En licht bevonden
De presidentsverkiezingen 2020 zouden enkele zwaktes van de VS-democratie hebben blootgelegd, aldus talrijke commentaren. Maar die zwakke plekken maken deel uit van het weefsel, de uitgangspunten zijn allesbehalve democratisch.
In hoeveel landen wint de kandidaat met de minste stemmen? Dat is in de VS nochtans al vaak het geval geweest. Vorige keer bij voorbeeld, toen Hillary Clinton met 2,7 miljoen stemmen meer dan Donald Trump, toch de duimen voor hem moest leggen. Of in 2000, toen Al Gore meer stemmen haalde dan Bush jr, maar toch, na tussenkomst van het Hooggerechtshof, de nederlaag leed.
De ‘Founding Fathers’ wilden waken over de rechten van de deelstaten van de nieuwe VS. Dat is bijna 2,5 eeuw geleden en had het aan die Vader-stichters gelegen, we zouden nog de slavernij hebben. Want die behoorde ook tot de Founding van de USA. Wat met het beginsel één persoon = één stem? Die geldt dus niet voor het verkiezen van wie men de machtigste persoon van de wereld noemt. De VS zouden zich meteen iets minder belachelijk maken tegenover de rest van de wereld. (Het is natuurlijk nog altijd democratischer dan een monarchie.)
Senaat
Een ander machtig orgaan, de Senaat, heeft een nog lager democratisch gehalte: 23 staten met een laag inwonersaantal, samen rond 40 miljoen, hebben 46 senatoren. Californië met 40 miljoen inwoners, heeft 2 (twee) senatoren. Een senator uit Wyoming bijv., vertegenwoordigt 285.000 inwoners, de andere uit Californië 20 miljoen.
Nu, dat stelsel vindt men in andere federale staten ook, een soort unieraad. Zoals in de Russische federatie waar er naast de Doema, min of meer evenredig naar aantal inwoners samengesteld, ook nog een Federatieraad is waar de 85 territoriale eenheden elk twee vertegenwoordigers hebben. In Frankrijk hebben we ook een erg ondemocratische Senaat, gekozen door alle mogelijke lokale gekozenen met dus een zwaar overwicht aan rurale senatoren die “les territoires” vertegenwoordigen. Nog altijd beter natuurlijk dan het Britse Hogerhuis, een feodaal restantje. (De Belgische Senaat is ook zo een restant die overeind blijft om personeel te kunnen plaatsen).
Maar in die gevallen ligt het zwaartepunt van de beslissingsbevoegdheid bij de (min of meer) evenredige volksvertegenwoordiging. Al is het kiesstelsel met één gekozene per district (Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, de VS) nu ook geen voorbeeld van hoog democratisch gehalte.
Hoe dan ook, in de VS ligt het helemaal anders. Het is de Senaat die duidelijk meer te zeggen heeft dan het Huis van Afgevaardigden. Bij voorbeeld zoals we onlangs zagen, bij de aanduiding van een rechter voor het Hooggerechtshof. En binnenkort allicht voor de bekrachtiging van ministers en hoge ambtenaren.
Het Hof
Dat Hooggerechttshof is nog een ander paar mouwen. Het is in de praktijk meer dan alleen maar toezichter op de naleving van de grondwet, het heeft het laatste woord in belangrijke politieke beslissingen. Zoals we daar zagen het abortusrecht en het homohuwelijk. Het kan de vergelijking doorstaan met de velayat faghig (de hoogste religieuze leider) en de raad van Hoeders in het vermaledijde Iran.
De samenstelling, en de politieke richting, van dat Hof hangt bij voorbeeld af van de gezondheidstoestand van rechters. Als er enkele uitvallen, kan een president in één ambtstermijn het hof volproppen met rechters die op zijn/haar lijn zitten. Wat de voorbije vier jaar dus is gebeurd. Dit Hof is in grote mate een politiek orgaan. Dat is niet nieuw. In 1860 was Abraham Lincoln, later president, ontzet over het ‘arrest Dred Scott’ waarbij het Hof een slaaf weigerde als staatsburger te erkennen. President Franklin Roosevelt kreeg in de jaren 1930 zware tegenkanting; verscheidene door het Congres goedgekeurde sociale wetten verworpen. Met het Hof zou er geen New Deal zijn geweest. Toen Roosevelt dreigde het aantal rechters fors te verhogen, bond het conservatieve Hof in. Het aanvaardde eindelijk dat de federale regering een sociale wetgeving mocht uitvaardigen. In 2000 koos het Hof de president van de VS.
En al herhaalt men honderd keer dat de verkiezingen van 2020 niet die van 2000 zijn – toen het Hof uiteindelijk de keuze maakte en Bush jr als winnaar aanwees- niemand kan garanderen dat dit niet weer gebeurt. In dat geval wordt het aantal kiezers beperkt tot 9, en dat is veel gemakkelijker om te tellen.