Hoe in Europa rechts alsmaar verder naar rechts opschuift

Grenzen tussen ‘centrum-rechts’ en extreem-rechts vervagen

Het extreem-rechtse Vox, zusterpartij van N-VA in het Europarlement, maakte bij de Spaanse verkiezingen geen furore. Een deel van zijn kiezers zijn immers overgelopen naar de Partido Popolar die met Vox samenwerkt en het programma deels overneemt. Dat is wat op grote schaal in Europa gebeurt: het zogenaamde centrum-rechts is steeds minder centrum en steeds rechtser. De verantwoordelijkheid van de Europese Volkspartij (EVP), waartoe CD&V behoort, is enorm.

In Europa zijn de grenzen tussen rechts en uiterst-rechts in snel tempo aan het vervagen. Toen begin deze eeuw in Oostenrijk de conservatieve ÖVP met de uiterst-rechtse FPÖ ging regeren, lokte dat ruime verontwaardiging uit. Sindsdien zitten steeds meer gelijkaardige partijen als die FPÖ in regeringen van EU-lidstaten, terwijl enkele grote partijen van de EVP in ijltempo naar rechts opschuiven. In juni volgend jaar wordt een nieuw Europarlement gekozen. Al wat rechts van de EVP staat, heeft goede kaarten, met een EVP die steeds rechtser wordt. Gaan we naar een ‘illiberaal’ blok?

Républicains

Hoe klassiek rechts snel nar extreem-rechts opschuift, zien we zeer duidelijk in Frankrijk.

De onrust na de moord op Nahel in Nanterre heeft de grens tussen de Franse klassieke rechterzijde, ‘Les Républicains’ (LR) en uiterst-rechts verder uitgegomd. Eric Ciotti, leider van LR, overtrof Marine Le Pen van het Rassemblement National (RN) in oproepen tot hardere repressie.

Rechts en uiterst-rechts overschreeuwden elkaar. Les Républicains gebruikten nu uitdrukkingen als het “uitschot” , terwijl Le Pen zich opwierp als de stem van de gematigde rede. Voor de eerste keer legde LR een band tussen geweld in de voorsteden en migratie. Kopstukken van LR hadden het over ‘echte Fransen’ en Fransen die dat niet echt zijn.

Die Ciotti had vorig jaar in de campagne voor de presidentsverkiezingen al gezegd dat hij bij een keuze tussen Emmanuel Macron en de ultrarechtse Eric Zemmour zonder aarzeling voor Zemmour zou kiezen. Dat was erg duidelijk, toch werd hij gekozen tot nieuwe leider van LR. Op een erg rechtse koers dus. Niettemin wil Ciotti met Macron, die in het parlement geen meerderheid heeft, samenwerken, maar dan op zeer rechtse basis. Het programma van die LR lijkt nu zo sterk op dat van het RN, dat men echt in details naar de verschillen moet gaan zoeken.

Maar niet alleen de LR hebben boter op hun hoofd als het gaat om wegbereiding voor uiterst-rechts. Ook de Macronie stapt erin mee. Als president Emmanuel Macron het heeft over “décivilisation”, neemt hij uiterst-rechtse terminologie in de mond, dat is niet neutraal. Als Macron vorige week Pap Ndiaye wegstuurt als minister van Onderwijs, doet hij op een cruciaal moment een cadeau aan uiterst-rechts. Want de ontslagen minister was al langer een doelwit van RN en Zemmour, en hij was in het oog van de storm gekomen door zijn aanklacht tegen de greep van de uiterst-rechste miljardair Vincent Bolloré op de media.. Ook dat gebeurt zonder veel tegenwerk.

Macron, de “ont-beschaving” en de opwarming

Dit alles illustreert hoe razend snel de banalisering van uiterst-rechts gaat. Terminologie en ideeën worden zondermeer overgenomen, al dan niet in de illusie zo Le Pen te kunnen afremmen. Maar in Frankrijk liggen de verhoudingen wel anders dan in Spanje, Het Rassemblement National is een sterke electorale macht, misschien wel de grootste nu. Zij haalt kiezers weg bij de anderen, niet omgekeerd.

Broeders

In Italië zit de EVP, laten we dat de bundeling van klassiek rechts noemen, met een serieuze kater. In 1994 had Wilfried Martens de succesrijke Forza Italia binnengehaald, ondanks haar alliantie met de ‘postfascisten’ van de Nationale Alliantie, voorloopster van Fratelli d’Italia. Om in het parlement van de EU zeker de grootste te zijn, aldus Martens. De oude christendemocratische DC was toen zieltogend en smolt uiteindelijk samen met de restanten van de opgedoekte communistische PCI.

Forza Italia bleef dat bondgenootschap met uiterst-rechts zonder verpinken voortzetten, maar verloor er het leiderschap van. Eerst nam de Lega van Matteo Salvini de leiding over, gevolgd door de Fratelli van Meloni. Met de dood van Silvio Berlusconi is Forza Italia nog meer zieltogend, de EVP dreigt zonder Italiaanse tak te vallen. Met luitenanten van Salvini (Lega) waren er eerder contacten, maar nu de Lega ook maar een kleintje is, lonkt de EVP naar de Fratelli. Die zitten nu in het Europarlement in dezelfde fractie als N-VA. En het Spaanse fascistische Vox.

Indien die flirt zich doorzet, is het uiterst-rechts dat rechts verder opslorpt, wat in Italië dus al is gebeurd. Er zijn nog enkele obstakels tussen EVP en Fratelli. Het is ‘no’ op de vraag om de vlam, symbool van Mussolini’s fascisten, te laten. De EVP wil de schijn redden, Meloni heeft daar geen behoefte aan.

Cordon

In Spanje mag er dan geen meerderheid zijn voor PP-Vox, intussen worden in talrijke regio’s akkoorden afgesloten om samen te besturen. Vox haalt daarbij zowel op vlak van programma als bestuursposten heel wat binnen, wat vooral illustreert hoe die PP een radicaal rechtse partij is.

In Duitsland blijft de conservatieve CDU tot nog toe trouw aan het ‘cordon sanitaire’ tegenover het extreem-rechtse Alternative für Deutschland (AfD). Een poging tot regionale samenwerking in een oostelijke deelstaat werd eerder afgeblokt. Maar intussen zit die AfD in de lift, en schuiven CDU en CSU geleidelijk aan naar rechts op, Merkels centrum-nalatenschap van zich afschuddend.

CDU-voorzitter Friedrich Merz zorgde zondag voor ophef door te laten verstaan dat samenwerking met de AfD op lokaal vlak niet is uitgesloten. Na zwaar protest bond hij in. Maar het ballonnetje is opgelaten. Naarmate de AfD stijgt in de peilingen (nu meer dan 20%) en succes boekt in verkiezingen, zal bij afdelingen van de CDU in het oosten van Duitsland, de druk tot samenwerken met de AfD toenemen.

Intussen raakt Europa gewoon aan de toestand dat uiterst-rechts van nazi-origine zijn stempel drukt op de Zweedse conservatieve regering. En dat de xenofobe ‘Ware Finnen’ mee regeren in Finland, samen met “centrum-rechts” dat ook hier steeds minder centrum is.

Familie

De tegenslag van Vox heeft enkele Europese regeringsleiders ontgoocheld. Vooral Meloni en de Hongaarse premier Viktor Orban hadden gehoopt om de balans in Europa zwaar in hun voordeel te doen overhellen.

Orban heeft vorig jaar de uiterst-rechtse term van “omvolking” overgenomen, terminologie die het Vlaams Belang nauw aan het hart ligt. Die “omvolking” bedreigt de Europese ziel en daarom is het zo belangrijk een sterk demografisch beleid te voeren, de familie (hetero uiteraard) centraal te stellen, nataliteit aan het “eigen volk” aan te moedigen en gelijkslachtige verbintenissen te ontmoedigen of te verbieden – naar Russisch model.

Die ‘nativisten’ worden daarin sterk gesteund door geestesgenoten uit de VS die opeenvolgende internationale forums en congressen financieren. Ze zitten ook op dezelfde lijn met geestesverwant Vladimir Poetin, president van de Russische Federatie, die trouwens heel wat sympathie geniet bij Europa’s extreem-rechts.

Beklaagdenbank

De EVP draagt bij die banalisering en opmars van extreem-rechts een zware verantwoordelijkheid. Maar de sociaaldemocratie gaat niet vrijuit. De Roemeense sociaaldemocraten hebben samen met de Orthodoxe clerus een referendum gesponsord tegen homorechten. En de Slovaakse sociaaldemocratische leider en ex-premier Robert Fico was vorig jaar ook te gast op de National Conservatism Conference in Miami, een bijeenkomst van rechtse nationalisten. Fico is leider van de Smer, deel van de Europese Socialisten, en favoriet voor de komende parlementsverkiezingen in Slovakije. Zijn programma lijkt sterk op dat van Orban.

Maar de hoofdmoot is en blijft de EVP. Wat is daar nog christendemocratisch aan, behalve de benaming van enkele partijen die er deel van uitmaken.

Wat wordt dat met en na de Europarlementsverkiezingen van juni volgend jaar. Gaan ook in het Europarlement de grenzen tussen ‘klassiek rechts’ en de uiterst-rechtse groepen verder vervagen? Komen er meer stemmingen, bij voorbeeld over natuurbehoud en co, waar de grens wegvalt?

En wat denken Sami Mahdi en de CD&V daarvan, in de eerste plaats zijn die uit de christelijke arbeidersbeweging komen?