbeeld voor ogen wat de Amerikanen aanvingen met de Marshalleilanden. Zij werden gebruikt voor kernproeven. “De bevolking die toen op het hoogtepunt was, bedroeg 52.000 mensen (…) vergelijkbaar met Groenland vandaag. Sindsdien is dat sterk gedaald als gevolg van uitwijking naar de VS en in 2023 gedaald tot slechts 38.000 mensen. De levensstandaard is erbarmelijk, de kindersterfte ligt hoger dan in Afghanistan”. Pas tientallen jaren na de atoomvergiftiging hebben de inwoners een compensatie gekregen: jaarlijks 120 miljoen US dollar (110 miljoen euro), zowat één zevende van wat Groenland van Denemarken krijgt. “De Verenigde Staten geven niet toe als iemand twijfelt”. Dat wordt allicht de onoverkomelijke hinderpaal voor gedekoloniseerd Groenland.
