Hans Küng . De Islam. De toekomst van een wereldreligie. Uitg. Ten Have, Kampen, 2006. ISBN 90 259 5490 1
Schoorvoetend schrijf ik deze commentaar, in het volle besef dat de beste stuurlui altijd aan wal staan. Want wie ben ik om een zo volumineus boek van een zo gerenommeerd schrijver te beoordelen. Enige schroom is hier wel gepast dus. De overbekende theoloog Hans Küng (universiteit van Tübingen ) en de eeuwige lastpost van het conservatieve pauselijke Rome heeft weerom een boek geschreven. Het is een dik boek geworden : 893 pagina’s.
Het onderwerp is de islam .
Het volgt chronologisch op zijn vorige studies: over het Jodendom en over het Christendom, samen de drie monotheïstische godsdiensten van het Nabije Oosten.
Volgens mij is de vraag die men zich op de eerste plaats moet stellen bij het lezen van een non-fictie boek, wat de auteur wil zeggen. En ik word reeds bij voorbaat wantrouwig wanneer een dik boek zich aanbiedt, omdat naar mijn mening de beknoptheid van het woord het hoogste kenmerk is van wetenschappelijkheid.
Maar vermits de heer Küng zo’n grote reputatie heeft en daarbij het onderwerp zo actueel is, heb ik mijn oorspronkelijke terughoudendheid laten varen en ben er voor gaan zitten.
Wat wil de auteur nu eigenlijk zeggen ?
Veel,-uiteraard.
Samenvattend zie ik drie delen, waarvan de inhouden echter regelmatig door elkaar lopen .
Het eerste deel omvat het gedachtegoed van de islam (theorie ).
Het tweede deel omvat de geschiedenis en vormt het grootste gedeelte van het boek (geschiedenis ).
In het derde deel gaat de auteur een inhoudelijk-theologische en maatschappelijk-politiek debat aan met de islam en zoekt hij naar samenwerkingsmogelijkheden (strategie ) .
En ik heb de indruk dat dit de eigenlijke bedoeling is van deze studie: het zoeken naar theologische en ook historische argumenten zowel bij de islam als bij het christendom om een gemeenschappelijke basis voor samenwerking te vinden.
Het eerste, religieuze , deel heb ik geboeid gelezen. Het is met zeer veel respect geschreven, waardoor er naar mijn mening een best volledig inhoudelijk beeld geschetst wordt van het indrukwekkende gedachtegoed van de islam. Ik zou zeggen, je zou zo moslim worden: de islam lijkt me veel logischer en concreter dan het christendom en staat daarbij een persoonlijke en direct contact met God voor, zonder de storende omweg van het instituut kerk.
Zoals gezegd, het veruit grootste deel van het boek omvat de oorsprong en geschiedenis van de islam. Dit vind ik ook een inhoudelijk zeer rijk deel, zeker als men het vergelijkt met het boek van een ander “westers” boek over de islam, dat van Karen Armstrong.
Dit deel geeft bijzonder veel informatie niet alleen over de geschiedenis maar ook over het gedachtegoed en is gebaseerd op een zeer uitgebreid (secundair) bronnenmateriaal.
Het derde deel, dat het inhoudelijk-theologische debat en de actuele strategieontwikkeling omvat, vind ik echter het zwakste en vooral verwarrende.Waarschijnlijk was het toch allemaal te veel van het goede. Je merkt ook dat dit deel in een ander verband en op een ander moment geschreven is .
Daarbij neemt de auteur ondanks de goede bedoelingen een typisch ” westers ” standpunt in.
Als hedendaags christelijk theoloog aanvaardt Küng de scheiding van kerk en staat . Van dit standpunt uit kan hij dan ook niet begrijpen dat de islam deze scheiding principieel niet aanvaardt.
Nochtans , – en staat U me toe hier even over uit te weiden – , is dit islamitische standpunt best steekhoudend (en ook actueel : kijken we maar naar het normen-en waardendebat van de laatste twee jaren in Nederland).
Ten eerste vanuit het filosofisch-logisch-wiskundig principe dat een denken enkel juist is in zijn eenheid: alles is met elkaar verbonden om op deze wijze eenheid te vormen. Elk eclecticisme is vanuit wetenschappelijk standpunt te verwerpen.
Staat, politiek en recht kunnen bijgevolg niet losgekoppeld worden van religieuze en morele principes.
Ten tweede is het vandaag de dag overduidelijk dat het lang gepredikte adagium van scheiding van kerk en staat de jure nog wel opgaat, maar de facto niet werkt.
Akkoord, we praten hier niet zo zeer over de kerk als instituut, maar over de morele/filosofische basisprincipes of axioma’s, die door de kerk of andere “parastatale” groeperingen zoals vrijmetselaars gehanteerd worden. Naar mijn bescheiden mening vormen de wat ik zou willen noemen onderhuidse lobbygroepen en hun denktanks een uiteindelijk veel grotere macht dan de uitsluitend geformaliseerde democratische instellingen als parlement, regering, rechtspraak, etc.
Kijken we maar naar het gepreek van de neoconservatieve moraalridders in de U.S.A. , waar zij het over de as van het kwaad hebben. Als dit geen – flagrant – voorbeeld is van eenheid van moraal en politiek, weet ik het niet meer.
Kortom, de islam verwijten dat hij achterloopt en moet “geseculariseerd” worden lijkt me logisch en historisch onjuist. Ik zou zeggen, de islam is in dezer niet hypocriet, waar wij dat wel zijn .
Godsdienst of moraal en toepassing daarvan in de staathuishoudkunde en de rechtspraak vind ik zelf niet meer dan voor de hand liggend en gebeurt aanhoudend. Ik zou zeggen, het kan niet anders. Alleen, het wordt niet altijd expliciet gemaakt en dat is wat de islam wel doet.
Zoals gezegd, probeert de heer Küng een theologische toenadering te doen.Een zeer nobel streven uiteraard.
Waar gaat het hier om? Twee kwesties.
Op de eerste plaats, het goddelijk karakter van de historische figuur van Jesus Christus.
Zoals we weten, aanvaardt en respecteert de islam de figuur van Christus slechts als een van de profeten en niet als zoon van God.
Küng daarentegen probeert de nuancering aan te brengen – en hierin ligt de toenadering – door te stellen dat Christus niet als God geboren, maar eerst geworden is bij de kruisiging of ten hemel opneming door God.
Ik weet dit niet en dit lijkt me een nuancering gebaseerd op interpretatie van de geschiedenis, die me zeer voluntaristisch overkomt.
Ik vind echter het standpunt in deze van de islam veel rijper, waar zij zegt dat het onlogisch zou zijn dat een wezen als God, dat compleet is, zou kunnen “afdalen” naar iets dat incompleet is (de mens).
De tweede theologische kwestie is deze van de Drie-eenheid.
Ook dit standpunt wordt door de islam niet gedeeld en als onlogisch en verwarrend bestempeld, en dit weerom vanuit het principe van eenheid. Küng verwijst hier slechts naar andere christelijke theologen en komt er naar mijn mening eerlijk gezegd niet uit.
Ik denk dat we als onafhankelijke denkers moeten erkennen dat in deze disputen de argumentatie van de islam ons veel steekhoudender overkomt dan die van het christendom. En we moeten erkennen dat de eerlijke benadering de heer Küng ons daartoe ook de ruimte geeft. Laat dit een van zijn verdiensten zijn.
De vraag dringt zich op of we nu het boek naast ons moeten neerleggen alleen omdat de auteur zijn doel, namelijk de theologische kloof te dichten, voorbijschiet?
Neen, helemaal niet.
Zijn streven is en blijft nobel: hij pleit voor een toenadering van alle godsdiensten en in het bijzonder van deze van het Nabije Oosten (jodendom, christendom en islam in chronologische volgorde) als grondslag van vrede onder de volkeren.
Ter informatie, we moeten weten dat dit streven voortkomt uit een naar onze mening te weinig bekende maar zeer hoopvolle beweging, “Dialogue among Civilizations ” genaamd.
Deze beweging is in 2001 opgestart door de oud-president van Iran Khatami met steun van de secretaris-generaal van VN, Kofi Annan, en heeft uiteindelijk zijn beslag gekregen onder de bescherming van de VN in de organisatie “Alliance of Civilizations ” ( www.unaoc.org ). Op 13 november jl. heeft de Alliantie haar eerste rapport voorgesteld in Istanboel in aanwezigheid van Kofi Annan en de eerste ministers van Turkije (Erdogan ) en Spanje (Zapatero ).
( Het zou trouwens goed zijn dat aan deze beweging eens wat meer aandacht besteed zou worden in onze media. Maar ja, wellicht is dit te veel gevraagd van het gedachtearm en navelstarend Vlaamse medialand ).
Twee zaken wil ik nog kwijt: een positieve en een negatieve.
Het positieve vind ik in de politieke commentaren van de auteur.
Ik ben namelijk ontroerd door de onverhulde en scherpe kritiek, die de auteur levert op het hypocriete en onmenselijke gedrag van de regeringen van de U.S.A en het U.K in hun Nabije Oosten-politiek. Deze teksten vormen scherpe analyses, welke men ook apart lezen kan.
Het negatieve vind ik de beperking van het bronnenmateriaal.
Door zijn niet-kennis van de Arabische taal is de auteur gedwongen zich te beperken tot de studies in de bekende westerse talen als Engels en Duits (geen Frans en Spaans, één Italiaans werk ). Mijn mening is dan ook dat iemand, die geen toegang heeft tot de Arabische taal, geen – grondige – kennis kan verkrijgen van de inhoudelijke debatten en nuanceringen, die door de eeuwen (!) heen gevoerd zijn in de schoot van de islamitische gedachtewereld.
Uiteraard heeft Küng het recht om van uit zijn eigen-christelijke perceptie en die van de auteurs op wie hij zich baseert, een mening te vormen. Het zou echter van een grotere wetenschappelijke eerlijkheid en grootmoedigheid getuigen indien hij bij zichzelf dit euvel zou erkennen. Bijgevolg blijven naar mijn mening zijn standpunten beperkt, juist omdat de inhoudelijke voeding (het bronnenmateriaal) ervan beperkt is.
Nu blijft nog slechts de vraag over of ik U het boek moet aanraden, ja dan neen .
Ik antwoord hierop zonder enige aarzeling met ja.
Natuurlijk blijft mijn (beperkte) kritiek overeind: dat men soms door de bomen het bos niet meer ziet en dat het boek geen eenheid vormt.
Echter daar staat zo veel tegenover: indrukwekkend veel informatie, heldere standpunten , met veel respect geschreven en “last but not least” geschreven in een zeer toegankelijke taal.
(Uitpers, nr. 81, 8ste jg., december 2006)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=385758&refsource=uitp
