De ontwikkeling van nieuwe producten is vaak een dure en tijdrovende aangelegenheid. Bedrijven willen hier dan ook niet in investeren als ze niet de zekerheid hebben dat het hun uiteindelijk ook iets zal opbrengen. De oorspronkelijke bedoeling van patenten was om deze zekerheid te bieden voor uitvindingen waarvan de realisatie zware investeringen vereist. De uitvinder krijgt voor een beperkte periode het monopolie over het gebruik van haar/zijn uitvinding. Patenten zijn dus een soort noodzakelijk kwaad, dat nuttig kan zijn om innovatie te bevorderen waar dit grote investeringen vergt.
Dit is niet van toepassing voor innovatie in software: software is altijd een combinatie van kleine, triviale stukjes code. De moeilijkheid ligt hem niet in het bedenken van die stukjes, maar in het combineren ervan tot een groot, goed werkend geheel. Dat patenten niet over het geheel gaan, maar net over die kleine stukjes code, maakt dat ze niet het geschikte systeem zijn om software-ontwikkelaars te beschermen. Daarbij komt dat de investeringskosten voor software-ontwikkeling gemiddeld heel wat lager zijn dan die in andere sectoren.
Software kun je bij wijze van spreken ook niet uit elkaar vijzen en namaken. Als je geen inzage hebt in de broncode is het vrijwel onmogelijk om uit te vissen hoe alles precies werkt. Deze geheimhouding biedt samen met het auteursrecht voldoende garanties voor een programmeur opdat niemand met zijn werk kan gaan lopen. Volgens het auteursrecht ben je trouwens automatisch eigenaar van je werk, een (dure) registratieprocedure, zoals bij patenten, is niet nodig.
Toch buigt het Europees parlement zich momenteel over een voorstel van Arlene McCarthy, dat ook patenten op software mogelijk zou maken. In zekere zin is dat een legalisering van de huidige situatie: het Europees patentenbureau heeft al zo’n 30 000 illegale software-patenten toegekend. Heel wat van die patenten kun je bezwaarlijk innovatief noemen. Enkele voorbeelden: EP0689133 heeft betrekking op dialogen met tabs, EP394160 gaat over de progress bar en zowat elke vorm van verkoop via het internet vormt een inbreuk op EP803105. Veel van die patenten zijn bovendien in handen van bedrijfjes die helemaal geen software maken. Hun enige activiteit is patenten schrijven op triviale zaken, om snel geld te verdienen. Omdat de bewijskracht bij de verdediging ligt, is het vaak goedkoper aan zo’n “patentpiraat” toe te geven, dan het patent aan te vechten.
Niet alleen jezelf verdedigen, ook patenten aanvragen is een zeer dure aangelegenheid. Een KMO kan dan ook niet op tegen een bedrijf als IBM dat tienduizenden patenten heeft. Omdat vrijwel alle software-patenten triviaal zijn heeft IBM, of elk ander groot software huis, zo goed als zeker een patent waar die KMO een inbreuk op pleegt. IBM kan zo makkelijk een cross-license overeenkomst afdwingen: de KMO mag IBM’s technologie gebruiken en omgekeerd. Van een alleenrecht op een innovatieve uitvinding is dus helemaal geen sprake meer. Patenten worden eerder een verdedigingswapen dat je nodig hebt om te kunnen programmeren zonder angst voor juridische aanvallen.
Programmeurs uit kleine bedrijven, of Vrije Software medewerkers hebben helemaal niet de financiële mogelijkheden om patenten aan te vragen, of om zich voor een rechtbank te verdedigen. Zij lopen grote risico’s om verwikkeld te raken in een te dure en lange juridische strijd met grote patentenhouders. In de ICT wereld gebeurt juist heel wat innovatie door deze kleine ontwikkelaars. Vrije software zoals de Apache webserver (de marktleider: meer dan 60% van de webservers draaien Apache) of het Linux besturingssysteem worden voornamelijk door hen ontwikkeld.
Laten we ook niet uit het oog verliezen dat met software-patenten ook patenten op communicatie standaarden mogelijk worden. Ook dit is een probleem. Een voorbeeld: Microsoft domineert duidelijk de office markt. Het MS Word formaat is dan ook het meest gebruikte formaat om teksten uit te wisselen. Indien Microsoft op dit formaat een patent neemt mag niemand anders programma’s schrijven die met het MS Word formaat overweg kunnen. Dat nu net dit formaat de de facto standaard is voor het uitwisselen van teksten maakt het eventuele concurrenten zoals OpenOffice.org of Word Perfect ontzettend moeilijk omdat hun klanten geen documenten meer kunnen uitwisselen met MS Word gebruikers. Software-patenten zouden in dit geval concurrentie zo goed als onmogelijk maken. Dit is niet zomaar een theoretisch voorbeeld, Microsoft heeft recent een dergelijk patent aangevraagd. De aanvraag is nog lopende.
Tot zover de nadelen en misbruiken, maar hoe zit dat nu met die innovatie? Slecht, zo wijzen studies uit. Software-patenten hebben geen positief effect op het innoverend vermogen van bedrijven, er is zelfs een negatief effect op de economie. (http://www.researchoninnovation.org/swpat.pdf ) Patenten op software zijn dus duidelijk geen goede zaak. Zeker als je weet dat het grootste deel van de huidige Europese software-patenten in handen is van Amerikaanse en Japanse firma’s. Meer dan 190 000 mensen ondertekenden dan ook de petitie van Eurolinux, tegen de legalisering van software-patenten in Europa.
Er is echter een machtige lobby van advocaten en andere belanghebbenden aan het werk. Zij ruiken geld, en stellen alles in het werk om McCarthy’s voorstel door het parlement te loodsen. Dit voorstel is onduidelijk en vaag, en zal dus zonder enige twijfel aanleiding zal geven tot talloze interpretaties en nuanceringen, die telkens voor rechtbanken moeten beslecht worden. Een meer onzekere juridische situatie is niet denkbaar. Laten we daarom hopen dat dit zwaard van Damocles niet op de hoofden van de Europese software-ontwikkelaars terechtkomt.
Tijl Vercaemer namens OpenStandaarden.be
