Alleen al door de recente berichten uit Kongo, lijkt het gebied rond de ‘Grote Meren’ wel de ‘Balkan’ van Afrika. Steeds weer vernemen we, en veel te vaak in onopvallend kleine artikels, tal van gruwelijke berichten vanuit dit kruidvat. Onnodig om u te zeggen dat er zich (de laatste decennia) tal van verschrikkelijke conflicten afspe(e)l(d)en.
En juist omdat die voor West-Europa een ‘ver-van-mijn-bed-show’ zijn, had ik jullie met dit artikel iet meer willen vertellen over (een aspect uit) één van deze brandhaarden, nl. over de burgeroorlog in Oeganda. Daar levert o.m. de ‘rebellengroep’ van het "Verzetsleger van de Heer" een gruwelijke strijd met het regeringsleger, waarbij (voor eerstgenoemde) het ontvoeren van kinderen schering en inslag is geworden…
Wie is die Kony?
Joseph Kony werd in 1961 geboren in Odek, in het Gulu-district van Noord-Oeganda. Hij groeide er in een traditioneel en streng religieus milieu – waar men inheemse riten duchtig met de Christelijke leer vermengde.
Zo’n twintig jaar later sloot Kony zich, net als velen zonder toekomstperspectieven, zich aan bij de rebellen van het (Noord-)Oegandees Volksverweringsleger (UPDA) in Atanga. In die rebellengroep, die vocht voor de rechten van het Acholi-volk, lukte het hem in vrij korte tijd, tegen eind 1987, om het tot plaatselijk verantwoordelijke te schoppen. Maar al snel ging het mis ; Kony wierp zich op als profetisch leider(1) en werd daarom al snel uit de rangen van het UPDA geweerd. Als tegenreactie richtte Kony een eigen bende op, die zich aanvankelijk toelegde op kleine criminele feiten.
Maar Kony zag het grootser; in navolging van zijn nicht Alice A. Lakwena en zijn oom Severino L. Kiberu, bouwde hij zijn bende uit tot een soort sektarische verzetsgroep. Door allerhande apocalyptische toekomstbeelden te verspreiden en door handig in te spelen op het onderdrukkingsgevoel van de Acholi, verzekerde Kony zich al snel ruime aanhang. Die bestond vooral uit de resten van het inmiddels verscheurde UPDA en haar splintergroeperingen(2). Daarnaast kon Kony tevens op tal van ontredderde jongeren rekenen die, in navolging van hun ‘profeet’ meenden dat het voorbestaan van de Acholi enkel kon verzekerd worden indien zij zich ritueel ‘zuiverden’. Enkel een moreel zuiver Acholi-volk zou immers president Museveni kunnen verslaan en dus haar politieke eigenheid herwinnen.
Het zal niemand verwonderen dat men zich enkel kon ‘zuiveren’ wanneer men Kony en diens wazig programma onvoorwaardelijk gehoorzaamde, tot in de dood toe.
De eerste jaren.
Hoewel hij op charismatisch vlak hoge toppen scheerde (hij kon zijn aanhangers er o.m. van overtuigen dat hij door allerhande geesten bevangen is – waaronder één die tanks in speelgoed kan doen veranderen), viel het voor Kony op militair vlak tegen. Al van in het begin mislukten de operaties faliekant. Daardoor haalde hij meer en meer de antipathie van de Acholi op de nek, vermits zij de zinloze burgeroorlog meer dan moe waren.
Dit speelde uiteraard in het voordeel zijn grote rivaal, de Oegandese president Yoweri Museveni. Deze greep zijn kans en lanceerde in 1991 ‘Operatie Noord’, die de rebellen voor eens en altijd moest verslaan. Maar ondanks het feit dat de regeringstroepen (aanvankelijk op brutale wijze) enorme successen boekten, maakten ze eigenaardig genoeg de kous niet af.
Waarom? Toen in 1992 en 1993 het LRA zo verzwakt was dat het geweld luwde, meende de regering de zaak ‘in der minne’ te regelen en knoopte vredesgesprekken aan. Hoewel de wereld meende (en hoopte) dat de burgeroorlog voorgoed van de baan zou zijn, bleek achteraf dat achter de schermen en beide partijen enkel tijd wilde winnen.
Tijdens de vredesgesprekken stoorde Kony zich vooral aan het enthousiasme waarmee de Acholi de vredesgesprekken volgden; hij voelde zich verraden. Daarom verklaarde Kony in 1994 eenzijdig de oorlog aan de gehele Acholi-bevolking, die "zijn strijd niet genoeg steunde". ‘Geen probleem’ dacht de internationale gemeenschap ‘een oorlog zonder achterban is een verloren zaak…’ Maar dat was buiten het El-Bashir-regime van Soedan gerekend, die de hele regio al jaren op z’n kop zette. En al snel kreeg Kony de nodige materiële steun.(3) Van dan af opende Kony een terreurcampagne, die het geweld van de voorbije decennia zwaar overtrof.
Terreur.
De terreur die Kony nu al bijna tien jaar over het land laat waaien kent vele gezichten. Het meest gekende en meest beruchte van al die gezichten is dat van ontvoering van kinderen.
Toen Kony in 1994 de Acholi als achterban verwierp, vernietigde hij zo zijn eigen recruteringsvijver. Sindsdien tracht hij zijn rangen aan te vullen met onschuldige kinderen die hij dwingt om mee te vechten.
Hoe gaat dat dan in zijn werk? Tijdens allerhande aanvallen ontvoert Kony een aantal kinderen (maximumleeftijd: 19 jaar). Eenmaal aangekomen in de ‘rebellenbasis’ slaan Kony’s soldaten de kinderen murw tot die onvoorwaardelijk gehoorzamen. Vervolgens wordt er nog een uitval uitgevoerd waarbij de ‘nieuwe soldaten’ gedwongen worden hun eigen ouders (of een ander familielid) te doden. Dat de kinderen hiermee ‘zelf’ hun spreekwoordelijke bruggen achter zich verbranden, hoeven we niet te zeggen. Het zorgt er enkel voor dat Kony de wanhopige kinderen nog makkelijker kan inschakelen in zijn ‘rebellenleger’: al vrij snel na hun ontvoering martelen, doden en ontvoeren de kinderen zonder gewetensproblemen. Wat de meisjes betreft, zij worden daarbovenop door de ‘officieren’ worden misbruikt als seksslavinnen.(4)
Het hoeft dan ook geen betoog dat deze misdaden het geheel van waarden en normen, het zelfbeeld, het sociaal gedrag en de (maatschappelijke) aanvaarding van de kinderen totaal verwoest. Anders gezegd: wanneer deze kinderen erin slagen te ontsnappen of krijgsgevangen worden gemaakt en wanneer men ze terug in de maatschappij wil laten integreren, staat men voor een loodzware opdracht ; de kinderen weten immers niet meer hoe ze normaal of hoe ze ‘kind’ moeten zijn…
Terug naar de veelzijdigheid van de terreurdaden van het LRA… Naast ontvoeringen oefent het LRA ook ‘gewonere’ terreur uit: wie niet in de pas loopt of ervan verdacht wordt informant te zijn voor de regering, verliest de lippen en de oren; rijden met een fiets (of er nog maar één bezitten) kost je benen; varkens kweken of werken op vrijdag betekent de doodstraf; (5) (familieleden van) ontsnapte kindsoldaten worden verminkt en/of vermoord, enzovoorts.
Zelfs verkrachting is voor het LRA een soort van strategie geworden: door het verkrachten van alle vrouwen die het pad kruisen van het LRA op hun aanvallen, wordt de bevolking moreel geknakt. Alleen al om het feit dat deze vrouwen in 83% van de gevallen door hun man verstoten worden, verliest de maatschappelijke samenhang razendsnel terrein…
De onvoorspelbaarheid van waar, wanneer en hoe het LRA zal toeslaan, maakt van de noord-Oegandese bevolking permanente gijzelaars, waaruit elke levenslust al geruime tijd is verdwenen. Zij hebben een afkeer van eender welke vorm van autoriteit en leven van dag tot dag. Overleven zelf is voor hen een moeilijke opdracht.
Waarom nu dit artikel, speciaal over het LRA?
Of anders gezegd: wat maakt Kony zo verschillend van andere gewelddadige rebellen-groeperingen die in de regio opereren? In tegenstelling tot andere rebellengroepen lijkt het erop alsof Kony, sinds het verstoten van zijn Acholi-achterban, niet meer in geïnteresseerd is om het conflict te winnen. Wie politieke perspectieven tracht te zoeken in Kony’s handelingen, staat voor een onmogelijke opdracht.
Het lijkt erop alsof het LRA een uit de kluiten gewassen bende "desperado’s" is, waarbij het geweld op zich tegelijk middel én doel is: de kindsoldaten zijn een soort kamikaze-soldaten geworden (omdat ze nergens anders heen kunnen daar ze bij een eventuele thuiskomst als moordenaars verstoten worden), de meest recente aanvallen zijn waarlijke strooptochten, gericht op het vergaren van voorraden (zowel menselijke als voedsel- en munitievoorraden), enzovoort. Het lijkt alsof Kony de (door hem voorspelde) Apocalyps voor de Acholi zelf uitvoert…
En wat zal de toekomst brengen?
Beterschap lijkt op komst: sinds 2001 trok de Soedanese regering haar steun aan het LRA terug. Meer nog, ze stond toe dat Oegandese troepen het LRA mocht achtervolgen op Soedanees grondgebied (vanwaar de meeste operaties gebeuren). Uit wraak verklaarde Kony ook Soedanese dorpen en legereenheden de oorlog…
Een oorlog op twee fronten zonder ruggensteun lijkt een verloren zaak. Toch blijft de oorlog nog steeds aanslepen… Waarom?
- Eerst en vooral laat Soedan het ‘opruimen’ van het LRA liever over aan het Oegandese leger, vermits de relaties tussen beide landen grillig zijn.
- Vele Oegandese soldaten (vaak zelf kinderen) zijn gedemoraliseerd door de veel te lang aanslepende oorlog en vele niet-Acholi-soldaten beschouwen de strijd tegen het LRA als een zaak van Acholi onderling.
- Het LRA is niet de enige rebellengroep die het Oegandese leger bestrijdt.
- Zoals gezegd, zal het LRA tot het bittere eind verder strijden; ze hebben immers niets te verliezen.
- Hoewel de situatie in Oeganda al jaren internationaal bekend is, neemt geen enkele (groot)macht het initiatief om het LRA op te rollen – noch de Britten als oud-kolonisator, noch onze ‘vredesapostel’ Louis Michel en zeker niet de VS met haar ‘war on terror’. Is het leed er te kleinschalig of ‘valt er niets te rapen’?
Enkele maanden geleden zette het Oegandese leger het eind-(?) offensief in tegen het verzwakte LRA. En hoewel het Oegandese leger internationale humanitaire organisaties belooft heeft gevangen vrouwen en kinderen te sparen, is het de vraag of het offensief niet zal ontaarden in een immens bloedbad. Dat is ook logisch, vermits de meeste gevangenen zo geïndoctrineerd zijn dat er geen onderscheid meer te maken valt tussen burger en soldaat(6), vermits de soldaten van het LRA vechten tegen letterlijk alle ‘ongelovigen’ (7), enz.
Het moge nogal naïef klinken, maar ik hoop stilletjes dat, wanneer u dit leest, het bestaan van het LRA verbannen mag zijn naar de geschiedenis, zodat de moegetergde Oegandese bevolking eindelijk haar doden rustig kan begraven, haar ontheemden laten terugkomen(8) en hoopvol aan haar toekomst kan bouwen…
(Uitpers, nr. 48, 5de jg., december 2003)
Deze tekst werd eerder gepubliceerd in: Vrede. Tijdschrift voor internationale politiek, 46ste jg., nr. 364, november-december 2003. (zie ook www.vrede.be
Bronnen :
- DOOM, R. en VLASSENROOT, K. Kony’s message : a new koine ? The « Lord’s Resistance Army » in Northern Uganda. In African affairs. Jg 98, nr 390 (jan 1999). http://www.reliefweb.int/w/rwb.nsf (VN-webstek rond humanitaire catastrofen)http://www.childsoldiers.net (Hier kan je meer weten over kindsoldaten in het algemeen. Wil je tevens ex-kindsoldaten terug naar school wil helpen, bezoek dan zeker deze webstek)
Voetnoten
(1) Kony treedt voornamelijk op als ‘spreekbuis van God’ en wil naar eigen zeggen de ‘satanische Oegandese regering’ omverwerpen en een religieuze staat stichten op basis van de Tien Geboden (die hij vermengt met een heleboel traditioneel Afrikaanse geesten en riten).
(2) Dat valt vooral te merken aan de naamgeving van Kony’s ‘rebellengroep’: in navolging van de rebellengroep van zijn nicht Alice, doopte hij zijn ‘verzetsgroep’ de ‘Beweging van de Heilige Geest II’. Later veranderde hij de benaming in het ‘Reddingsleger van de Heer’, de ‘Verenigde Kristen-democratische Kracht’ om uiteindelijk te komen tot het ‘Verzetsleger van de Heer’ (Lord’s Resistance Army – LRA).
(3) De steun van Soedan kwam er als antwoord op (vermeen)de steun van Oeganda aan rebellenbewegingen in Soedan.
(4) De kinderen die geboren worden in het LRA worden wanneer ze groot genoeg zijn ook ingeschakeld in het ‘leger’. Internationale organisaties schatten dat er zo’n 2.000 kinderen geboren werden in het LRA.
(5) Deze laatste twee ‘zonden’ zijn het gevolg van een eigen interpretatie van enkele islamitische geloofswetten. Sinds Kony in 1994 steun krijgt vanuit Soedan, kreeg zijn ‘geloofsysteem’ enkele pseudo-islamitische trekjes.
(6) Volgens ooggetuigen werden de resente aanvallen van het LRA uitgevoerd door vrouwen die vochten met hun jongste kinderen op hun rug gebonden
(7) Op 30 september jl. stierven nog 2 ongewapende reizigers als gevolg van een LRA-aanval op hun busje.
(8) Om het aantal burgerslachtoffers te beperken, liet de Oegandese regering (jaren geleden) tal van dorpen in het frontgebied ontruimen en de bevolking onderbrengen in vluchtelingenkampen, waar de (hygiënische) omstandigheden te wensen over laten…
