Indrukwekkend panorama van onstuitbare globalisering

Hij is trouwens niet aan zijn proefstuk wanneer het gaat om groots opgezette historische panorama’s. Eerder verschenen van hem al (bij dezelfde uitgever): ‘Het gouden Oosten’ (2007) en ‘Mensen of barbaren?’ (2011). In die beide boeken bleek reeds wat ook nu weer indrukwekkend duidelijk wordt gemaakt: de auteur bouwt voort op een rijke en gevarieerde voorbereidende lectuur, gaat bestaande clichés met zijn kritische blik te lijf waar hij kan, en vat dat alles in een uiterst leesbaar verhaal. Als je het niet wist zou je het zeker gaan vermoeden: deze man komt uit het onderwijs. En hij weet hoe je een goede les structureert: eerst vertel je wàt je gaat zeggen; vervolgens zeg je het, klaar en duidelijk; en tenslotte vat je nog ’s samen wat je gezegd hebt. Dat klinkt een beetje schools, en af en toe heb je dus als lezer dezelfde reflex als een oplettende en geïnteresseerde scholier: jaja, dat had u al verteld. Maar, eerlijk gezegd, wanneer je zo een omvattend en indringend panorama krijgt voorgeschoteld, schaadt een vleugje herhaling af en toe niet. Want een omvattend en indringend panorama is dit echt wel. Het helemaal navertellen heeft hier geen zin. Bij nader inzien kent iedereen met een béétje historische bagage die drie bewegingen wel. De eerste golf (die Van de Voorde de ‘koloniale en mercantiele noemt) kwam op gang na de stapsgewijze verkenning van Afrikaanse en Aziatische kusten en de ‘ontdekking’ van Amerika door respectievelijk Portugal en Spanje, en duurde tot een stuk in de 18de eeuw. De tweede golf  (de ‘industriële en imperialistische’) vormde een essentieel kenmerk van ‘de lange negentiende eeuw’ (van 1789 tot 1914) en kreeg – als een soort tegenbeweging – een late uitloper in de tweede helft van de 20ste eeuw. De derde golf is dan de digitale en financiële, die ‘losbreekt’ rond de jongste eeuwwisseling, en duidelijk nog niet is uitgeraasd.  Drie globaliseringsgolven, gespreid over vijf eeuwen … als je daarvan een samenhangend verhaal wil vertellen moet je je stof wel terdege beheersen. En liefst ook kunnen teruggrijpen op een analytisch instrumentarium dat in de veelheid van feiten en ontwikkelingen enkele grondlijnen aan het licht brengt. Van de Voorde voldoet aan beide voorwaarden, maar dan wel op een eigen  manier. Opvallend is bijvoorbeeld dat hij telkens opnieuw toont hoe technologische ontwikkelingen aan de grondslag liggen van verschuivingen in machtsverhoudingen, internationaal al evenzeer als binnen bestaande maatschappijen. Een correcte marxistische visie, denk je dan, ook al duikt de naam Marx hooguit terloops op in het hele verhaal. Van de Voorde erkent overigens dat hij zijn mosterd eerder bij Braudel haalt, maar geeft ook  Hobsbawm de eer die hem toekomt. Bevreemdend is wel dat in de 10-bladzijdenlange bibliografie (onder meer) de naam Wallerstein ontbreekt, die toch een autoriteit is met betrekking tot de eerste globaliseringsgolf, zoals die volop op gang kwam  Dat is vermoedelijk toe te schrijven aan het feit dat Van de Voorde die eerste golf in een veel minder eurocentrisch perspectief bekijkt, en er daarentegen zijn Europese lezers aan herinnert dat in die periode zeker China nog niet moest onderdoen voor de ontluikende Europese ‘mogendheden’. Een nuttige correctie, die bovendien overtuigend wordt onderbouwd, aangezien de auteur zich voorheen uitvoerig met Azië heeft beziggehouden. Van de Voorde mag dan zijn beschrijving en analyse niet expliciet onder marxistische vlag laten varen, maar inhoudelijk staat hij er wel heel erg dicht bij. Zo argumenteert hij uitvoerig dat in de eerste en tweede globaliseringsgolf de staat een cruciale drijvende en dragende rol speelde waarzonder het privé-initiatief zich niet had kunnen ontplooien zoals het dat deed. Dat daarentegen  het capituleren van de overheid voor de zg. almacht van financiële en commerciële kolossen mee de oorzaak is van de crisis die momenteel woedt (en nog lang niet is uitgewoed) is precies wat de jongste globaliseringsgolf onderscheidt van de vorige. Bij de immer voortschrijdende globalisering is “de spanning tussen staatsinterventie en vrije markten een permanente factor van primordiaal belang” geweest, aldus Van de Voorde. Het is grondig fout beginnen lopen toen – en omdàt – het “neoliberalisme die interactie heeft geïnterpreteerd als een onverenigbaarheid”, en regulering kon diaboliseren als overbodig, ja, hinderlijk. Dat nooit eerder vertoonde agressieve markt-fundamentalisme heeft (althans in het rijke noord-atlantische deel van de wereld) geleid tot een diepgaande financiële crisis die de reële economie heeft aangetast en zelfs de sociale samenhang bedreigt. Maar daarbij houdt de ellende niet op. Natuurlijk: doemdenken is er bij ‘globaliseringsverliezers’ altijd al geweest. En er mag zeker wel ’s op gewezen worden dat globalisering hoegenaamd geen nieuwe fenomeen is, maar door het rijke noorden/westen pas als bedreiging wordt waargenomen nu het daar niet meer alleen de vóórdelen van ondervindt. Alleen: wat zich nu aftekent is een waarlijk globale dreiging. Van de Voorde vraagt in zijn slotbedenkingen inderdaad terecht aandacht – en liefst ook dringende ingrepen – voor de omvattende klimaatwijziging die de hele planeet in haar greep krijgt. Dat die ingrepen ‘onverenigbaar’ blijken met ongebreidelde  ‘vrije markt’ – waartegen staten niets kunnen of durven ondernemen – is onlangs in Lima weer gebleken. Niet zonder reden proclameert (onder meer) Naomi Klein “ofwel redden we de aarde, ofwel het kapitalisme”. Van de Voorde zal het daar vermoedelijk wel mee eens zijn. Lees zijn boeiend panorama van vijf eeuwen globalisering vóór dit land helemaal onder water loopt !