Nog voor president Obama zijn beslissing wereldkundig had gemaakt, kon men al in de Amerikaanse kranten lezen dat hij het rakettenschild in Europa opdoekt. De conservatieven verwijten inmiddels de president dat Moskou jubelt en de Oost-Europese landen zeer bezorgd reageren op deze presidentiële beslissing.
De beslissing wordt voor de buitenwereld verpakt met de nieuwe inschatting dat het veronderstelde Iraans programma voor lange-afstandraketten verre van klaar is. Onze media vatten de beslissing van Washington samen als een herwaardering van de Iraanse bedreiging.
Een beter systeem
Daarvan was er op zijn persverklaring nochtans geen sprake. Voor de beleidsmakers in het Witte Huis ging het precies om de versterking van de rakettenafweer in Europa. Voor de Republikeinen en conservatieven is Obama’s beslissing meer een teken van zwakte en gebrek aan militaire bereidheid. Obama verklaarde uitdrukkelijk dat de veronderstelling van zijn voorganger George W. Bush correct was, met name dat het rakettenprogramma van Iran een ernstige bedreiging vormt. Hij zelf is van mening dat het opstellen van een sterk rakettenafweersysteem nodig is, maar dat het aangepast moet worden aan de bedreigingen van de 21ste eeuw.
Voor Obama moet het systeem technologisch betrouwbaar en kosteneffectief zijn. Daarom geven president Obama en zijn defensieminister, Robert Gates, de voorkeur aan een mobiel en flexibel systeem, dat niet gecontroleerd en geneutraliseerd kan worden. Obama pocht met de bewering dat de Verenigde Staten een voorsprong hebben op het vlak van de geavanceerde rakettechnologie, vooral op het gebied van onderscheppingsraketten te land en ter zee en ondersteunende sensoren. De VS willen voor Europa een nieuw raketten-architectuur die betrouwbaar is, snel operationeel en kosteneffectief, want de VS rekent erop dat Europa mee zal betalen. Obama is er zich kennelijk van bewust dat zijn land door de hoge staatsschuld, de huidige financiële crisis en de enorme sociale problemen, niet in staat is om een zeer duur rakettenschild in diverse landen op te stellen. Kennelijk zal het militair keynesianisme – dat toch al sedert WOII een belangrijke rol speelt in de VS economie – met Obama niet verdwijnen.
Als het duidelijk is dat de opstelling van het alternatieve raketten- en radarsysteem gericht is tegen Iran dan zijn Israël en Turkije het meest geschikt voor de opstelling, want ze liggen dichter bij Iran.
Obama’s Pentagon-baas, Robert Gates verklaarde op 17 september: “Wie beweert dat wij het rakettensysteem in Europa schrappen zijn verkeerd en slecht geïnformeerd”. Gates specificeert nu, nadat hij bij Bush het toenmalig plan met veel ijver had verdedigd, dat het nieuwe systeem een betere capaciteit heeft. Voor hem biedt de opstelling en ontplooiing op oorlogsschepen uitgerust met de SM-3 (Standard Missile-3) zogenoemde interceptoren, een grotere flexibiliteit en mobiliteit aangezien ze, indien nodig, vlugger verplaatsbaar zijn naar andere regio’s. De VS hebben 15 destroyers en drie kruisers in de vaart, die uitgerust zijn met het Aegis wapensysteem. Deze staan in connectie met de Noorse, Spaanse, Australische, Japanse en de Zuid-Koreaanse marine. Hierdoor beschikt het Pentagon over een wereldwijd inzetbaar rakettenschild ter zee.
Standard Missile-3 (SM-3) vormt een onderdeel van een rakettenschild van op schepen uitgerust met het Aegis systeem. Het gaat ‘m om een aanvalsraket tegen te houden door een botsing met de SM-3 KW (kinetic warhead). De laatste succesvolle test dateert van 31 juli 2009. Lockheed Martin Maritime Systems and Sensors ontwikkelt het Aegis BMD Weapon System. The SM-3 wordt gebouwd door Raytheon op zijn Missile Systems business unit in Tucson, Arizona. Boeing staat in voor de sturingstechnologie van de SM-3 raket, die ze ontwikkelt in Californië en Alabama. Zo pikt iedereen een graantje mee.
Het Pentagon gaf ook meer uitleg door te stellen dat deze nieuwe regeling een eerste operationele stap is (die effectief werkt) van een vierfazenplan om tegen 2020 een globaal afweersysteem te hebben tegen raketten van allerlei reikwijdte: van korte afstand tot intercontinentaal.
Nucleaire solidariteit
Obama herhaalt dat hij samenwerking zoekt, en ruimte wil laten voor onderhandelingen en diplomatie. Maar net zoals hij het ruimteschild in Europa niet echt schrapt maar door een goedkoper alternatief vervangt – dat tevens de mogelijkheid inhoudt om Rusland wat milder te stemmen – zo gaat hij ook door met plannen om bestaande kernwapens te moderniseren. Inderdaad, naar verluidt is hij van plan om het Congres 65 miljoen dollar te vragen om de Amerikaanse B-61 kernbommen te moderniseren. De B61 is een bom die vanuit een jachtvliegtuig moet worden gedropt.
De B61-bommen dateren uit de jaren 1960 en zijn de oudste kernwapens die het Amerikaanse leger in zijn bezit heeft en waarvan vooral de veiligheidsmechanismen aan vernieuwing toe zijn. Het Pentagon wil de wapens tegen 2017 up-to-date hebben om de toekomstige F-35-gevechtsvliegtuigen (de genaamde Joint Strike Fighter) ermee uit te rusten. België doet niet mee aan het F-35 programma. In de huidige ontwikkelingsfase van deze JSF participeren 9 landen: De VS, Groot-Brittannië, Italië, Nederland, Turkije, Canada, Denemarken, Noorwegen en Austalië. Israël en Singapore doen mee in het statuut van Security Cooperation Participants.
Het zijn deze bommen die op dit ogenblik de kern vormen van de nucleaire lastenverdeling binnen de NAVO. Er liggen B61 kernbommen in Kleine Brogel (België), Volkel (Nederland), Büchel (Duitsland – uit Ramstein werden ze weggetrokken), Aviano en Ghedi Torre (Italië), Incirlik (Turkije). Vroeger lagen deze VS-kernbommen ook op de luchtmachtbasis van Lakenheath (70 km ten noorden van Londen) maar die werden in 2008 ook verwijderd. Wil de vraag voor moderniseringsbudgetten nu zeggen dat het Pentagon deze bommen nog jaren in Europa wil houden? Officieel heeft deze nucleaire lastenverdeling enkel nog een politieke betekenis: ze vormen de concretisering van de politieke en militaire band tussen de VS en Europa, een uiting van het gezamenlijk engagement om de veiligheid te bevorderen.
Is dit het soort samenwerking met de bondgenoten, het gezamenlijk optreden dat Obama bedoeld in zijn toespraken? Gezamenlijke militarisering, zou je kunnen zeggen, met Amerikaanse materieel natuurlijk, weze het B61 bommen, of SM3 raketten.
Bondgenoten
Het schrappen van het Bush rakettenschild heeft bij de politieke elite in Polen en Tsjechië een zekere bezorgdheid verwekt. Zij vrezen dat hun bevoorrechte positie bij Washington nu verzwakt wordt. De meerderheid van hun bevolking is echter een andere mening toegedaan. De burgers verheugen zich erover dat ze niet meer in de schietlijn van Moskou liggen. De nieuwe plannen van Washington betekenen echter niet dat de VS hun voornemens voor een nauwere militaire integratie van Polen en Tsjechië opbergen. Gates was zo hoffelijk – en verplicht – om te melden dat het Pentagon al besprekingen voert met de twee landen over het opstellen van een op land gestationeerd SM-3 systeem en andere militaire componenten. Alle indicaties tonen aan dat meer PAC-3 raketten in Europa zullen opgesteld en geïntegreerd worden in het gecoördineerd NAVO rakettenschild van Europa. De bedoeling van de VS en de NAVO is om zo een meer flexibel, efficiënter en goedkoper systeem voor Europa tot stand te brengen.
Dit biedt de VS de mogelijkheid om militaire satellieten en legervliegtuigen uitgerust met laserwapens in te zetten, alsook het inrichten van radar- en interceptiebasissen. Op deze wijze wordt Europa nog meer gebonden aan de Amerikaanse militaire strategie. De nieuwe wending wordt als een waar keerpunt verpakt maar eigenlijk is er niets veranderd aan de VS strategie voor het Midden-Oosten en Eurazië. De Obama – Biden politiek blijft een politiek van denigreren en confronteren, een politiek van de stok en de wortel. De entourage van Obama wordt bevolkt door personen uit de Clinton periode, zeker wat het buitenlands beleid betreft. Deze groep steunt op het concept van de VS als hegemoniale supermacht, die in staat moet zijn om haar voorwaarden aan Moskou en de rest van de wereld op te leggen.
Rusland
Terwijl president Obama enige tijd terug, zelf op bezoek ging naar Moskou, stuurde hij gelijktijdig zijn vice-president, Biden, op tournee naar Georgië en de Oekraïne; van provocatie gesproken. Op deze wijze wilde hij het Kremlin duidelijk maken dat het aanbod van Washington (o.a. vermindering van het kernwapenarsenaal) niets aan het Amerikaanse beleid voor de Kaukasus veranderd. De Obama politiek ten opzichte van Rusland vertoont dus fundamenteel geen wijzigingen met het verleden, het is de voortzetting van het Bush beleid.
Dit werd in Moskou zeer goed begrepen. Enkele dagen na de provocatieve uitlatingen van Biden in Tbilisi en Kiev, konden we via de Russische media vernemen dat Moskou geavanceerde wapentechnologie, met name S-300 raketten, aan Iran gaat leveren. De eerste zending is al aangekomen en tegen het einde van het jaar mag Teheran het contractueel overeengekomen totale aantal verwachten. Deze raketten moeten Teheran helpen om een gebeurlijke ‘preventieve’ aanval op haar kerninstallaties af te slaan. Bij het bekend geraken van deze wapendeal, is Netanyahu in allerijl naar Moskou gereisd om het Kremlin er van te overtuigen deze wapenverkoop niet te honoreren.
Wijzen we er terloops ook nog op dat Moskou onlangs een akkoord heeft gesloten met de Venezolaanse president Chavez, waarbij Venezuela een kredietlijn ter beschikking krijgt van 2,5 miljard dollar voor de aankoop van Russische wapens, tanks en gepantserde voertuigen en luchtafweerraketten, als antwoord op het militair akkoord van de VS met Colombia.
Obama en Biden worden dus geconfronteerd met het feit dat Rusland een strategische en beslissende factor is in de nieuwe krachtsverhoudingen die zich aan het voltrekken zijn, waarbij de greep van Washington als supermacht ondermijnd wordt.
Obama sprak tijdens zijn persontmoeting over het rakettenschild met geen woord over de zakelijke betekenis van zijn beslissing. Ook repte hij met geen woord over wat de kostprijs zal zijn van de aangekondigde voornemens en waaruit het nieuwe systeem zou bestaan, wanneer en waar het gestationeerd zal worden.
Op grond van uitlatingen van anonieme bronnen uit de Amerikaanse regering en het militaire apparaat, wordt er gespeculeerd dat het voorlopig over een groot aantal SM-3 raketten gaat, dat al in 2011 in de omgeving van Iran, de Perzische Golf en de Arabische Zee op oorlogsschepen opgesteld wordt. Zeker is dat het aangekondigde systeem veel sneller inzetbaar is dan het door Bush geplande schild in Polen en Tsjechië, dat pas in 2018 operationeel zou geweest zijn.
In zijn brief aan de Russische president Dimitri Medvedev, argumenteerde Obama destijds dat de geplande stationering van een afweersysteem in Polen en Tsjechië uitsluitend een reactie was op de Iraanse bedreiging. Als deze bedreiging, met Russische hulp, zou afnemen, dan was Washington bereid zijn rakettenafweer plan te overdenken. Klaarblijkelijk verwacht het Witte Huis nu een tegenprestatie van het Kremlin. Gedacht wordt dat Moskou zal bijdraaien wat de verscherping van de sancties tegen Teheran betreft. Dit is voorlopig koffiedik kijken, de komende dagen zullen ons meer duidelijkheid brengen over de standpunten van Rusland en China, wanneer dit thema ter sprake komt in de VN-veiligheidsraad.
Iraans gevaar
Maar komen we toch nog even terug op de zogenaamde ‘herwaardering’ van de Iraanse dreiging.
Obama meende dat Bush gelijk had toen deze verwees naar het gevaar van de lange-afstandsraketten van Teheran. “Maar vandaag gaat het eerder om korte- en middellange-afstandsraketten.” De VS president deed verder zijn best om zich een stoere houding aan te meten. Hij blijft Iran waarschuwen dat de VS alle diplomatieke inspanningen zal doen opdat Teheran de internationale verplichtingen zou nakomen. “Er is absoluut geen alternatief voor Iran dan zijn internationale verplichtingen na te komen wat zijn nucleair programma betreft. Wij zullen, tezamen met onze bondgenoten en partners, een sterke diplomatie blijven ontwikkelen om hierop toe te zien. Dit nieuw ruimteschildprogramma tegen ballistische raketten is de beste manier op de bedreiging vanwege het Iraanse rakettenprogramma tegen te gaan.”
Zou het kunnen zijn dat door de zogenaamde bedreiging op een ander niveau te schalen (belang van de Iraanse tactische wapens in plaats van de intercontinentale capaciteit) Washington eigenlijk op een voorzichtige wijze wel zo iets als een half-vertrouwenwekkende maatregel afkondigde? Is dit een verdoken uitgestoken hand naar Teheran? Het schrappen van het Europees rakettenschild van G.W. Bush is een stapje in het verminderen van het vijandbeeld tegenover Teheran, lijkt het wel. Kwestie van een voetje voor te hebben bij de onderhandelingsronde van begin oktober?
In de huidige wereldconjunctuur wordt het geostrategisch belang van Iran immers alleen maar groter. Mocht de chaos in Pakistan niet snel een oplossing vinden in het voordeel van de VS, dan dreigt de huidige Amerikaanse bevoorradingslijn met oorlogsmaterieel naar Afghanistan in gevaar te komen. Militaire konvooien van het VS leger worden geregeld aangevallen in Pakistan waardoor de operaties in Afghanistan een ware logistieke nachtmerrie dreigen te worden. Het alternatief voor de huidige aanvoerroute kan verschillende kanten uit. Een nauwere samenwerking met Rusland, dat nu al het transport toestaat van niet-oorlogsmaterieel over hun grondgebied naar de VS troepen in Afghanistan, is een mogelijke uitweg. Het wegnemen van een Russische ergernis, het rakettenschild in Tsjechië en Polen, is dan een goed gekozen maatregel. Een ander, geografisch evident alternatief voor de Pakistaanse route is de logistiek via Iran te laten verlopen, maar dan moeten er wel akkoorden gesloten worden met het regime dat in het westen niet erg op prijs wordt gesteld. Nog een bijkomend aandachtspunt is het gaspijplijnproject Nabucco dat gas uit Azerbeidjan naar Europa moet brengen. Alleen is dit project maar rendabel als er voldoende gas kan worden vervoerd. Het zal nog wel een tijdje duren eer er een akkoord is om bijvoorbeeld het Turkmeense gast over de bodem van de Kaspische Zee naar Azerbeidjan te transporteren. Wat dus wil zeggen dat Nabucco naar een andere aanvullende bron zou moeten zoeken, en opnieuw ligt de geografische evidentie bij Iran.
Ongeveer op hetzelfde tijdstip kondigde Israël aan dat het zich door niemand in zijn voortbestaan bedreigd voelt. Iran vormt wel een uitdaging voor Israël en voor de wereld, aldus defensieminister Ehoud Barak in de krant Yedioth Ahoronth. Wil dit zeggen dat de beslissing om geen rakettenschild in Europa uit te bouwen ook kadert in een Amerikaanse keuze om zeker geen luchtaanval tegen de Iraanse installaties uit te voeren?
Afwachten hoe de aangekondigde onderhandelingsronde van begin oktober tussen Iran en de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad plus Duitsland zal verlopen.
Besluit
De VS hebben dus het oude plan voor een rakettenschild in Europa helemaal omgevormd tot een nieuw programma dat in deze (nieuwe) startfase werkt met militaire technologie waarvan bewezen is dat ze functioneert. Deze verandering is enerzijds een stap in de verbetering van de relaties met Rusland, en anderzijds ook misschien wel een deel van de onderhandelingsstrategie tegenover Iran. Al deze vernieuwingen zonder het militar-industrieel complex voor het hoofd te stoten. Yes we can.
(Uitpers, nr. 113, 11de jg., oktober 2009)
Bronnen
US. Missile Shield Plans: Retreat or Advance – Rick Rozoff
Schneller einsatzbereit – Knut Mellethin
Dangerous Crossroads: Missile Defense and Washington’s Foolish Eurasia Strategy – William Engdahl
