Het land van de tienermoeders

Het veel te hoge percentage ongewenste zwangerschappen bij jonge meisjes is de aanleiding voor een campagne voor familieplanning, voorlichting en verspreiding van voorbehoedsmiddelen bij jongeren. Dit onderwerp is zeer actueel in Ecuador.

De pers besteedde er veel aandacht aan. Het tijdschrift Vistazo maakte er een themanummer over met op de kaft de titel “Land van de kindmoeders”. Maar deze actualiteit leidde ook tot wrijvingen met de Kerkleiders.

Ecuador vertoont het hoogste cijfer voor tienerzwangerschappen in de Andesregio. Het probleem krijgt nationale prioriteit sinds president Correa heeft aangekondigd een agressieve strategie te voeren die ook familieplanning inhoudt.

Moeder worden op tienjarige leeftijd. Drie jaar later voor de tweede keer zwanger. Moeder en kinderen verzeilen in een armoedespiraal, de vicieuze cirkel van een gebrek aan kansen. Een samenleving waarin tienermeisjes mama worden in plaats van school te lopen en zich voor te bereiden op de toekomst… daar schort iets aan.

Het fenomeen van kind- en tienerzwangerschappen is helemaal niet nieuw in Ecuador, maar momenteel is het een zaak van nationaal belang geworden, aangezien president Rafael Correa een dringend programma heeft aangekondigd om de tienerzwangerschappen een halt toe te roepen.

Gaat het om een strategie in campagnetijden ten gunste van de volksraadpleging? Of een briljante manier om een nationaal debat te openen over de volksgezondheid, en zo het schandaal te verdoezelen van de dood van de pasgeboren baby’tjes in een staatsziekenhuis in Guayaquil? Of een poging van de president om zijn “conservatief” en religieus imago bij de linkerzijde van zich af te schudden op het moment dat zij hem ervan beschuldigt dat zijn zgn. “Socialisme van de XXIe eeuw” naar rechts uitwijkt?

Wat er ook wordt beweerd, het gaat om een niet te verbergen realiteit. Op tien jaar tijd is het aantal tienermeisjes dat zwanger geraakt tussen 10 en 14 jaar met 74% gestegen. Hoog tijd om deze stijgende trend van kindmoeders te doen dalen.

“Het debat werd al maanden geleden geopend, maar nu is er een gouvernementeel compromis om het probleem aan te pakken”, zegt dokter Mónica Cañas, coördinatrice Kraamzorg bij het ministerie van Volksgezondheid.

Dokter Susana Guijarro, hoofd van de gezondheidsafdeling voor jongeren bij het ministerie van Volksgezondheid, kent het fenomeen ten gronde. Gedurende jaren was zij voorzitster van de dienst voor tienerzwangerschappen van het gynaecologisch en verloskundig ziekenhuis Isidro Ayora in Quito. “Het is een toegangspoort tot de armoedecirkel”.

Het ziekenhuis Isidro Aroyo richtte de speciale dienst voor jongeren op in 1988. Toen stond 16% van het totale aantal bevallingen op naam van minderjarigen. Nu is dat 27%. Dit ziekenhuis doet overigens 60% van alle bevallingen in de hoofdstad.

Het centrum was een pionier door een integrale dienst op te richten, een interdisciplinair team behandelt elk geval. “Het motief voor een consultatie is een zwangerschap, maar in elk medisch verhaal schuilt een andere realiteit: sommige patiënten werden het ouderlijke huis uit gezet, meerdere partners van sommige patiënten vroegen of het wel hun kind was, en op heel wat middelbare scholen werd hen duidelijk gemaakt dat er geen plaats was voor zwangere leerlingen, een onrechtstreekse manier om te zeggen dat ze niet meer welkom waren”, aldus dokter Guijarro.

De school is de tweede plaats vanwaar ze worden weggestuurd. Niet zelden zijn zwangere tieners meisjes die eerder al van huis werden weggestuurd en hun ontbrekende liefde zoeken in een relatie en een kind. Anderen worden ook bewust zwanger om zo te ontsnappen aan mishandeling thuis, verklaart dokter Cañas.

Deskundigen ter zake Mónica Cañas en Susana Guijarro zijn belast met de nationale strategie die president Correa eerder heeft aangekondigd. “We vertrekken vanuit het perspectief van seksuele en reproductieve rechten; de ogen sluiten en ontkennen dat jongeren een seksueel leven hebben helpt niet. Ideaal zou zijn dat, eenmaal jongeren beslissen om seksuele betrekkingen te hebben, ze al geïnformeerd zijn over de risico’s (seksueel overdraagbare aandoeningen, zwangerschap,…) en dat ze de gevolgen ervan kunnen dragen”.

Volgens de laatste beschikbare gegevens (onderzoek Endemain 2004) starten Ecuadoraanse jongeren hun seksuele leven op 16-jarige leeftijd. 91% van de jongeren kent de betrouwbare anticonceptiemiddelen, maar slechts 49% gebruikt ze ook.

President Correa voorzag dat er een woedende reactie zou komen op de strategie vanuit de meest conservatieve sectoren van de samenleving. De katholieke kerk verkondigt dat het gebruik van artificiële methodes voor geboortecontrole abortief zijn. President Correa is een praktiserende katholiek maar beargumenteerde dat “we geen tegenstanders kunnen zijn van artificiële methodes die de geboorte controleren, condooms, vasectomie, ligaturen,… en dat we erover moeten spreken en onze jongeren opvoeden”.

Dokter Paolo Maragoni van Aprofe, een vereniging voor familiaal welzijn, juicht de beslissing van de regering toe. “Anticonceptie is geen abortus en vormt geen stimulans voor promiscuïteiten. Mensen moeten zich informeren en zelf keuzes maken. Jongeren die op dertienjarige leeftijd zwanger worden is een dramatisch en mondiaal fenomeen, waartegen de samenleving zich moet organiseren”.

Het project van de regering bevat vier actiepeilers: 1) Gratis toegang tot alle soorten anticonceptiemiddelen, inclusief de noodpil die ingenomen kan worden tot 72 uur na een risicocontact. 2) Seksuele opvoeding en adviesverlening. 3) Campagne om culturele patronen te veranderen met betrekking tot geweld en machismo. 4) Participatie van de jongeren.

De component familieplanning werd begroot op acht miljoen dollar, hoewel daar ook middelen bij zitten voor andere complementaire projecten, aldus dokter Cañas.

In 2007 drong de uitwerking van een plan voor zwangerschapspreventie bij jongeren zich op. Eén van de eerste acties van het nationale plan was het aantal gezondheidscentra te verhogen die aangepaste hulp boden aan jongeren: in 2007 waren er 16; nu zijn er 140. In het hele land zijn er echter 2800 gezondheidscentra.

Volgens het nationale plan zijn twee op drie tienermeisjes tussen 15 en 19 jaar die geen onderwijs hebben genoten al moeder of zwanger. Het fenomeen hangt nauw samen met armoede. Volgens de nationale enquête Endemain 2004, was 45% van de jongeren niet aan het studeren of aan het werk wanneer ze zwanger geraakten. Het maandinkomen van tienermoeders ligt ongeveer 90% lager dan volwassen moeders. En de tienerzwangerschappen liggen 30% hoger in landelijke gebieden dan in stedelijke gebieden.

Educatie moet de kaart trekken van preventie. Op sommige middelbare scholen wordt gereageerd op tienerzwangerschappen alsof het om een besmettelijke ziekte ging. De realiteit bewijst echter het tegendeel als men ermee kan omgaan. Een meisje dat een zwanger klasgenootje in haar klas ziet zal minder snel in hetzelfde verhaal verzeild geraken, verklaart dokter Guijarro.

“Jongeren die studeren beschermen zich doorgaans gemakkelijker, omdat zij een professioneel doel te bereiken hebben”, verklaart dokter Mercy Rosero, verantwoordelijke voor de jongerenafdeling van het gezondheidscentrum Chillogallo in het zuiden van Quito. Als deskundige in de verloskunde geeft ze workshops aan toekomstige tienermoeders opdat zij hun rechten leren kennen.

De make-up op haar gezicht verbergt niet dat ze nog een kind is. Ze is nog geen zestien en draagt een zoontje van zeven maand in haar armen. Cristiana studeerde nog op de middelbare school toen ze ontdekte dat ze zwanger was: “Het moeilijkste was om het aan mijn moeder te vertellen, in het begin was ze aangedaan, maar ik kreeg al haar steun.” De school verlaten, de school trachten af te maken via afstandsonderwijs, onder hetzelfde dak leven met de hele familie en de vader van haar kind, niet naar feestjes gaan en nooit eens een uitstapje maken: het zijn slechts enkele van de dingen die veranderden na haar tienerzwangerschap. “Mocht ik de tijd kunnen terugdraaien, dan zou ik me beschermen”.

Carolina is zeventien en brengt haar baby van twee maanden naar de pediater. “Ik werd zwanger ondanks dat mijn mama mijn menstruatiecyclus bijhield”. Toen we het ontdekten zijn mijn vriend en ik van huis weggelopen, maar we zijn dezelfde dag nog teruggekeerd… vluchten lost niks op”.

Karina is achttien en is net bevallen van een baby die op intensieve zorgen ligt. “Tien dagen voor de bevallingsdatum kreeg ik een intense pijn in de buik. Toen ik in het ziekenhuis aankwam stond ik al op het punt te bevallen”. Karina en haar vriend zijn vijf maanden geleden uit elkaar gegaan, waardoor ze de bevalling alleen meemaakte. Ze staat nu ook alleen voor de opvoeding van haar zoontje, want haar familie woont in een stad in Amazonia.

Dergelijke verhalen zijn dagelijkse kost in het ziekenhuis voor Gynaecologie en Verloskunde Isidro Ayora, waar elke dag 120 tieners jonger dan negentien jaar op consultatie komen voor een zwangerschapscontrole en waar elke dag acht tienermeisjes een kind ter wereld brengen.

Eén van de oorzaken van tienerzwangerschappen zijn de familiale breuken. Dat zou verklaren waarom de laatste tien jaar, toen de migratie naar het buitenland steeg, het aantal tienerzwangerschappen enorm is gestegen.

De scheiding met en de afwezigheid van de ouders zorgen ervoor dat de jongeren hun puberteit alleen moeten trotseren. De samenleving voorziet hen niet van de nodige informatie, verklaart Moya. Het wordt tijd dat de samenleving haar ogen opentrekt en erover waakt dat tienermeisjes niet vroegtijdig moeder worden maar jong kunnen zijn en van hun jeugd genieten, want kindmoeders verliezen hun jeugd.