Peter Tom Jones en Roger Jacobs. Terra Incognita. Gent, Academia Press, 2006, 647 blz. € 28
Dit boek onderzoekt de relatie tussen globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid. Het bevat een uitgebreide bibliografie, een verklarende woordenlijst, een personen- en zakenindex. Terra Incognita (ongekend terrein) verwijst naar de grote onzekerheid en onvoorspelbaarheid van het wereldecologisch systeem op nefaste kettingreacties die kunnen ontstaan bij het door de mensheid geïnduceerde overschrijden van kritische drempels.
Deel één presenteert een natuurwetenschappelijke en economische analyse van het ecologische vraagstuk. Een degelijke synthese van primaire wetenschappelijke informatie over het klimaatsysteem, die tot de conclusie leidt dat het ecosysteem aarde zich in een labiele toestand bevindt, en dat de mensheid gezien het wetenschappelijk gefundeerd potentieel risico van catastrofes beter op veilig kan spelen in haar interactie met de natuur.
Het vooruitgangsgeloof dat meent dat de mensheid er altijd op vooruitgaat en dat er altijd een oplossing zal gevonden worden voor de problemen die zij zelf creëert, is vandaag de dag naïef. Ook de opvatting dat men best eerst de economische groei stimuleert om daarna met een deel van de opbrengsten ervan de schade toegebracht aan het milieu te herstellen wordt als irrealistisch aan de kaak gesteld.
Er wordt aangetoond dat er biofysische grenzen zijn aan de groei, en dat ons denken over economie hiermee onvoldoende rekening houdt en meer geïntegreerd moet worden met het ecologische wetenschappelijk onderzoek. Concreet betekent dit dat veel meer aandacht nodig is voor duurzame ontwikkeling, mondiale rechtvaardigheid en intergenerationele solidariteit. Ook blijken de gangbare maatstaven om welvaart te meten (bruto binnenlands product) irrelevant te zijn, en worden diverse alternatieven die de laatste decennia ontworpen zijn duidelijk uiteengezet.
Terra Incognita bevat allerhande interessante informatie en kritische analyses over o.a. de concepten duurzaamheid, de index van duurzame economische welvaart, het ecologisch draagvlak, de ecologische voetafdruk, milieugebruiksruimte, ecologisch ongelijke ruil en ecologische schuld. Hoewel nauwkeurige wetenschappelijke informatie over het ecologisch systeem niet exact berekend kan worden en ecosystemen te complex zijn om in één indicator te vatten, is het duidelijk dat de mensheid uit eigenbelang, maar ook uit respect voor andere soorten, best het voorzichtigheidsprincipe kan hanteren en alles in het werk moet stellen om de vervuiling te beperken. De problematiek wordt ook gekaderd in de context van het debat over de relatie tussen vrijhandel, economische groei en milieu in een tijdperk van globalisering.
In het tweede deel wordt een groene wereldgeschiedenis gebracht, die ons wil laten zien hoe maatschappelijke activiteiten de natuur beïnvloeden, wat op zijn beurt een weerslag heeft op de maatschappij. De centrale gedachte die wordt ontwikkeld gaat uit van de vaststelling dat de wortels van de (sociaal)-ecologische crisis zeer divers en complex zijn. Vanuit interdisciplinair perspectief wordt in drie hoofdstukken de evolutie van de interactie tussen mens en natuur in de jager-verzamelaarmaatschappij, de agrarische samenleving, en uiteindelijk de industriële en geïnformatiseerde dienstenmaatschappij geschetst. Blijkt dat iedere overgang van de ene naar de andere periode noodzakelijk gemaakt werd doordat de gangbare exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen geleid had tot de uitputting ervan.
Zo wordt bijvoorbeeld de doorbraak van het kapitalisme niet gezien als een onvermijdelijk gevolg van de ontwikkeling van nieuwe productietechnieken in combinatie met een gunstig sociaal en politiek klimaat, maar als “de min of meer ongewilde uitkomst van bewuste pogingen van de heersende en onderdrukte groepen in de samenleving om gebruik te maken van de kansen die gecreëerd werden door een desintegrerende productiewijze die niet langer in staat was op basis van de bestaande energetisch basis de reproductie van haar groeiende bevolking te garanderen”.
De auteurs menen dus dat de overgang van de ene levenswijze naar de andere grotendeels verklaard kan worden doordat groepen mensen die in een geschikt milieu leefden, op een succesvolle manier gingen experimenteren met nieuwe natuurlijke hulpbronnen.
Een boeiende synthese van een groene wereldgeschiedenis, die gesitueerd wordt in een ruim uitgewerkte socio-economische, demografische, politieke, technologische en cultuurfilosofische context. In dit panoramisch globaal beeld komen uiteraard ook de evolutie in het natuurbeeld van de mens en de ecologische implicaties van zijn handelen ruim aan bod.
In een derde deel worden enkele mogelijkheden geanalyseerd die kunnen bijdragen tot een uitweg uit de huidige ecologische impasse. Daar waar in de eerste twee delen de problematiek uitgespit wordt, passeren hier een ganse reeks elementen die een oplossing kunnen helpen tot stand brengen in vogelvlucht de revue. Een stimulans voor de lezer om over sommige topics verder na te denken. Op het macropolitieke vlak wordt een pleidooi gehouden voor een ‘bio-fysisch stationaire’ ecologische economie. Deze visie wordt geconfronteerd met de logica van het kapitalistische wereldsysteem. Ook de rol die de technologie in een sociaal-rechtvaardige en ecologisch duurzame samenleving kan spelen komt aan bod. Een andere economie en een “foutvriendelijke” technologie blijken nodig maar niet voldoende om uit de ecologische impasse te geraken. Een radicale ecologische modernisering alleen zal niet voldoende zijn. Tegelijk moet gewerkt worden aan structureel-economische en culturele trendbreuken (mentaliteitswijziging, een ethiek van verbondenheid).
De auteurs verdedigen in Terra Incognita de visie dat bekommernis om de natuur verder moet gaan dan een antropocentrische bekommernis die typerend is voor de Westerse geschiedenis, en waarbij enkel de vraag gesteld wordt wat het nut is voor de mens. De noodzaak van preventieve actie in het kader van rechtvaardige duurzaamheid op wereldniveau wordt duidelijk beargumenteerd. Aanbevolen lectuur voor iedereen die begaan is met de toekomst van de mensheid en onze planeet.
(Uitpers, nr. 78, 8ste jg., september 2006)
[Deze recensie werd geschreven voor Aktief, het ledenblad van het Masereelfonds. In het septembernummer van Aktief verschijnt een interview verschijnt met Peter Tom Jones, afgenomen door Eric Cabooter en Bernard Desmet. Geïnteresseerden kunnen bij het Masereelfonds, Kazernestraat, 33, 1000 Brussel, 02/502 38 80, brussel@masereelfonds.be een exemplaar opvragen.]
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=461420&refsource=uitpers
