Paul-Marie de la Gorce spreekt in Le Monde Diplomatique van maart 2003 over de optie Powell, die de strijd tegen Al Qaida en Afghanistan wilde aangaan. Daarnaast was er in Washington ook de kliek rond Wolfowitz en Rumsfeld die van in het begin Irak wilden aanvallen. Wijst dat op een strijd binnen het Witte Huis, vragen we deze kenner van het Midden Oosten.
– De keuze over strategie moet niet beperkt worden tot een strijd tussen clans in het Witte Huis. Sinds 11 september werden verschillende opties voorgesteld aan Bush, wat de normale manier is om beslissingen te nemen in de VS. Net na 11 september heeft Bush gekozen voor de optie die Powell voorstelde. Dus een actie tegen Afghanistan en tegen de groep Al Qaida. Maar vanaf 15 september, dus amper vier dagen na de aanslag van 11 september werd de optie om Irak stelde de adjunct-secretaris van Defensie, Paul Wolfowitz, Bush voor Irak aan te vallen. Dat werd toen al verdedigd door belangrijke personaliteiten van de regering Bush. De president heeft toen enkel beslist om daarover niet onmiddellijk in het openbaar te spreken. Maar vandaag kunnen we zeggen dat hij toen al de optie om Irak aan te vallen ernstig nam. Van bij de aanvang van zijn presidentsmandaat heeft hij al gezegd dat men moest verdergaan dan waar men in 1991 gebleven was, dat het werk dus moest worden afgemaakt.
– Velen, vooral in de Arabische wereld, zien de hand van Israël in de beslissingen van de regering Bush. Wolfowitz is een gekende pro-Israël-lobbyist. In welke mate zal de situatie in het Midden-Oosten veranderen ten gunste van Israël?
– In de VS is er altijd een milieu geweest dat Israël stelselmatig steunt. Vandaag kunnen we zeggen dat dit milieu zeer veel invloed heeft binnen de Amerikaanse regering. Bovendien heeft Israël momenteel niet eender welke regering: Sharon is aan de macht. En Sharon is erop gebrand om systematisch de Palestijnen terug te dringen, om de Palestijnse entiteit te elimineren die na de Oslo-akkoorden was tot stand gekomen. De Palestijnse Autoriteit is praktisch vernietigd door de Israëlische militaire interventies in de Palestijnse gebieden. Inderdaad, we zien vandaag dus een heel sterke convergentie tussen de Amerikaanse politiek en die van Israël. Nogmaals, dat is niet nieuw, maar vandaag is dat wel erg sterk.
– Zal de rol van Turkije in het Midden-Oosten niet afnemen? We hebben onlangs een paar openlijke ruzies gezien tussen Turkije en de VS, dat is een nieuw gegeven. En Iran en Syrië?
– De wil van de VS om de hand te leggen op Irak heeft natuurlijk geleid tot de oorlog en de omverwerping van president Saddam Hoessein met de bezetting van Irak door Amerikaanse troepen. Dat heeft het schaakbord in het Midden-Oosten grondig veranderd. Er zijn vooreerst de politieke gevolgen. Alle staten van de regio zijn gewaarschuwd wat er kan gebeuren als ze zich niet plooien naar de Amerikaanse eisen. Er zijn strategische belangen. De bezetting van Irak maakt de omsingeling van Iran volledig. Zoals je weet zijn er reeds Amerikaanse militaire basissen in de Kaukasus, in Centraal-Azië, in Afghanistan, in Pakistan en in de Golf. Tegelijk vervolledigt de Amerikaanse bezetting van Irak ook de omsingeling van Syrië, Libanon en Palestina, want ten noorden en ten zuiden van Syrië bestaat er een strategisch partnerschap tussen Turkije en Israël.
De veranderingen ten gevolge van de oorlog stellen alle landen van de regio voor nieuwe problemen. De strategische alliantie van Turkije met Israël verhoogt de druk op Syrië, Libanon en Palestina. Dat kadert in de visie van de VS. Maar tegelijk houdt de vernietiging van de Iraakse staat een risico in voor Turkije. Indien Irak uiteenvalt met in het noorden een onafhankelijk Koerdistan, zal dat ontegensprekelijk een sterke invloed uitoefenen op de Koerden in Turkije. Turkije stond voor de eerste keer in zijn geschiedenis voor een oorlog van de Amerikanen waarmee het niet akkoord ging. Turkije is als de dood voor het uiteenvallen van Irak. Washington heeft weliswaar duidelijk gesteld dat het niet wil dat Irak uit elkaar valt. De overgrote meerderheid van de bevolking in Turkije was gekant tegen de oorlog en dat heeft uiteindelijk geleid tot het mislukken van de onderhandelingen tussen Turkije en de VS over de belofte van 19 miljard dollar leningen en 6 miljard dollar cash schenking. Die mislukking heeft de oorlogsplannen gewijzigd en dat heeft zijn invloed voor de perspectieven in de regio. Maar de essentie is dat Turkije absoluut niet wil dat Irak uiteenvalt en Israël wil absoluut geen Irak met een sterke regering. Die tegenstrijdige druk maakt dat de VS voor het ogenblik beslist hebben om Irak in een staat van grote verdeling te houden. De eis van Turkije en Israël zal wegen op de toekomst van heel de regio.
– Wat vindt u van de houding van de Koerden in Irak? Ze hebben zich militair verbonden met de Amerikanen. Voor vele Arabieren zijn de Koerden daarin veel te ver gegaan, vooral omdat de Koerden nooit enige garantie op papier gekregen hebben voor het post-Saddam-tijdperk. Zal het nog ooit goed komen tussen Koerden en Arabieren?
– Het geval van de Koerden in Irak is een speciaal geval. Het is de enige Koerdische regio die sinds lang politiek georganiseerd is, weliswaar in twee rivaliserende bewegingen, maar sterk gestructureerd met een echte inplanting, representatief voor de bevolking en met een traditie. Het zijn echte politieke krachten, waarmee rekening moet gehouden worden. Men kan geen beslissingen nemen over de toekomst van de Iraaks-Koerdische regio buiten deze politieke krachten. Tegelijk zijn de Koerden in contact met Arabieren en Turkmenen, die in dezelfde regio leven, meer bepaald in Mossoel en Kirkoek. Dat stelt een probleem van samenleven van deze verschillende bevolkingsgroepen. Je kan daar geen muur tussen bouwen. Het stelt ook een probleem van verdeling van de natuurlijke rijkdommen en de band met de rest van Irak. Want het is helemaal niet zeker dat de Koerden er baat bij hebben dat Irak uit elkaar valt. Als de optie om van Iraaks-Koerdistan een onafhankelijke staat te maken niet haalbaar geacht wordt, dan blijft er niets anders over dan een systeem te vinden waarbij de verschillende bevolkingsgroepen moeten samenleven.
– Welk type staat met welke politieke instellingen is het best aangepast aan de specificiteit van Irak, waar Koerden, sjiieten, soennieten, Arabieren samenleven?
– Er zullen nieuwe politieke instellingen moeten uitgevonden worden, aangepast aan de specifieke omstandigheden van Irak. Men moet zich vragen stellen over de werkbaarheid en de haalbaarheid van een federale oplossing. Men kan geen duidelijke grens trekken tussen de verschillende gemeenschappen. Kirkoek en Mossoel worden bewoond door Koerden, Arabieren en Turkmenen. Dat geldt ook voor de soennieten en sjiieten. In het verleden waren zij sterk verenigd in de strijd voor een onafhankelijk Irak. Soennieten en sjiieten hebben tot driemaal toe samen gevochten in grote opstanden tegen de Britse kolonisator. Noch de soennieten, noch de sjiieten hebben de opdeling van Irak geëist daarna. Bagdad is de grootste sjiitische stad van het land. Maar er leven ook vele soennieten en het is de hoofdstad van het land.
Is het mogelijk om een systeem te vinden dat alle gemeenschappen tevreden stelt? Dat is net de inzet van de komende periode. In het verleden zijn er meerdere pogingen geweest tot een aanvaardbare politieke oplossing voor het geheel van de bevolking. Tijdens het bewind van Saddam Hoessein zijn er twee pogingen geweest om tot een overeenkomst te komen met de Koerdische gemeenschap. In het begin van zijn regime en eind 1991. Ik was in Bagdad op dat moment en ik zie nog de foto’s voor me met president Hoessein en de vertegenwoordigers van de twee Koerdische partijen. Om verschillende redenen zijn die pogingen mislukt of slecht uitgedraaid. In 1991 zijn de VS tussengekomen om een akkoord te verhinderen. Vandaag moet een akkoord gevonden worden dat aanvaardbaar is voor het geheel van de bevolking.
_ – Zal de rol van Turkije in de regio verminderen? En welke zal de invloed zijn op de Koerden in Turkije? Meer rechten voor de Koerden in Irak, kan dat een positief effect hebben op de Koerden in Turkije?
– De rol van Turkije zal niet verminderen. Turkije blijft de voornaamste bondgenoot van de VS op een hele reeks belangrijke fronten. In de Kaukasus, in Centraal-Azië waar zoveel Turkse talen worden gesproken, in het Midden-Oosten waar Turkije een bondgenootschap heeft met Israël. Zelfs in de ontmanteling van Joegoslavië en de Balkanoorlog heeft Turkije een belangrijke rol gespeeld in de ogen van Washington. Denk niet dat de rol van Turkije zal afnemen, maar de pacificatie van Irak, de normalisatie zou natuurlijk een vreedzaam effect kunnen hebben op Turkije. Als Turkije geen angst meer moet hebben van mogelijke problemen komend uit een onstabiel Irak, dan zou er misschien wel een vreedzame coëxistentie kunnen komen tussen verschillende bevolkingsgroepen.
Dat is natuurlijk een optimistische hypothese en dus in de veronderstelling dat er in Irak een vreedzame evolutie is in het belang van de bevolking. Maar ik ben niet optimistisch. Ik stel vast dat de VS de Iraakse staat vernietigd hebben, niet alleen de regering verdreven. De Amerikanen zullen in de verleiding komen om tot een akkoord te komen met etnisch of religieuze groepen in functie van de omstandigheden, zoals ze indertijd in Libanon gedaan hebben. Maar Irak is Libanon niet. Het Iraakse nationale gevoelen is heel sterk. En Iran kan tot de verleiding komen om de politiek in Irak te beïnvloeden via de sjiitische gemeenschap. Kortom, we zitten in een heel moeilijke periode.
– U schrijft dat de ontwapening van Irak niet de echte bedoeling was van de VS. Die mening wordt ondertussen wereldwijd gedeeld. Kan men spreken van een herkolonisering van Irak of kan men hopen, zoals de Koerden, dat de huidige Amerikaanse bezetting positieve effecten kan hebben?
– Het is belangrijk te begrijpen dat het doel van deze oorlog helemaal niet de ontwapening was van Irak. Die ontwapening is al lang geleden gebeurd. De oorlogspropaganda verplicht de VS ertoe om alles te doen om toch maar ergens massa-vernietigingswapens te vinden. Dat heeft geen enkele geloofwaardigheid. Het is onmogelijk gebleken banden te leggen tussen het Iraakse regime en Al Qaida. En bovendien is de opbouw van een democratie in Irak zeker niet verenigbaar met de huidige bezetting van Irak door de Amerikaanse troepen. Er zijn sterke nationalistische en islamitische groepen die heel anti-Amerikaans zijn en daarvoor reeds betoogd hebben. De Amerikanen zijn zeker niet gehaast om deze groepen de vrije loop te laten.
Het probleem is nu dat er in een versnipperd Irak met een vernielde staat, met vernielde collectieve voorzieningen zoals water en elektriciteit, telefoon en gezondheidszorg, veel risico’s op conflicten en crisissen bestaan.
Kunnen de Koerden aan hun trekken komen? Ja, in de mate dat ze verenigd blijven rond toegankelijke eisen. Maar niet als de crisis en de conflicten zich uitbreiden over het hele grondgebied. Ze kunnen op diverse manieren betrokken partij worden: als Turkije vindt dat zijn belangen worden geschaad, kan Turkije binnenvallen. Of Iran kan op zijn manier invloed uitoefenen. Er bestaan veel gevaren voor de Koerden vandaag de dag. Het is goed mogelijk dat de Koerden deze keer geluk hebben, maar er bestaat geen enkele zekerheid. De beste kans voor de Koerden bestaat in de heropbouw van een Irak waarbij de verschillende bevolkingsgroepen akkoord gaan om samen te leven. Zover zijn we nog niet.
– De eerste Golfoorlog werd gevoerd onder het mom van een brede alliantie, ook met Arabische landen. Nu traden Amerikanen en Britten alleen op. Zullen internationale instellingen zoals de VN, NATO, Europese Unie nog een rol kunnen spelen nu de VS hun dominantie in de wereld nog hebben versterkt?
– Er bestaat geen twijfel aan het feit dat Washington de Iraakse zaak in eigen hand zal houden. Het is niet voor niets dat de Amerikanen oorlog gevoerd hebben. Ze accepteren de moeilijkheden die daarvan het gevolg zijn. De VS oordelen dat het politiek, strategisch en economisch belang groot genoeg is om die oorlog te voeren. Op politiek vlak kunnen de VS nu nog meer druk uitoefenen op alle landen in de regio. Strategisch door de mogelijke acties tegen Iran, Syrië en Palestina. En het economische aspect is zeer belangrijk. In de mate dat Washington de export van Iraakse olie zal controleren, kan het druk uitoefenen op het geheel van de brandstofmarkt en allereerst op Saoedi-Arabië. De Amerikanen hebben geen vertrouwen meer in het Saoedische regime, sinds uitgekomen is dat 15 van de 19 verantwoordelijken van de aanslagen van 11 september de Saoedische nationaliteit had. Dat wil zeggen dat de Amerikanen heel zeker hun greep op Irak niet zullen lossen, heel zeker niet.
Er zullen inspanningen gedaan worden om de rol van internationale instellingen terug groter te maken, meer bepaald van de VN. Maar de Amerikaanse regering zal dat proberen te verhinderen. Dat is een grote uitdaging voor de internationale gemeenschap in de komende periode, want iedereen weet dat het Midden-Oosten de meest explosieve regio is in de wereld. Daaruit kunnen crisissen en conflicten komen.
– Tussen Koerden en Arabieren is het niet altijd een gelukkig huwelijk. Zal het nog ooit goed komen tussen Koerden en Arabieren? Zal met deze oorlog de haat tussen Arabieren en Koerden niet nog toenemen? Zouden de Koerden zich niet beter verbinden met de Arabische oppositie in plaats van met de VS?
– Het Koerdische volk, meer bepaald de Koerden in Irak, staat voor een historisch belangrijke keuze. Het is begrijpelijk dat de Koerdische leiders de steun zoeken van de VS, want het is de grootste grootmacht in de wereld. Nu hebben ze het gevoel langs de kant te staan van de sterkste. Het is waar dat ze nu al sinds meerdere jaren resultaat geboekt hebben met de autonome zone in het noorden van Irak. Maar de Koerden leven niet in de Verenigde Staten. Ze leven in die regio. En ze zullen in die regio blijven leven met andere volkeren als buren. De vrede met die buren is de voorwaarde voor een vreedzaam samenleven van heel de Koerdische gemeenschap.
Alle mogelijke steun van de VS aan de Koerden zal niet kunnen verhinderen dat de veiligheid van de Koerden constant gevaar loopt als er geen vredesakkoord gesloten wordt met de buurvolkeren. Israël toont dat goed aan. De Amerikaanse steun aan Israël verzekert ongetwijfeld de militaire kracht en superioriteit van Israël. Maar het verzekert niet de vrede. Het verzekert geenszins de individuele veiligheid van de inwoners van Israël.
De keuze voor het Koerdische volk bestaat in een regelmatige, georganiseerde overeenkomst met de buurvolkeren, dus eerst en vooral met de Arabische inwoners van Irak. Dat is de ware voorwaarde voor hun toekomst.
(Uitpers, nr.43, 4de jg., juni 2003)
