Wat vooraf ging
In augustus 2023 grepen nationale verkiezingen plaats in Guatemala en in oktober de tweede ronde. Onverwachts kwam een kleinere sociaaldemocratische partij als overwinnaar uit de stembussen. De voormalige president blonk uit door corruptie en onder zijn mandaat kregen corrupte mandatarissen stelselmatig de verschillende instanties van het Justitieapparaat van het land in hun macht, met als procureur-generaal van het Openbaar Ministerie Consuelo Porras. . Zij poogden uit alle macht de overname van het presidentshap begin 2024 door de nieuwgekozen president Bernardo Arévalo tegen te houden. Internationaal werd de overwinning van Bernardo Arévalo ondersteund. De Organisatie van Amerikaanse Staten onder andere oordeelde dat de verkiezingen vrij en eerlijk verlopen waren.
Daarop begonnen in oktober 2023 inheemse gemeenschappen massaal straatacties en vreedzame protesten te ondernemen die doorgingen tot eind december. Luis Pacheco was een van de leiders van de 48 kantons van Totonicapán die gedurende drie weken lang snelwegen in heel Guatemala platlegden. Ze waren beducht voor een juridische staatsgreep vanwege het corrupt gerechtssysteem dat de politieke machtsovername door de verkozen sociaaldemocratische president Bernardo Arévalo wou verhinderen. De machtswisseling was geprogrammeerd voor 14 januari 2024. Bovendien eisten de manifestanten de afzetting van procureur-generaal Consuelo Porras. Met de hakken over de sloot lukte Bernardo Arévalo alle mogelijke obstakels te omzeilen en alsnog het presidentschap op zich te nemen.
Schuldigen vrij, onschuldigen achter de tralies
Vandaag wordt Consuelo Porras door meer dan veertig landen bestraft voor wandaadbeleid. Ze wordt beschouwd als iemand die het werk doet van corrupte bedrijfsleiders, politici en militaire veteranen die verantwoording voor hun misdaden proberen te ontlopen. Haar kantoor heeft veel aan gang zijnde zaken van corruptie op hoog niveau geseponeerd. Anderzijds worden degenen die oppositie voeren tegen de corruptie in het land, zoals mensenrechtenactivisten, journalisten, advocaten en rechters op basis van twijfelachtige aanklachten vervolgd. Meer dan dertig onder hen zijn naar het buitenland gevlucht. De Verenigde Naties, de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten en de Organisatie van Amerikaanse Staten hebben hun grote bezorgdheid daarover geuit.
Om de corrupte juridische traditie verder te zetten vaardigde het Openbaar Ministerie in april dit jaar een aanhoudingsbevel uit tegen vijf inheemse voormannen van de massale vreedzame straatprotesten einde 2023, die de machtsovername van president Bernardo Arévalo wilden vrijwaren. Een van hen is Luis Pacheco, een leider van de 48 kantons van Totonicapán. Hij maakt deel uit van de regering van president Arévalo als viceminister van Energie en Mijnen. Samen met hem werd inheemse leider Hector Chaclan gearresteerd. De procureur-generaal beschuldigt hen van deelname aan terrorisme en illegale samenwerking. Er ontstond onmiddellijk een dreigende reactie vanuit de inheemse gemeenschappen. Indien beide slachtoffers niet vrij gelaten worden, zal de bevolking in opstand komen.
President tot vandaag juridisch achtervolgd
Ook vandaag nog gaat het kantoor van de procureur-generaal door met onderzoeken rond de nationale verkiezingen van 2023. Het Openbaar Ministerie blijft Bernardo Arévalo en de leden van zijn partij onder andere beschuldigen van het onrechtmatig verzamelen van handtekeningen die nodig waren voor de oprichting van de partij. Het kantoor van de procureur-generaal heeft veertien twijfelachtige rechtszaken tegen president Arévalo aangespannen. Een daarvan heeft, net als de beschuldigingen tegen inheemse leider Luis Pacheco, betrekking op de protesten van 2023. De presidente is een van degenen van wie de procureur-generaal gevraagd heeft om de immuniteit op te heffen. Hij wordt in dat geval beschuldigd van opruiing, omdat hij de straatprotesten van de bevolking van einde 2023 zou hebben aangemoedigd. Nu overweegt het Hooggerechtshof om de immuniteit van president Arévalo in deze zaak op te heffen zodat hij vervolgd kan worden. Daarin speelt procureur-generaal Consuelo Porras een cruciale rol.
Bekentenissen afdwingen tegen de president
Naast Luis Pacheco en Hector Chaclan werden nog leden van de regering van president Arévalo de afgelopen maanden gearresteerd en lastiggevallen. Volgens sommigen zou de bedoeling zijn om bekentenissen af te dwingen die gebruikt kunnen worden om aantijgingen tegen de president hard te maken. Er staat veel op het spel, want het duurt nog minder dan een jaar voordat president Arévalo volgens de planning een nieuwe procureur-generaal benoemt, een nieuwe procureur-generaal die de vervolging zou kunnen voortzetten van degenen die verantwoordelijk zijn voor oorlogsmisdaden tijdens het interne gewapende conflict in Guatemala, en van degenen die zich op hoog niveau bezondigd hebben aan diefstal, fraude en andere vormen van diepgewortelde witteboordencriminaliteit. Er wordt gevreesd dat de dubieuze rechtszaken tegen president Arévalo een poging zijn van corrupte sectoren om hem uit zijn ambt te zetten nog voordat hij de volgende procureur-generaal van het land kan benoemen.
President zoekt op zijn beurt om Consuelo Porras af te zetten
Vergezeld door vicepresident Karin Herrera, de meeste van de ministers en verschillende inheemse autoriteiten, zei de president tijdens een persconferentie dat de criminalisering van Luis Pacheco en Héctor Chaclán, van inheemse autoriteiten in het algemeen en van iedereen die de democratie en mensenrechten verdedigt, een aanval is op alle volkeren van het land.
Tijdens de persconferentie eiste de president het aftreden van Consuelo Porras en kondigde hij aan dat er een gerechtelijk bevel was ingediend tegen haar om een eerlijk proces te garanderen voor de gearresteerde inheemse autoriteiten en om het arbitraire karakter aan te klagen van het klasseren van de vreedzame straatdemonstraties van einde 2023 als “terroristische” acties.
Het initiatief wordt rijkelijk gesteund door de Nationale Commissie tegen Racisme, heel wat maatschappelijke organisaties, leden van verschillende religieuze sectoren en internationale organisaties. Er wordt ook opgeroepen tot de bescherming van inheemse volkeren, hun vormen van zich organiseren en de bescherming van hun recht op vrijheid van meningsuiting en protestacties.
Het aftreden van procureur-generaal Consuelo Porras, benoemd tot 2026, kan maar gebeuren, indien het Congres een hervorming van de wetgeving doorvoert. In die zin deed de president vorig jaar al een poging, maar dat verzoek werd door de volksvertegenwoordigers genegeerd. Van de zeventien politieke partijen die in het Congres zetelen zijn er een twaalftal van rechtse signatuur. En die zijn op de eerste plaats geïnteresseerd in hun job en krijgen strikte orders van bovenuit om hun boekje niet te buiten te gaan en de corrupte elementen niet tegen de haren in te strijken. De president stuurde nog geen brief om de procureur-generaal te dagvaarden. Zijn kabinet analyseert het meest geschikte moment om het document af te leveren. Hij wil alvast geen gebruik maken van illegale acties, noch van grondwettelijke inbreuken en niet in de val trappen die de provocerende instanties hem leggen.
Inheemse gemeenschappen bundelen de krachten
Tijdens de persconferentie die de president hield in het bijzijn van zijn ministers waren ook tal van inheemse leiders van de verschillende inheemse gemeenschappen aanwezig. Ze verzekerden met klem dat ze niet zullen toestaan dat straffeloosheid en fraude de norm worden. Een leidster uit de Ixil-streek zei dat het erop lijkt of de magistraten gebruik maken van hun positie bij het Openbaar Ministerie alsof ze een politieke oppositiepartij zijn. Unaniem verwerpen ze de criminalisering, vervolging, discriminatie en het racisme die door leden van het Openbaar Ministerie worden gepromoot.
Een inheemse autoriteit van Santa Lucía Utatlán, richtte zich tot de bondgenoten van het corrupte pact, “vertegenwoordigd door het hoofd van het Openbaar Ministerie en haar slaafse ondergeschikten en medeplichtige rechters.” Zij drong erop aan “de wet niet naar uw hand te zetten, de wet toe te passen met ethiek en fundamentele principes, want de geschiedenis zal uw geweten nooit geruststellen vanwege uw illegale daden.” Zij riep de volksvertegenwoordigers ook op om de organieke wet van het Openbaar Ministerie te hervormen.
Reacties uit het buitenland
De Verenigde Naties, de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten en de Organisatie van Amerikaanse Staten drukten hun grote bezorgdheid uit. Procureur-generaal Consuelo Porras werd reeds door meer dan veertig landen gesanctioneerd voor corruptie.
Van haar kant uitte de Europese Unie haar diepe bezorgdheid en riep de Guatemalteekse rechterlijke macht en het Openbaar Ministerie op om de rechtsstaat en het recht op vreedzame acties te handhaven, een eerlijk proces te respecteren en de veiligheid en integriteit van de arrestanten te waarborgen.
Internationale organisaties riepen president Arevalo op om een verklaring uit te geven waarin hij de legitieme, historische en fundamentele rol erkent die de inheemse autoriteiten hebben gespeeld bij het verdedigen van de democratie en de mensenrechten.
