Het werd vaak gezegd, de afgelopen maanden: we leven in een nieuw tijdperk. Het zijn twee feiten die iedereen hebben wakker geschud: een genocide in Gaza en het beleid van Trump II. Voor alle duidelijkheid: het is niet eens de genocide op zich die een nieuwe tijd inluidt, maar wel de totale machteloosheid c.q. onverschilligheid waarmee er op gereageerd wordt. En voor Trump: de willekeur, de zakenbelangen, de machtswellust.
Giuliano da Empoli beschrijft in een kort en zeer helder, goed leesbaar boek wat die nieuwe wereldorde inhoudt. Het heeft veel te maken met de macht van de tech-reuzen die het wonderwel goed vinden met zakenmensen als Trump. En met artificiële intelligentie die menselijke kennis vervangt door geloof.
Da Empoli heeft een rijke Europese achtergrond en veel inside kennis van de politieke wereld. Daardoor kan hij niet enkel met een nuchtere blik het politieke handelen beschrijven, maar ook veelvuldig verwijzen naar auteurs van de wereldliteratuur én naar geschiedenis, van de verovering van het Azteekse Rijk tot de macht van de Borgia’s, van Kafka tot Curzio Malaparte.
‘L’heure des prédateurs’ – het uur van de rovers – heet zijn in het Frans geschreven boek. Hij wijst naarmee naar de tech-reuzen die met het grootste gemak, net zoals de Spaanse veroveraars in het oude Mexico, de lokale politieke klasse kunnen inpalmen om hun overwinning te vieren.
Hij vergelijkt ze ook met de Borgia’s, almachtige en kunstlievende heren die zich om geen normen of waarden hoeven te bekommeren maar een puur op macht berustend beleid kunnen voeren. Denk vandaag aan de zachtaardige Saoedische kroonprins die een journalist wel in stukken laat hakken. Machiavelli in het kwadraat.
Volgens da Empoli moeten we de oude wereld, de wereld van de Verlichting en van de liberale democratie, gewoon vergeten. Het is een tijd die achter ons ligt. Ook de naoorlogse consensus – ‘van Davos’ – is definitief voorbij. We gaan naar een periode van geweld zonder grenzen en zonder rechten.
Bukele, de President van El Salvador, had dat zeer goed begrepen: na de verkiezing van Trump in november 2024 bevestigde hij zijn grote gelijk: we staan op een tweespalt van de menselijke beschaving.
In die nieuwe wereldorde gelden geen regels meer, het is en het wordt chaos. Die chaos komt echter niet langer van de rebellen die in verzet gaan, maar van de machthebbers zelf. Wat ze willen is keet schoppen. Denk aan wat vandaag in Los Angeles gebeurt. Alle oude vormen van politiek worden overboord gegooid, beleid niet laten berusten op doorgedachte actie, maar vooral op onbedachtzame actie. Rationaliteit is daarom ook ver te zoeken, want die berust op kennis en die is er niet langer. Er is geen enkel verband meer tussen intellectueel vermogen en politiek verstand.
Op dit punt komt de band met de nieuwe technologie en de artificiële intelligentie duidelijk tot uiting. Een computer zal nooit kunnen uitleggen hoe die artificiële intelligentie tot een besluit is gekomen. Je kan de ‘redenering’ nooit nagaan, je moet gewoon ‘geloven’ wat er wordt gezegd. De auteur verwijst hierbij gepast naar een lapsus van Eric Zemmour: ‘je ne vois que ce que je crois’. Ik zie slechts wat ik geloof. Denk aan de ‘brillen’ van Meta die voor elk een eigen realiteit creëren.
Ondertussen kunnen de machthebbers rustig hun eigen zakenbelangen verdedigen, dat is het enige wat nog geldt. Een ‘algemeen belang’ bestaat niet meer.
Het verklaart op die manier de ‘Gaza riviera’ zowel als hoe Poetin, Netanyahu én Trump alle internationale rechtsregels aan hun laars kunnen lappen.
De nieuwe machthebbers kijken niet naar de vorm, voor hen telt enkel de inhoud. Bukele heeft in El Salvador de veiligheid beschermd, jammer voor de mensenrechten, maar zo is het. Milei heeft het begrotingstekort verminderd, jammer voor de armoede, maar het doel is bereikt. Een mooi voorbeeld is dat van de reclame: hoe bedenk je een goede campagne? Voor de nieuwe machthebbers is het simpel. Je wil een frisdrank verkopen? Geen tijd verliezen, gewoon de temperatuur naar omhoog, dan wordt het warm en krijgen de mensen dorst.
Het zijn ouderwetse democraten zoals Barack Obama of Kamala Harris die ‘gespreksfacilitatoren’ gebruiken of geslachtsverandering voor gevangenen willen mogelijk maken.
Het uur van de roofdieren is gewoon het uur van vroeger, van hoe het ooit was. De naoorlogse tijd met zijn regels en principes was een uitzondering. Die tijd is afgelopen. Vandaag geldt enkel nog de honger naar macht en die kan op alle mogelijke manieren gestild worden.
Alles wordt een kwestie van techniek en organisatie. Met duizend goed georganiseerde mensen is het makkelijker een staatsgreep te plegen dan met een gewapende revolutionaire massa, aldus Malaparte. Ook de Trotski die door Malaparte wordt opgevoerd is het daarmee eens.
Er is een structurele convergentie ontstaan tussen de tech-reuzen en de potentiële autocraten, de Borgia’s. Ze zijn aantrekkelijk maar slaan bikkelhard toe.
De auteur geeft het voorbeeld van de Saoedische kroonprins die een stad bouwt waar de oude wetten en regels niet langer zullen gelden, enkel nog de nieuwe tech-regels. Zoals Trump ook een groot deel van de administratie heeft toevertrouwd aan de tech-bazen. De wereld verandert in een patchwork van grondgebiedjes, zonder enige bescherming, een post-humane wereld. Menselijke kennis gaat verloren, alles wordt vertaald in data, tot en met de mensen zelf.
De tegenstelling van de 21ste eeuw is daarom die tussen mens en machine. Individuele autonomie wordt zinloos, aldus de auteur.
Het wordt een werkelijkheid waarin enkel de Borgia’s zich op hun gemak voelen, omdat zij zelf de chaos creëren en hem kunnen beheersen.
Koppel de inhoud van dit boek aan wat Quinn Slobodian schreef over de scheuren in het kapitalisme, over hoe ook de anarcho-kapitalisten aan elke vorm van politiek willen ontsnappen.
Dit boek heeft een andere invalshoek maar komt tot een vergelijkbaar resultaat.
Een wereld waarin, noodgedwongen, geloof boven kennis staat, waarin de ‘oude’ politiek met zijn waarden en normen, regels en principes volledig overboord wordt gegooid. We zijn daarmee erg ver weg van neoliberalisme en conservatisme. Het is terug naar een wereld van enkel grote kasteelheren die beslissen over leven en dood van mensen die niet langer hoeven na te denken. Ze aanbidden IA zoals ze vroeger tot de goden baden. En uiteraard, ook dat weten we uit de literatuur, is er hier en daar altijd iemand die toch durft na te denken en met wie het verzet begint.
M.i. zijn we inderdaad op weg naar een harde en brutale wereld van geweld, maar de mens zal overwinnen. Zeker en vast.
Omdat het een op zich moeilijke materie – artificiële intelligentie en hoe die onze wereld grondig verandert – zo helder en makkelijk leesbaar uitlegt is de Nederlandse vertaling ervan bijzonder welkom. Het helpt om de veranderingen die zich voor onze ogen voltrekken te begrijpen en te duiden.
