In memoriam
Vrijdag 2 november overleed in de Zwitserse stad Lausanne op 95-jarige leeftijd de Belgisch-Chinese schrijfster Han Suyin. Het is het einde van een merkwaardige carrière van deze Chinese intellectuele met haar Belgische wortels. Ooit een gerenommeerde auteur die zelfs in Hollywood doorbrak en Mao Zedong ophemelde eindigde zij grotendeels in de anonimiteit.
Tussen twee culturen
In feite was Han Suyin maar een schuilnaam en werd zij geboren als Rosalie Matilda Guanghu Zhou. Later veranderde zij na haar tweede huwelijk haar officiële naam in Elisabeth Comber.
Han Suyin werd geboren op 12 september 1917 in de Chinese stad Xinyang in de provincie Henan als de dochter van Zhou Yintong en de Belgische Marguerite Denis. Zhou Yintong was in 1904 naar België gekomen om hier te studeren voor ingenieur. In 1913 vertrok hij met zijn echtgenote terug naar China.
In Elsene en naar verluid op een kaasmarkt ontmoette hij er Marguerite Denis. Geboren uit Belgisch-Chinese ouders was Han Suyin in China een van die Euro-Aziaten die cultureel feitelijk nergens toe behoorden.
Voor velen waren dit zelfs hoeren of kinderen van hoeren en discriminatie was dan ook hun lot. Die tweeslachtigheid – het zweven tussen twee culturen die soms barslecht samenleefden – zal trouwens haar ganse leven blijven bepalen.
Van beroep was Han Suyin een arts die haar studies in 1935 begon in Brussel en en tussen 1944 tot 1948 afmaakte in Londen. Nadien trok zij dan ook aan het werk in de vele hospitalen binnen het toenmalige Britse imperium in Azië zoals het Queen Mary hospitaal in Hong Kong.
Alhoewel Han Suyin vooral gekend is als een bewonderaarster van het China van Mao Zedong, Zhou Enlai en de culturele revolutie was zij in het begin er zeker geen fan van. Integendeel. Zo was haar eerste man, Tang Pao-Huang (1), een officier in het leger van de Kuomintang van Chiang Kai-Shek. Hij stierf trouwens na 1944 bij het bestrijden van Mao’s Rode Leger.
Breuk in Maleisië
Tijdens haar verblijf in 1949 in Hong Kong werd zij dan hopeloos verliefd op Ian Morrison, een gehuwde Australische oorlogscorrespondent voor de Londense Times. Deze overleed in 1950 tijdens de Koreaanse oorlog. De relatie zou later het onderwerp worden voor haar roman ‘A many-splendoured thing’ welke ook zorgde voor haar de literaire doorbraak.
Het verhaal werd in 1955 onder de titel ‘Love, a many-splendoured thing’ in Hollywood verfilmd en kreeg er meerdere prijzen. Van 1967 tot 1973 was het zelfs als een soort soapserie te zien op de Amerikaanse TV.
Nadien verhuisde ze dan naar het toen nog Britse Maleisië waar ze huwde met Leon Comber, een agent van de Britse Special Branch, een Brits politiekorps actief bij het bestrijden van lokale opstanden. In het land woedde toen een onafhankelijkheidstrijd die vooral steunde op de lokale KP en de Chinees-Maleisische intelligentsia.
Het terrein waar haar echtgenoot volop in actief was en waarbij het Britse leger hondsbrutaal tewerk ging. Woedend over de gruwel schreef zij toen ‘And the rain my drink’ waarin zij in detail de Britse terreur tegen de opstandige bevolking beschreef. Waarna haar man natuurlijk moest ontslag nemen. Het huwelijk zal in 1958 ook op de klippen lopen.
Mao Zedong
In 1960 zal zij dan huwen met de Indische arts Vincent Ratnaswamy met wie zij tot zijn dood gehuwd bleef. Ze trok zich ook terug in het Zwitserse Lausanne waar ze dan nu vorige week overleed.
Na haar aanvaring met het Britse kolonialisme ging ze ook vanaf 1956 minstens jaarlijks op bezoek naar haar geboorteland, het China van Mao Zedong en Zhou Enlai. Over hen schreef zij trouwens drie biografieën vol met lof. En ook voor de culturele revolutie van 1966 had zij niets anders dan bewondering.
Onder westerse intellectuelen die in Europa en de VS het maoïstische China verdedigde was zij een van de meest bekende figuren. Haar vele voordrachten in Brussel en elders in het land trokken dan ook volle zalen.
Simon Leys
Daaraan kwam in 1983 plots een einde toen Simon Leys, alias Pierre Rijckmans, die andere Belgische Chinakenner, haar leugens over China ontmaskerde in het boek ‘La forêt en feu’ (2). Daarin plaats hij verschillende citaten uit werken van Han Suyin naast elkaar. Werd op het ene ogenblik mevrouw Mao, Jiang Qing, door Han Suyin geprezen als een heldin dan werd dat enkele jaren later bij haar plots een grote misdadigster.
Intellectueel overleefde ze deze frontale aanval op haar werk niet. Verweer was feitelijk onmogelijk. In wezen nam Pierre Rijckmans daardoor weerwraak op haar. Rijckmans was in 1972 een der weinige Belgische sinologen en was door Buitenlandse Zaken als culturele attaché aangeworven voor de pas in Beijing opgerichte ambassade.
Rijckmans – zoon van een vroegere gouverneur generaal in Congo – had in 1971 onder de schuilnaam Simon Leys zijn eerste boek ‘Les Habits neufs du president Mao’ (3) uitgegeven waarin hij Mao Zedong uiterst fijn had ontleed. Het boek zorgde voor verhitte discussies en was het begin van de ontmaskering van Mao als de zoveelste Chinese tiran.
Han Suyin kende Rijckmans natuurlijk en wist dat hij Simon Leys was en zag hem op zeker ogenblik tot haar opperste verbazing in de Chinese hoofdstad gewoon rondwandelen. Zij verwittigde onmiddellijk de Chinese overheid die de Belgische diplomaat snel het land uitzette. Hij werkte nadien nog enkele jaren op het consulaat generaal in Hong Kong.
Zijn weerwraak 12 jaar later was voor haar dodelijk. Zij deemsterde geheel weg, in diskrediet gebracht. Wat ooit intellectueel een reus was eindigde in de totale anonimiteit. Amper nog een jonge sinoloog of Chinakenner in België die tegenwoordig haar naam kent. Een schokkend einde.
In de anonimiteit
Haar deels autobiografische romans zullen natuurlijk blijven bestaan en geven een beeld van een leven zwevend tussen twee culturen. Haar meer politieke werken geven dan weer de visie van iemand die jarenlang kritiekloos stond achter wat er in haar geboorteland gebeurde, hoe gruwelijk ook. Zij sloot er gewoon haar ogen voor.
Ook in China zelf is zij een bijna totaal onbekende persoon gebleven. Ooit onder Mao gebruikt om diens imago in het westen op te poetsen werd ze nadien in China, toen men haar niet meer nodig had, gewoon als het ware bij het huisvuil gezet.
En voor de vele Chinese intellectuelen is zij steeds die outsider gebleven. Eerst als vertegenwoordigster van een Chinees randfenomeen, dat van Euro-Aziatische kinderen, en later als verdedigster van Mao. Niet bepaald de held van de Chinese intelligentsia. Echte interesse is en was er niet.
Han Suyin schreef in totaal 22 werken en laat twee dochters na.
Noten
1) Voor de namen van leden van de Kuomintang, de Chinese zogenaamd rechtsnationalistische partij, en mensen op Taiwan wordt het Britse Wade-Gilles systeem gebruikt om de schrijfwijze van Chinese namen om te zetten in ons schrift. Voor andere namen wordt het Chinese Pinyin gebruikt. Dus Kuomintang en niet Guomindang. Hetzelfde ook voor Chiang Kai-Shek.
2) ‘La forêt en feu, essais sur la culture et la politique chinoises’, Editions Savoir, uitgeverij Hermann, Parijs. 1983. Het hoofdstuk over haar heet: ‘Han Suyin: l’art de naviguer’. Pagina’s 181-194.
3) ‘De nieuwe kleren van voorzitter Mao, Kroniek van de Culturele Revolutie’, uitgegeven in het Nederlands in 1978 bij Wereldvenster in het Nederlandse Baarn. Het is in meerdere talen vertaald. Het verscheen origineel in 1971 bij Editions Champ Libre in Parijs en in 1977 in het Engels als ‘The chairman’s new clothes’ bij Allison and Busby in Londen.
