Het wemelt van de “populistische” politici, partijen en regeringen. We worden overspoeld door populismen. Donald Trum, de Brexiteers, Viktor Orban, Matteo Salvini, Marine Le Pen, Jean-Luc Mélenchon, die van Podemos, de Mexicaanse president AMLO, Bart De Wever, Theo Francken, Jean-Marie De Decker en zo verder, allemaal zo vaak gebrandmerkt als populisten. Links en rechts door elkaar. Populisten, indertijd zou men misschien over demagogen hebben gesproken, wat nog iets negatiever klonk. Zoals bij zoveel termen is de vraag: wat dekt dat nu? Is het politiek debat daarmee gebaat?
Ik herinner me de manie om in de jaren 1990 alle plunderaars in Centraal- en Oost-Europa te beschrijven als “hervormers”, wat zeer positief klonk. Ruslands president Boris Jeltsin kreeg in het Westen de grootste lof als democraat en hervormer, terwijl hij het parlement dat hem had gekozen, met grof geschut bestookte en rond de 200 doden maakte. Hij was een democraat”. Hervormers, democraten en tutti quanti: argwaan dringt zich op.
Volk en elite
Een populist is historisch gezien (tsaristisch Rusland, 19e eeuw) iemand die zich opwerpt als verdediger van het volk tegen de elite. Let wel: het onderdrukte volk (ook al niet eenvoudig te definiëren) tegen de elite van uitbuiters. Dat was duidelijk.
Hedendaagse “populisten’ gebruiken ook die termen, maar bij uiterst-rechts is de elite concreet die van de politieke correctheid die de instellingen en de media in handen zou hebben en neerkijkt op “het volk”. Heden ten dage klinkt die opgeworpen tegenstelling, zie Trump, erg anti-intellectueel. Trump gaat niet tekeer tegen de geldelite, zijn strijd is er een ten gunste van de geldelite en tegelijk die van obscurantisme tegen wetenschap.
En daarom is het een zware vergissing zogenaamde populisten van radicaal rechts en radicaal links op één hoop te vegen. Uiterst-rechtse populisten zijn doorgaans niet alleen reactionair, sommige zouden liefst de Verlichting uitdraaien. De vijanden die zij aanwijzen zitten niet in de geldelite (tenzij het om joden gaat, zoals George Soros in Hongarije), zij richten hun pijlen op zondebokken, de migranten op kop. Terwijl radicaal links wel degelijk de ware schuldigen van de ongelijkheden aan de kaak stelt. Allemaal populisten?
Le Monde
De Franse krant Le Monde kreeg van talrijke lezers het verwijt slordig om te springen met het gebruik van de term populist. Terwijl de economische redactie het verwijt kreeg “de populisten in de kaart te spelen” door bijv. een artikel dat de extra winsten van de Cac 40, de grote beursgenoteerde bedrijven, slechts voor 5 % naar het personeel gaan. V oer voor populisten, luidde het. Met die redenering was Stéphane Hessel met zijn ‘Indignez-vous’ (2010) wel een zware populist. Wees boos, direct naar het sentiment.
Omzichtigheid is geboden, vindt de “Médiateur”, de ‘ombudsdienst’ van de krant. “De term is veel te ruim en te vaag”, aldus de chef politieke redactie Solenn de Royer. De term zit vol dubbelzinnigheden en leent zich daardoor zeer makkelijk tot misbruik. De “macronisten”, rond de Franse president Emmanuel Macron, maken zich schuldig aan dat misbruik. De critici van links en rechts worden over één kam geschoren, populisten die zich tegen noodzakelijke hervormingen keren. Nogmaals, Macron “de hervormer.”
Macron?
Maar, merkt Thomas Wieder, correspondent in Duitsland, op, men kan Macron op die manier zelf een populist noemen. “Ik denk ook dat het macronisme een populistische component heeft, bij voorbeeld in de manier waarop het middenveld wordt vuilgemaakt en de pers wordt aangepakt, ook in zijn relatie tot het parlementarisme. In zeker opzicht is het macronisme een liberaal populisme…” Wieber onderstreept dat hij het Duitse AfD niet etikeert als populistisch maar gewoon als uiterst-rechts.
Ik zou die term in Italië kunnen gebruiken voor bijna alle Italiaanse stromingen, zegt correspondent Jerôme Gautheret. Is de Vijfsterrenbeweging minder of meer populistisch dan Berlusconi? En wat met ex-premier Renzi. De twijfel is te groot, ik gebruik het woord niet. .. Waarom zou ik de Vijfsterren in dezelfde categorie steken als Le Pen of Podemos? De specifiteit gaat zo verloren. Laten we schaars omspringe’n met die termen populist en populisme, aldus de conclusie van de Médiateur.
Links-rechts
Waarom zou dat voor hier anders zijn? Vage termen houden veel risico in, zeer uiteeenlopende zaken worden door elkaar gehaspeld, ze maken het politieke debat niet duidelijker. Integendeel. Laten we, ondanks alle onvolmaakthede de schaal links-rechts niet weggoiien.
