Op historische ontdekkingsreis in onze darmen
11 september 2001: “de dag dat de wereld kantelde”. 19 Al-Qaeda-terroristen kaapten in de V.S. vier lijnvliegtuigen en vlogen in op de Twin Towers en het Pentagon.
Uitgerekend die dag verrichtte de Brit James Kinross, darmchirurg en docent aan het ‘Imperial College’ in Londen, zijn eerste blindedarm-operatie.
Hoewel Kinross net zoals zowat heel de wereld, diep onder de indruk was van de dramatische aanslagen én alles wat er op volgde – “de ’war on terror’ kostte 900.000 mensenlevens en 8 biljoen dollar” – was hij die 11de september in eerste instantie “dolgelukkig” omdat hij “na 6 lange jaren geneeskunde te hebben gestudeerd, eindelijk iets nuttigs deed.” Kinross had er toen nog geen idee van hoe hij “geobsedeerd” zou raken door de bacteriën in onze darmen en dat hij zou gaan beseffen dat het beter zou zijn indien appendices niet zouden verwijderd hoeven te worden.
“Misschien is jouw appendix ook verwijderd en misschien heb je toen te horen gekregen dat het een orgaan zonder functie is” schrijft Kinross. “Het klopt dat je prima zonder appendix kunt leven, maar nutteloos is hij zeker niet.” Want zonder appendix heb je bijvoorbeeld een grotere kans op inflammatoire darmziekten. “In de nietige appendix leeft een groot aantal microscopische organismen die we tot voor kort helemaal niet kenden”, maar die wel hun functie hebben in ons lichaam
Interessant om dit nu te lezen want bij mij en misschien ook bij u, werd de appendix ook verwijderd. Bij alle 4 kinderen thuis: iets dat we erfden van vaderskant. Toch slaagde de huisarts die de familie Everaerts goed kende, er op mijn twaalfde in om me een week met een ontstoken appendix te laten liggen lijden. Al mijn bidden tot god hielp geen dooie zier, want aan het eind ‘sprong’ mijn appendix ook nog. Met behulp van een buurman, kon moeder me nog net naar de kliniek brengen. Gelukkig had ik die dag niet gegeten. Zodoende kon ik op het nippertje gered worden.
Bij die operatie moesten de artsen ook zorgen dat er door bacteriën geen infecties optraden: “Infecties die duizenden jaren lang de voornaamste oorzaak waren van operatieve sterfte en dat is nog steeds zo”, schrijft James Kinross.
Zoals bekend heeft de medische wereld de jongste decennia enorme vooruitgang geboekt op tal van vlakken maar zitten we nu wel met een “schrikbarende toename van welvaartsziekten en -aandoeningen, die vaak met de letter a beginnen, zoals astma, allergieën, auto-immuunziekten en zelfs autisme.” (p. 11)
James Kinross schrijft van zichzelf dat hij “tegenwoordig gedreven wordt door het idee dat de toename van het aantal ontwrichtende chronische ziekten in slechts 80 jaar tijd veroorzaakt is door een extreme verstoring van de kolonies van micro-organismen die in ons en om ons heen leven.“ Waarna hij zijn proloog afrondt met een getuigenis van hoe vreselijk het werken was toen het Sars-Cov-2-virus toesloeg. De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat we de oorlog die we menen te moeten voeren tegen de micro-organismen zeker niet aan het winnen zijn.
‘Holy shit’
Vooraleer toe te komen aan zijn eigenlijke beschrijving van het microbioom, trakteert James Kinross ons in een inleiding op iets dat je even kan doen walgen: poepcocktails. Die worden ingebracht bij patiënten van wie de darmen er zodanig slecht aan toe zijn, dat alleen het inbrengen van ‘de kak’ van gezonde mensen hen nog kan redden.
Maar hoe zo’n ‘poeptransplantatie’, zo’n FMT eigenlijk werkt, dat weten we nog niet. “Het is ook een gigantische klus. Alleen al de bacteriën in de darmen wegen bijna 1,5 kg. Ze bestaan uit 100 biljoen bacteriële cellen – net zoveel als het totaal aantal menselijke cellen in ons lichaam – en spreken miljoenen moleculaire talen.” (p. 21)
In en op ons lichaam en in heel de wereld om ons heen, leven ontelbare voor het blote oog onzichtbare micro-organismen zoals bacteriën, virussen en gisten. Samen worden ze het microbioom genoemd. Ook wel bekend als microbiota of microflora.
“Omdat het microbioom bijna elk aspect van ons leven beïnvloedt”, schrijft Kinross, “vertel ik dit verhaal in 3 delen.” Samengevat: een historische terugblik, een actuele schets en een blik op de toekomst.
Deel 1: ‘Het microbioom’
In het eerste deel gaat Kinross terug in de tijd, naar de geboorte van onze planeet zo’n 4,5 miljard jaar geleden, om te ontdekken “hoe de microben onze biologische eigenschappen gevormd hebben en hoe deze hechte evolutionaire relatie met ons microbioom ons verbindt met onze huidige leefwereld.”
De ‘poppenspelers’ van de evolutie
James Kinross is dan wel darmchirurg, een droogstoppel is hij niet. Tot mijn verbazing vernam ik dat hij dyslectie heeft, terwijl hij nochtans goed en boeiend schrijven kan. Zo begint hij met iets dat iedere boekenlezer de rest van zijn leven bijblijft: dat elk boek een verzameling is van honderden microben – “de benaming voor alle levende organismen die te klein zijn om met het blote oog te zien” – uitgewisseld tussen het papier en de huid van de lezers van het boek. Bij boeken die zoals de bijbel vaak gekust worden, kunnen ze ook nog mondbacteriën bevatten. “Je boekenplank is een uniek ecosysteem. De keuze van de titels is beïnvloed door je economische, sociale, etnische en biologische status, en diezelfde krachtige factoren hebben ook invloed op het microbioom dat zich in je collectie bevindt.” (p. 29)
Kinross maakt ook vergelijkingen met het heelal en heel gedreven stelt hij: “Er is cirkelen miljarden sterrenstelsels van bacteriën, archaea, virussen, fagen, schimmels, parasitaire wormen en protozoa rond de leven gevende hitte van een menselijke ster.” (p. 41)
Al die minuscule levensvormen zijn in de ontstaansgeschiedenis van het leven op aarde de huidige planten- en dierenwereld ver voorafgegaan. Het oudste directe bewijs van leven zou afkomstig zijn van fossielen van microben gevonden in 3.465 miljard jaar oude rotsen in West-Australië. Het was ook te danken aan de microben dat het zuurstofgehalte op de jonge planeet bleef stijgen. Tot 2,3 miljard jaar geleden, toen de aarde zoveel zuurstof produceerde dat de meeste ‘anairobe’ microben er aan dood gingen: de eerste massa-extinctie. ‘Aerobe’ microscopische organismen pasten zich aan en werden zuurstoftolerant. 1,2 miljard jaar geleden begonnen er algen te groeien op het supercontinent Columbia, en zij evolueerden tot landplanten. De oudste fossielen van wormachtige diertjes met functionerende darmen, dateren van 500 miljoen jaar geleden. Ondertussen bleven ook de landmassa ‘s op onze planeet zich verplaatsen en 335 miljoen jaar geleden viel het laatste grote supercontinent, Pangaea, uiteen in de huidige 7 continenten. “57 tot 85 miljoen jaren geleden kwamen er de eerste primaten”, maar er werden onder een zeebodem al microben ontdekt die 101,5 miljoen jaar oud zijn en die verrassend genoeg in het laboratorium tot leven werden gewekt.
Kinross: “Sommige microben op onze planeet slapen dus langer dan er primaten bestaan.” Wij mensen verschenen pas op het feestje iets voor de klok van twaalven, “zonder erbij stil te staan dat de hele zaak wordt gerund door microben”, “die volop aan het werk waren als de poppenspelers van onze biologie. Onze toekomst en die van hen, waren al onlosmakelijk verbonden voordat wij op aarde verschenen.” “Microben hebben de evolutie beïnvloed van elke soort die er ooit op aarde was of nog is. (p. 50-51)
En omdat het om een co-evolutie gaat, “kun je mensen beschouwen als gemeenschappen van interactieve genomen, gemaakt van grote hoeveelheden microben, oftewel holobionten”.
Veel nieuwe woorden. Vandaar dat Kinross stelt dat we een nieuwe taal nodig hebben om de onzichtbare levende wereld in en rondom ons, bespreekbaar te maken.
De mens is dan wel een laatkomer op het aardse feestje maar wat voor een laatkomer. Eentje die heel de planeet zou opschudden, niet in het minst voor zichzelf. Met name toen ongeveer 10.000 jaar geleden Homo Sapiens landbouw begon te bedrijven, veranderde de hele ecologie van onze darmen. Naarmate de verstedelijking vorderde bleef ons microbioom veranderen. Vandaar dat wetenschappers graag onderzoek doen bij inheemse bevolkingen om te zien hoe het microbioom bij hen nog functioneert.
Want wat Homo Industrialicus ingang gezet heeft, verandert de aarde nu zo snel dat James Kinross die 45 was toen hij het boek schreef, moet spreken niet van een midlifecrisis maar van “een einde-van-de-wereld-crisis” (p.62)
In zijn inleiding had Kinross zich dit tot doel gesteld: “deze simpele boodschap overbrengen: microben zijn niet de vijand.” Toch moet hij ook een hoofdstuk brengen met als titel:
“Hoe microben ons vermoorden.”
Je hebt goede microben zonder dewelke ons lichaam en met name onze darmen niet functioneren kunnen, maar je hebt er ook slechte. Denk aan ‘yersinia pestis’: de pestbacterie.
Toch zijn er “van de miljoenen soorten micro-organismen op onze planeet, maar ongeveer 1400 pathogeen. 500 daarvan kunnen worden overgebracht op de mens. Slechts 400 zijn zeer schadelijk voor mensen (de dodelijkste zijn tuberculose, HIV, malaria, mazelen en griep) en minder dan 150 zijn in staat epidemische of endemische ziekten te veroorzaken.” (p. 66)
Het is te danken aan vorsers zoals Antoni Van Leeuwenhoek, Louis Pasteur en Robert Koch, dat we het bacteriële leven steeds beter leerden kennen.
Ook Barry Marshall en Robin Warren leverden een belangrijke bijdrage door in de jaren 80 van vorige eeuw te ontdekken dat maagzweren niet werden veroorzaakt door maagzuur maar door een microbe. Tiens, uit mijn kinderjaren herinner ik me de maagzweren van enkele nonkels. Nu hoor ik daar ‘thuis’ niet meer over. Tegenwoordig worden vrijwel alle maagzweren niet meer met een operatie maar met antibiotica en antacida (zuurremmers) behandeld. Dankzij de twee vermelde Australische wetenschappers. (p. 71)
Opnieuw moet James Kinross er op wijzen dat er door het hedendaagse microbioom-onderzoek een nieuwe woordenschat in ontwikkeling is. Van alle micro-organismen zijn er die zich gedragen als symbionten: ze leven met ons samen en de relatie is meestal vreedzaam. In een mutualistische relatie hebben beiden baat bij de relatie. In commensale relaties profiteert de een van de ander. Parasitaire symbionten profiteren niet alleen maar zijn ook schadelijk voor de gastheer. Het ergst zijn de amensale symbionten: ze brengen ons schade toe zonder voordeel voor hen.
Maar een bacterie kan het ene moment het ene zijn, het andere moment iets anders. Afhankelijk van de context. En die context is de mens op onvoorstelbaar grote schaal aan het veranderen, door massaal bijeen te hokken in steden. “De microbiële ecosystemen op de wereld en in onszelf storten in” moet James Kinross zijn hoofdstuk 3 besluiten.
Vervolgens gaat de auteur in op de uitzonderlijke toestand toen Oost- en West-Duitsland herenigd werden. In beide landsdelen hadden bevolkingen in heel andere omstandigheden geleefd en toen ze weer herenigd werden, bracht dat ook grote veranderingen in hun lichamen teweeg. Zo steeg voor de Oost-Berlijners de levensverwachting na de hereniging in snel tempo: 4 jaar voor vrouwen en 5,7 jaar voor mannen. Maar de Oost-Berlijners liepen na een paar decennia van hereniging ook hetzelfde hoge risico op allergieën zoals de West-Berlijners.
“De Muur tussen Oost- en West-Berlijn creëerde twee naast elkaar gelegen gebieden met heel verschillende exposomen. Toen de Muur werd afgebroken, moest het microbioom van een hele bevolking zich aanpassen. Maar de immunologische bom ging voor de mensen uit Oost-Berlijn, niet meteen af. Er moest namelijk eerst een nieuwe generatie Berlijners geboren worden in het nieuwe westerse microbioom.” (p. 93)
“Seks, microben en hormonen”
In hoofdstuk 5 verhaalt James Kinross hoe hij op zijn 14de verliefd werd op het meisje van zijn leven met wie hij twee kinderen zou krijgen. En zo zijn we bij de geslachtelijke voortplanting, die hij niet alleen een efficiënte manier noemt om genen door te geven aan onze nakomelingen maar ook om microben te delen met een partner. “Als je 10 seconden intiem zoent krijg je ongeveer 80 miljoen bacteriën van je partner. Partners in langere relaties hebben een vergelijkbare samenstelling van het tong-microbioom.”
Jammer genoeg worden er zo ook ziektes gedeeld: in de VS registreert men jaarlijks naar schatting 68 miljoen seksueel overdraagbare aandoeningen. De meeste daarvan worden door slechts 30 bacteriën, virussen en protozoa veroorzaakt. (p. 103)
Er bestaat overigens zoiets als het genderroom. “Het vrouwelijk en het mannelijk microbioom worden beide sterk beïnvloed door de omgeving en het productieve expozoom verschilt enorm tussen de seksen. Dit houdt in dat onze sekse invloed heeft op waar en hoe we werken en op welke rollen we in onze familie en gemeenschap spelen.” “Overal ter wereld, en bij alle leeftijden, verschilt het menselijk darmmicrobioom tussen mannen en vrouwen.” En wie komt er als winnaar uit de bus ? Grapje, maar waar: uit onderzoek bleek dat “vrouwen een veel diverser darmmicrobioom hebben dan mannen”.
Over naar de hormonen: ook die verschillen sterk en bij vrouwen uit zich dat met name tijdens de menstruatiecyclus. Een cyclus die door het gebruik van de anticonceptiepil sterk beïnvloed wordt. Over één en ander bracht De Standaard Weekblad van 9 maart 2024 een interview met de biopsychologe Estrella Montoya die met haar boek “Hormonen en vrouwen” de basiskennis over hormonen wil bijbrengen bij zowel het publiek als de dokters, want hormonen “beïnvloeden onze hersenen, ons gedrag en onze emoties.” Montoya: “Mannen hebben op een bepaalde manier ook een hormonen-cyclus. Hun testosteron-niveau verandert in de loop van de dag: na de ochtendpiek neemt het af en als ze ouder worden, daalt hun hormoonspiegel ook. Maar je kunt de impact van die schommelingen niet vergelijken met de vrouwelijke versie. Wist je trouwens dat hun testosterongehalte daalt wanneer ze een kind krijgen ?”
Nog een reden om kindvrij te leven, zodat je kwiek blijft voor de Sisyphus-strijd tegen al de schade die Sapiens op onze Planeet aanricht.
Zo ziet James Kinross het niet, want ook bij hem krijgen we een treurzang over de dalende menselijke vruchtbaarheid. Hij ziet het verbeteren van de gezondheid van onze darmen, zelfs als een middel “om de sterke bevolkingsdaling in geïndustrialiseerde landen te corrigeren”. Bevolkingsdaling James: in hoeveel landen zie je die dan wel ?
Moedermelk blijft ongeëvenaard
Als er dan toch kinderen geboren worden, best in de best mogelijke omstandigheden. Hier vertrekt Kinross van de geboorte van zijn zoon Jacomo. Hij beschrijft hoe “microbiota tijdens de zwangerschap rechtstreeks van de moeder op de baby worden doorgegeven via het bloed”. “De symbiotische microben die je van je ouders krijgt, wanneer je ter wereld komt, zijn zelfs het grootste cadeau dat ze je ooit zullen geven.” “Zelfs na de geboorte blijft het microbioom van de moeder musiceren voor het kind via moedermelk, aanraken en spelen.” Belangrijk is ook of een kind via een keizersnede wordt geboren dan wel vaginaal. Dat geeft een andere immunologische ontwikkeling. Bij de keizersnede is er “een groter risico op obesitas, allergie, atopie en astma, en een lagere diversiteit van het darmmicrobioom.” (p. 125)
Ook krijgen baby’s die thuis worden geboren, een ander microbioom dan wie in een kliniek het levenslicht ziet. Het belang van het geven van moedermelk voor kind én moeder, mag uiteraard in het boek niet ontbreken. “Moedermelk is zo heilzaam omdat het de darmmicrobioom-equivalent van de oerknal is.” “De precieze samenstelling van moedermelk wordt nog steeds onderzocht. Eén van de uitdagingen is dat de melk per moeder verschilt en dat de samenstelling tijdens de zoogperiode verandert.” “Flesvoeding kan nog niet precies de complexiteit van moedermelk of de levende bestanddelen ervan nabootsen.” (p. 129)
‘Symbiotisch bewustzijn’
In hoofdstuk 7 doet James Kinross uit de doeken hoe onze darmen onze hersens beïnvloeden en hoe het noodzakelijk is dat we voor onze hersens voldoende kunnen slapen. Maar hij komt ook tot de volgende vraag: “Als onze microbiota in staat zijn onze gevoelens van verzadiging, angst, seksuele opwinding en genot te beïnvloeden, moeten we ons misschien afvragen hoeveel vrije keuze we eigenlijk hebben.” Want zie: “We leven in een nauwkeurig uitgebalanceerde, geëvolueerde toestand van wederzijdse afhankelijkheid met onze microben. Helaas is deze precaire balans ernstig verstoord door de ontdekking van desinfectiemiddelen, antibiotica en het stadsleven. Dit versterkt de explosie van psychische problemen onder jongeren.”
Ook bij het ouder worden – hoofdstuk 8 – speelt ons microbioom een cruciale rol. Hier laat Kinross ook onze longen op het toneel verschijnen en moet hij waarschuwen voor de enorme impact van roken op het long-microbioom. Hier ook voor een eerste keer een pleidooi voor ‘intermittent fasting’: “het werkt als een ontstekingsremmend dieet dat verrijkend is voor de darmbacteriën die belangrijk zijn voor de algehele gezondheid, terwijl de relatieve hoeveelheid van schadelijke organismen wordt verkleind.” (p. 167)
Deel 2: ‘Het exposoom’
In zijn tweede deel wil James Kinross het hebben over “hoe omgevingsfactoren buiten ons lichaam voortdurend communiceren met onze microben. Dit gesprek is in de afgelopen eeuw drastisch veranderd: het wordt steeds heftiger en gestrester. Waar we wonen, de lucht die we inademen, het voedsel dat we eten, de medicijnen die we innemen – al deze factoren beïnvloeden de samenstelling van ons microbioom, ten goede of ten kwade. Het is een mondiaal verhaal over biopolitiek, conflicten, antibiotica en medicijnen die ons microbioom ernstig hebben aangetast.”
Vier hoofdstukken krijgen we hier die zich laten samenvatten als: een kritiek op de vervuiling van de planeet, een terugblik op de impact van de Europese kolonisatie van de Amerika’s en al de oorlogen tussen mensen, tot en met de Covid-pandemie, de levensreddende maar ook vernietigende impact van ‘antibiotica’ en ten vierde, een overzicht van hoe we ons gezond kunnen voeden.
Putten we uit die 4 ‘chapters’ nog enkele interessante wetenswaardigheden.
Om te beginnen het feit dat “de grootste biomassa en biodiversiteit op onze planeet komen van microben. De meeste kunnen we niet eens zien, want 70% van alle bacteriën en archaea leeft minstens 4,5 km onder de grond. Hun totale biomassa wordt geschat op zo’n 23 miljard ton. En dan te bedenken dat er maar 385 miljoen ton mensen zijn.” (p. 172)
Erg genoeg worden de “kwetsbare microbiële gemeenschappen in de grond, de atmosfeer en de zee, fundamenteel gewijzigd door de klimaatverandering.”
Even verder stelt Kinross het krachtig zo: “De klimaatverandering vindt plaats in jou, op dit moment.” (p. 175)
Wat verderop heeft hij het over de enorme impact van de verstedelijking en bespreekt hij het leven in het steden zoals Tokio en Manilla (met 46.000 mensen per vierkante kilometer de dichtstbevolkte stad ter wereld). Niet alleen wordt het leven er door allerlei vervuilingen getroffen, maar mensen in steden brengen ook veel meer tijd binnen door dan mensen op het platteland. Al de gebouwen waarin ze leven en bijvoorbeeld ook de openbaar vervoersystemen, hebben zelf ook weer een eigen “microbiële biogeografie”.
De ‘Columbiaanse uitwisseling’
Met die term wordt de grote uitwisseling bedoeld van voedingsmiddelen, ideeën maar ook ziekten tussen de oude en de nieuwe wereld die 12.000 jaar van elkaar gescheiden waren geweest tot Columbus daar een eind aan maakte. “Een enorm omslagpunt in de fylosymbiotische evolutie van het menselijk microbioom.” Euh: in gewone mensentaal: sindsdien begonnen we ook in Europa tomaten en patatjes te eten … Maar voor de oorspronkelijke Amerikanen liep het contact met de Europeanen uit op een apocalyps. Heelder eilanden en landstroken raakten ontvolkt en dat maakte zelfs dat de planeet ging afkoelen ! Hoezo? Wel waar landbouwende bevolkingen verdwenen, groeiden de bossen weer aan en konden zij meer CO2 opnemen. Zodoende daalde de gemiddelde temperatuur aan het eind van de 16e eeuw en het begin van de 17e eeuw met 0,15 °Celsius. “Genoeg om in 1608 de Theems in Londen te laten bevriezen.”
Ook na WO II daalde even de gemiddelde wereldtemperatuur. Maar die oorlog en al de andere, maakten ook dat wij mensen “ongelooflijk efficiënte oorlogsmiddelen ontwikkelden, bedoeld om de natuur te vernietigen.” Springstoffen, ontbladeringsmiddelen … “Oorlogen en oorlogsvoorbereidingen creëren een ‘conflictoom’ van verstoorde omgevings- en menselijke microben die nog lang na het laatste schot, schade blijven veroorzaken.” (p. 193)
James Kinross vreest dat “in de toekomst kunstmatig gecreëerde microben als oorlogswapen zullen worden ingezet. De gruwelijke waarheid is dat het met de wereldwijde beschikbaarheid van CRISPR-technologieën nog nooit zo gemakkelijk en goedkoop is geweest om pathogenen te ontwikkelen om schade aan te richten.” “En het deprimerende is dat de geschiedenis zich opnieuw herhaalt. Buitenlands beleid dat wordt uitgevoerd met militair geweld is vaak gedoemd om te mislukken.”
Waarna Kinross zijn hoofdstuk 10 afsluit met een verwijzing naar ‘Flanders Fields’: “een veld vol kraters in Vlaanderen, zonder bomen en zingende vogels. Het gevolg is dat we allemaal lijden aan een microbioom-stress-stoornis.” (p. 199)
Al te veel antibiotica en medicijnen
Over naar de antibiotica. Kinross heeft ze zelf al te vaak voorgeschreven en ze waren ook nodig om zijn dochtertje te redden van bronchiolitis. Nu bestaan er antibiotica en antibiotica. Sommigen worden door de natuur zelf gemaakt. Honing bijvoorbeeld is een complexe bioactieve substantie die, onder andere, als een natuurlijk antibioticum werkt voor meer dan 60 soorten bacteriën.
Maar onze cumulatieve blootstelling aan kunstmatige antibiotica heeft zware negatieve gevolgen. Het heeft geleid tot “een ernstige disfunctie In de wereldwijde microbiële ecosystemen.” En wat probeert de industrie nog steeds ? “Nog sterkere medicijnen maken om nog meer bacteriën te doden”. Maar dat gaat voorbij aan de essentie van het microbioom. Kinross pleit voor “een holistische vorm van gezondheidszorg, die prioriteit geeft aan de biodiversiteit in alle levende wezens. Ons gezondheidsbeleid moet erkennen hoe belangrijk symbiotische micro-organismen voor onze gezondheid zijn. We moeten de lompe vernietigingswapens die onbedoeld schade toebrengen aan onze inwendige ecologie achter ons laten en toewerken naar een wereld waarin we ziekteverwekkers selectief kunnen bestrijden en tegelijkertijd belangrijke symbionten kunnen versterken. Vaccins zullen daarbij een belangrijk middel zijn om dat doel te bereiken, maar voorlopig zijn we nog aangewezen op dure medicijnen.” Vaccins waar hij wel lovend over is, alhoewel ze soms ook bijwerkingen hebben. (p. 217)
Betreurenswaardig is het dat veel medicijnen allesbehalve effectief zijn. Toch neemt hun gebruik wereldwijd “verbijsterend toe. In 2020 kreeg de wereldbevolking 4,5 biljoen doses medicijnen, een stijging van 24% ten opzichte van 2015. Meer dan de helft van de wereldbevolking gebruikte meer dan één dosis medicijnen per persoon per dag.” (p. 219)
“Bizar dat we al dat geld uitgeven aan medicijnen die onze chronische ziekten niet genezen” stelt Kinross. Farmaceutische giganten verdienen er wel enorme winsten mee.
Tijd om in hoofdstuk 13 – ‘Het microbioomrestaurant’ – zelf aan de slag te gaan, om gezonde voeding op een gezonde manier op gezonde plaatsen en op de juiste tijdstippen tot ons te nemen. Dus geen kant-en-klaar-maaltijden, weinig suiker, veel vezels in “duurzame plantaardige diëten met een nadruk op fruit, groenten, noten, zaden, oliën, hele granen, peulvruchten en bonen, met kleine of matige hoeveelheden vlees, vis, zeevruchten, eieren, zuivel en wijn.” (p. 261) Tiens, die wijn, die kan je zoals alle alcohol toch best weglaten tenzij je er zoals vele medici al niet meer zonder kunt.
Deel 3: ‘De metamens’
In zijn derde en kortste deel behandelt James Kinross “de manier waarop het microbioom onze gezondheid in de toekomst beïnvloedt. Nu big tech en big farma zich steeds meer bewust worden van – en investeren in – het buitengewone potentieel van het microbioom, is het nog belangrijker dat we de microben in ons lichaam beter leren begrijpen.”
Kinross vertelt ons hier hoe er voor heel zwaarlijvige mensen “bariatrische operatiekamers” zijn: “met gigantische operatietafels die zijn verstevigd zodat patiënten die meer dan 200 kg wegen, er veilig kunnen op liggen.” Om vervolgens een vorm van maagverkleining te ondergaan.
“In 2016 hadden wereldwijd meer dan 1,9 miljard volwassenen overgewicht en leden er 650 miljoen mensen aan obesitas. In 2017 werd 8% van alle sterfgevallen wereldwijd toegeschreven aan obesitas”. Een aandoening die ook tijdens de corona pandemie een zware tol eistte: “een pandemie-in-een-pandemie: covesity/covesitas”.
Hier geeft James Kinross ons een lesje in waar onze lever allemaal voor dient, die ”metabolische krachtcentrale”. “Bijna alles wat we binnenkrijgen, gaat op zeker moment naar de lever om verwerkt te worden”. Als het junkfood is dat we tot ons nemen, blijven leveraandoeningen niet uit: “leververvetting (steatose), ontstekingen en uiteindelijk onomkeerbare leverfibrose, cirrose en leverfalen. Niet-alcoholische leververvetting is wereldwijd de meest voorkomende chronische leveraandoening en treft 25% van de volwassenen wereldbevolking.” (p. 273)
Even verderop moet de man die ons wijn aanraadde, toch waarschuwen voor het alcoholgebruik en opnieuw houdt hij een pleidooi voor ‘intermittent fasting’ (periodiek vasten). Omdat je zo de ontstekingen in de darmen verminderen kan.
Ook lichaamsbeweging is belangrijk voor de gezondheid van ons microbioom, maar hier stelt Kinross zich te snel tevreden en volgt hij wat je vaak in kranten te lezen krijgt: dat 150 minuten matig intensief of 75 minuten intensief bewegen per week reeds voldoende zou zijn als lichaamsbeweging. Maak daar gerust elk elke dag minstens een uur van. In de buitenlucht uiteraard.
In een voorlaatste hoofdstuk over voedsel als medicijn worden enkele voedingsmiddelen extra in het zonnetje gezet, zoals kurkuma wegens zijn ontstekingsremmende eigenschappen. Knoflook mag ook niet ontbreken evenals bijvoorbeeld gefermenteerde zuivelproducten en ‘probiotica’, waarna de auteur (op p. 296-297) zijn gezondheidstips nog eens allemaal op een rij zet.
In hoofdstuk 16 volgt een waarschuwing voor waar “het digitaliseren van bacteriën” toe kan leiden: “Misschien zijn de computers van de toekomst wel levende systemen, gemaakt van microben. (…) Als we niet oppassen, kan de toekomst een ziek makende variant zijn van wat filosoof Zuboff ‘surveillancekapitalisme’ noemt: een economisch systeem dat draait om het verzamelen en verhandelen van persoonlijke gegevens om winst te maken.” Als we dan ook nog synthetische microben krijgen, dreigt “een ‘brave new world’ met grote ethische morele en bio-veiligheidsuitdagingen”. (p. 303).
In zijn epiloog met als titel “hoe kunnen we het microbioom redden”, stelt James Kinross “dat je het bijna 200 jaar durende wanbeheer van het microbioom, veroorzaakt door industrialisatie en globalisering, niet ongedaan kan maken met alleen veranderingen in het dieet en mindfulness. (…) Het gezondheidsbeleid van de toekomst moet erkennen dat een optimaal microbioom van de ouders een eerste vereiste voor gezondheid is – en dit moet worden vastgelegd als een fundamenteel mensenrecht. Ten tweede is ziektepreventie alleen maar zinvol als daarbij een cultuur van inwendig klimaat-activisme wordt omarmd. Het evolutionaire microbioom verbindt ons met de omgeving waarin we leven en met alle andere hollobionten waarmee we deze planeet delen.” Zo zullen we in de toekomst ook onze kantoren en huizen “zo moeten ontwerpen dat de microbiële diversiteit wordt bevorderd.” En uiteraard zullen de wetenschappers nieuwe inzichten blijven opdoen zodat “de donkere materie van de darmen niet langer donker zal blijven. Die vormt een grenzeloos nieuwe bron van mogelijke behandelingen om niet alleen onszelf, maar ook onze planeet gezond te houden.”
Als dat geen breed holistisch perspectief is vanwege een man die een groot deel van zijn leven doorbrengt met te werken in het binnenste van menselijke lichamen om zo de levens van mensen te redden die vervolgens, hem en zijn collega’s dankbaar zijnde, zijn inzichten weer verder kunnen verspreiden door bv. zijn boek te recenseren …
James Kinross, ‘Het microbioom als medicijn’; 2023, ISBN 978 90 5712 5775, paperback / softback; in België verdeeld door EPO: uitgeverij@epo.be; prijs: 30 eu; 360 p
