Als er één tegenstander is die het de regering van Daniel Ortega in Nicaragua ongemakkelijk zou moeten maken, is het Dora María Téllez wel. Onder het pseudoniem Comandante Dos vocht Téllez (Matagalpa, 1955) samen met Daniel Ortega in de Sandinistische revolutie die in 1979 een einde maakte aan meer dan vier decennia dictatuur van de familie Somoza. Na haar deelname aan de eerste Sandinistische regeringen als minister van Volksgezondheid, raakte de voormalige guerrillera en historica ontgoocheld en trok ze naar de oppositie om de idealen van democratie en sociale rechtvaardigheid die zij als vergeten beschouwde te helpen nastreven. Ortega, haar voormalige guerrillakameraad, die sinds 2007 aan de macht is, heeft het haar nooit vergeven. In juni 2021 werd ze wegens ‘verraad’ – en later beschuldigd van ‘samenzwering’ – opgesloten in de gevreesde El Chipote-gevangenis in Managua. Na meer dan anderhalf jaar in de gevangenis arriveerde zij op 10 donderdag via een vlucht uit Managua in Washington DC, samen met 221 andere dissidenten die opgesloten zaten in verschillende gevangenissen in het land. De regering Ortega en zijn vrouw, vicepresident Rosario Murillo, deporteerden studenten tot priesters en politici, naar de Verenigde Staten, die ze beschouwden als “verraders van het thuisland” en trok bovendien hun Nicaraguaanse nationaliteit in. Onder hen dus ook de legendarische figuur Dora María Téllez die BBC Mundo 24 uur na haar aankomst in de Amerikaanse hoofdstad interviewde.
-Waarom denk je dat jullie zijn vrijgelaten?
Omdat we ons zijn blijven verzetten tegen het regime. Het regime kon de internationale solidariteit, de gebeden die mensen voor ons deden in kerken of in hun huizen, maar ook de druk van regeringen en internationale organisaties voor onze bevrijding niet langer verdragen. We zijn ons blijven verzetten en er was geen enkele gevangene die zich verontschuldigde bij Daniel Ortega en Rosario Murillo of hen smeekten ‘haal me uit de gevangenis en ik spreek geen kwaad meer over jullie’. Niet één.
-Wat voelde je toen je vrij was?
Al in het vliegtuig voelde ik een tegenstrijdige emotie. Het is een enorm verdriet om Nicaragua te verlaten, maar tegelijkertijd is er de vreugde van het vrij zijn. We zijn vrij hier in de Verenigde Staten, maar we hebben het recht om vrij te zijn in Nicaragua. Het is ons recht als individu en burger.
-Ze zeggen dat er spannende momenten waren in het vliegtuig.
Ja. Ik had met mijn partner na één jaar en 8 maanden niet meer kunnen haar praten, omdat ze in een andere afdeling gevangen zat. Het was dus de ontmoeting tussen met mensen die elkaar in lang niet hadden gezien, die we niet hadden kunnen aanraken of omarmen, laat staan spreken. Bijna al die gevangenen uit El Modelo terugzien, dat was zeer emotioneel.
-Hoe kan het dat jouw Nicaraguaanse nationaliteit is afgenomen?
Niemand kan mijn Nicaraguaanse nationaliteit afnemen. Noch Daniel Ortega, noch wie dan ook. Ik ben geboren in Nicaragua, ik ben de dochter van Nicaraguanen. Dit is mijn land, hier liggen mijn wortels. Niemand kan mijn nationaliteit afnemen.
We gaan het recht opeisen om onze mijn nationaliteit te terug te krijgen. Wij allemaal samen, want het Ortega-Murillo’-regime heeft de Nicaraguaanse nationaliteit van ons allemaal afgenomen. We hebben geen recht meer om te stemmen, geen vrijheid van meningsuiting, om ons te verenigen. Niets meer.
-Hoe waren de omstandigheden in de gevangenis waar jij 20 maanden werd vastgehouden?
El Chipote is een maximaal beveiligde gevangenis waar wij met vier vrouwen in eenzame opsluiting zaten, in afzonderlijke individuele cellen, zonder gelegenheid om ook maar met iemand te praten. Ik heb 20 maanden in vrijwel totale stilte doorgebracht.
Ik zat bovendien in een totaal donkere cel. Ze was verzegeld met een betonnen plaat ervoor. Als je vanuit de gang naar binnen liep, kon je ze gewoon niets zien. Ik had bij mijn vrijlating ruim 20 minuten nodig om iets in de cel te kunnen zien.
–Wat was het moeilijkste?
De totale ontbering. Het regime van die gevangenis is zo ontworpen dat je van alles wordt beroofd: familiebezoek, je vermogen om jezelf te verdedigen door met een advocaat te praten, boeken of ook maar enige vorm van sociale activiteit. Alle socialisatie werd er tot nul gereduceerd. Dat is een vorm van emotionele en psychologische marteling. Ik heb twee keer in mijn leven honger gehad: één keer was het fysiek door een extreem gebrek aan voedsel en deze keer was het vooral de honger naar het leven, omdat ik niets te lezen had. Ik las de etiketten van de drankjes die tot me kwamen. Ik wist uit mijn hoofd hoeveel calorieën ze hadden, hoeveel gram suiker, hoeveel eiwitten, wie ze maakte en waar, de houdbaarheidsdatum, het batchnummer, alles.
–Welke gevolgen heb je nog ondervonden?
Ik ben vertrokken met depigmentatie van de huid, problemen met mijn ogen, met mijn evenwicht, problemen met mijn tanden, maar ook met lacunes in mijn geheugen omdat ik volledig buiten de realiteit heb moeten leven. Elke keer als ik nu in het licht kom, krijg ik evenwichtsproblemen, veroorzaakt door altijd in de duisternis te moeten leven. Anderen gevangenen hebben tanden verloren en hebben, zoals ik, huidproblemen. In veel gevallen hebben zij ook last van angst- en slaapstoornissen.
-Jij vecht al je hele leven in Nicaragua. Ga je het gevecht van buitenaf volgen? Welke plannen heb je?
Dezelfde als altijd. Nicaraguanen hebben het recht om al hun vrijheden terug te krijgen. We zullen ervoor blijven vechten totdat we ze terug hebben. Dat zal ook gebeuren. Ik ben ervan overtuigd dat we heel dicht bij het herstel van onze rechten als burgers zijn.
-Wat maakt het dat jij ondanks alles zo optimistisch bent?
Ik denk dat het regime zich in een proces van ontbinding bevindt dat zich aan het versnellen is. De almaar toenemende repressie is daarvan een uiting. Het toevlucht moeten nemen tot die verassende vrijlating van meer dan 200 Nicaraguanen en hun gedwongen emigratie is een teken van het onvermogen van het regime om het verzet van het Nicaraguaanse volk en de internationale solidariteit het hoofd te bieden.
–Hoe denk je dat verzet te organiseren?
Dat is nog te vroeg om daarover al uitspraken te doen. Die gevangenisperiode is één lange duizeling geweest. We moeten ons opnieuw leren aanpassen en nadenken over de toekomst. Ook al mijn metgezellen overleggen nu momenteel met hun familie om te kijken wat ze kunnen doen.
-Wat blijft er nog over van de guerrillera Dora?
Mijzelf. Dat wil zeggen mijn verleden. Ik bén mijn verleden. Ik ben nog steeds wat ik in het verleden was. In de gevangenis stelde een van de ondervragers me een vraag en ik weigerde ze te beantwoorden zonder mijn advocaat of mijn familie te kunnen zien. Hij zei dan maar: ‘Je bent een rebel.’ En ik dacht: wat is het goed om opstandig te zijn op je 14, 16 of 22 bent, maar om nog opstandig te zijn op je 65ste is dat nog een veel groter wonder. Mensen willen hun levensomstandigheden altijd verbeteren, dus moeten we rebelleren tegen wat verkeerd loopt. Als er geen rebellie is, is er geen vooruitgang.
-Als we de guerrillera Dora hadden verteld wat er in Nicaragua ging gebeuren, wat zou ze dan gedacht hebben?
Dat iemand me een slecht verhaal vertelde. Eerlijk gezegd geloofde ik dat de revolutie de deuren ging openen naar een ander Nicaragua. Ik heb het gevoel dat de democratische overtuiging van de Sandinistische revolutie niet zo diep was als die drang naar sociale rechtvaardigheid, maar ik had niet gedacht dat het zou evolueren naar een dictatuur in de stijl van de Somoza’s. Ik heb het gevoel dat ik consistent ben met mezelf en met de jonge vrouw die ik was. Ik zie nog steeds die jonge guerrillera in me en ik heb het gevoel dat ik haar niet heb teleurgesteld.
–En hoe positioneer je jezelf vandaag ideologisch?
Ik ben een vrouw van links, maar niet van een links van het autoritaire model, maar van een democratisch links. Ik ben van mening dat er individuele vrijheden, sociale vrijheden en sociale en economische rechten moeten zijn; dat er een markteconomie moet zijn, maar ook de zorg om de omstandigheden te verbeteren van de meerderheid van de mensen in onze landen die extreem arm zijn. Geen enkel land kan vooruit met de extreme armoede en ontbering die we nu in Nicaragua kennen.
Hoe zie je links in Latijns-Amerika?
Het evolueert. Ik heb het gevoel dat de autoritaire linkerzijde van de jaren 60, 70 en 80, zelfs de autoritaire linkerzijde van Chávez, is verdrongen door andere modellen zoals Colombia, Lula in Brazilië, Chili of Uruguay. Het links dat daar nu optreedt behoort tot het democratisch links en dat maakt me heel blij. Het verdwijnen van het stalinistische model is essentieel voor Latijns-Amerika.
–En hoe zit het met de as Nicaragua-Venezuela-Cuba voor wat de linkerzijde betreft ?
Ik betwijfel of Cuba links is en Daniel Ortega is zeker niet links. Ik betwijfel trouwens of hij wel vertrekt vanuit een ideologie. Volgens mij heeft die man geen ideologie. Hij is een politieke opportunist geworden wiens enige ambitie macht is en hij doet er alles aan om aan de macht te blijven.
-Hoe verklaar je die omslag in het Sandinisme die ertoe geleid heeft dat in Nicaragua nu sprake is van een dictatuur?
Dat is een zeer complexe kwestie. Het is zeker een feit dat het Sandinisme onder Ortega verworden is tot het Orteguisme. Dat is de ideologische en politieke kern van deze dictatuur. Daar hebben we nu mee te maken. Voor mij is het duidelijk dat de twee grote politieke krachten van de twintigste eeuw, liberalisme en marxisme, dictaturen voortbrachten.
-Je vocht aan de zijde van Ortega. Denk je dat hij een idealist was die in de loop van de tijd veranderde of was hij altijd al op zoek naar macht?
Ik weet het niet en het is iets dat me weinig interesseert. Wat ik wel weet is dat Daniel Ortega en Rosario Murillo een dictatuur op poten hebben gezet. Zij oefenen hun tirannie uit over Nicaragua en de Nicaraguanen en wij gaan ons inspannen om die tirannie omver te gooien. We moeten onze rechten en vrijheden terugkrijgen.
(Atahualpa Amerise, Entrevista a María Dora Téllez: «No he defraudado a la joven guerrillera que fui” UIT-CI febrero 13, 2023 in NOTICIAS INTERNACIONALES (vertaling uit het Spaans: Walter Lotens)
